Мектепжасынажейінгібалалардыңсөйлеудағдысындамытуәдістемесі де, өзге де ғылымдарсаласысияқтыжылсайынталдаумен, жетілетүсуменкележатқанғылым.Қазірбалаларбақшасыныңқай- қайсында да сөйлеугеүйренудіңәдістері, принциптеріжаңарумен, бүгінгіөмірөзгерістеріменбайланыстыжаңатүр, мазмұнғабейімделуіменерекшеленебастады. Осығанорайдұрыссөйлеу, яғнитілдінақтымеңгерумәселесібұрынғыдайалдынғықатарлытәрбиешілердіңтиімдітәжірибелерінкеңпайдалануменбірге, шығармашылықізденістергеайрықшакөңілаударудыталапетіпотыр.
Педагогика ғылымыныңтарихынаүңілсек, баланыңсөздердідұрысбайланыстырасөйлеуіндамытудазорүлесқосқанЯ.А.Коменский, К.Д.Ушинский,С.Л.Рубинштейн,А.М.Леушина,Т.Тихееважәнет.б. зерттеушілердіңеңбектеріненаңғаруғаболады.Елдігіміздіжарялағансәттенбастап, жаңазаманталабынасайкелетінқазақтіліндежазылған бала тіліндамытудазерттеулержүргізгенғалымдарБ.Баймұратова,А.Меңжанова,М.Мұқанов,А.Бакраденоважәнет.б. еңбектерін де назараудартуғатұрарлық.
Жалпы бала тіліндамытуда, байланыстырыпсөйлеудетүрліойындардыңәсеріәлдеқайдабасым.Халықданалығында «Ойнайбілмеген,ойлай да білмейді», «Ойындаозған,өмірде де озады» дегенаталысөздерсырынажүгінсек, мектепкедейінгіжастағыбаланыңойынғадегенқұлқы,қарым-қатынасы,мінез-құлықкөріністеріоларөсіпесейгенде де жалғасабереді.
Мектепкедейінгеұйымдағы бала ауызшасөйлеукезіндетәрбиешіоныңсөйлеутемпінебастыназараударыпотыруқажет. Жұрталдындатым тез сөйлеугеде,тымбаяуайтуға да болмайтынынүнеміестесақтаукерек.Сөйлеушініңайтпақойыныңмақсатына, мазмұнынақарайсөзбірдебаяу, бірдежылдам, бірдекөтеріңкіайтылуытиіс.
Егер де мектепжасынадейінгібалаларғасөйлеудағдысықалыптастыруәдістемелерінжоспарлы, белгілібірмақсатқанегіздепұйымдастырсасоғұрлымбалалардыңдұрыссөйлеудағдыларықалыптасып, нәтижелілігіжоғарыболмақ. Ендеше, тәрбиешініңқызметіоныңбілімінің, шеберлігініңкерекорныөздігіненалатынтәжірибелібілімніңұзақжолынқысқартуүшін,олжолданбалаларқиналмайоңайүйренуүшін, баланыңтілінсөйлеубарысындадұрысайтылымынқайталап, түзепотырукерек.
Тіл-мәдениқазынаныңқайнарбұлағы. Тіл-өлшеусізқазына, өрісікеңәлем. Тіл-татулықтірегі. Тіл-халықтыңжаны, ділі, рухы, елдікқасиеті, ұлттықболмысы. Ұлттыңқуаты-тілінде. Тіл-әрұлттыңжандүниесіболғандықтан оны ұлтымыздыңболашағыбалабақшаданбастағанабзал. Олүшін, балалардыңқазақшаойлауын, қазақшасөйлеуінқамтамасызететінтілдік орта қалыптастыруымызкерек. Балатәрбиесіндегімамандар, оқу-тәрбиежұмыстарынұйымдастырудыңсапасынарттыруғажәне оны өзбасынанбастауқажеттілігінсезіну, сөйлеумәдениетінқалыптастыру,дұрыссөйлеу, тілгеқұрметпенқарауға баса назараударуымызқажет.
Балабақшадабаланыңтіліндамытужұмыстарыбағдарламағасәйкестөмендегідейоқуіс-әрекетініңтүрлеріарқылыжүзегеасады: тілдамыту, көркемәдебиет, қоршағанортаментаныстыру, сауаташужәнежазунегіздері, мемлекеттік, орысжәнебасқатілдердіүйрету. Бала тілін
Мектепкедейінгітәрбие мен білімберуде баланыңтіліндамытубілім
сапасынарттыруғаықпалетеді, олүшінжалпыжағдайлардыжақсартужәнеанатіліндесөйлеу, тілдік орта қалыптастырубастыміндетболыптабылады. Бұлміндеттіжүзегеасырудабіріншіден, баланыңтіліндамытуғаарналғанарнайы ортажабдықтауқажет, олмектепкедейінгікезеңніңөзіндікерекшелігі мен құндылықтарынсақтайтын, баланыңбалалығынабағытталуышарт. Екіншіден, балабақшабасшысы ментәрбиешіпедагогтарқауымыкәсібишеберліктерінүнемішыңдап, білімінжетілдіругежүйелікөңілбөліп, ұжымныңшығармашылықбағыт-бағдарынайқындап,оны жүзегеасыруғабелсенділікпенатсалысуғажәнежағымдыпсихологиялықахуалдыңтұрақтануынаықпалетуіқажет. Сондай-ақ, отбасыныңсұранысы мен талап-тілектерінқанағатттандыружәнебалағаберілетінбілім мен тәрбиеүдерісіжайындаата-анаменүнемібірлескенынтымақтынегіздежұмысістеу де өтемаңызды. Үшіншіден,балабақшалардаеңбекетугетолықжағдайжасалып, тәрбиелеу мен білімберудіңтехнологияларынсауаттымеңгеріп, жаңапедагогикалықәдіс-тәсілдержүйесінкәсібишеберлікпенигеріп, оны тәжірибедепайдалануғашығармашылықпенүлесқосыпотырғанымаңыздыболмақ.
Просмотр содержимого документа
«Балабақшада баланың тілін дамыту мәселелері»
Балабақшада баланың тілін
дамыту мәселелері.
Мектеп жасына жейінгі балалардың сөйлеу дағдысын дамыту әдістемесі де, өзге де ғылымдар саласы сияқты жыл сайын талдаумен, жетіле түсумен келе жатқан ғылым.Қазір балалар бақшасының қай- қайсында да сөйлеуге үйренудің әдістері, принциптері жаңарумен, бүгінгі өмір өзгерістерімен байланысты жаңа түр, мазмұнға бейімделуімен ерекшелене бастады. Осыған орай дұрыс сөйлеу, яғни тілді нақты меңгеру мәселесі бұрынғыдай алдынғы қатарлы тәрбиешілердің тиімді тәжірибелерін кең пайдаланумен бірге, шығармашылық ізденістерге айрықша көңіл аударуды талап етіп отыр.
Педагогика ғылымының тарихына үңілсек, баланың сөздерді дұрыс байланыстыра сөйлеуін дамытуда зор үлес қосқан Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, С.Л.Рубинштейн, А.М.Леушина, Т.Тихеева және т.б. зерттеушілердің еңбектерінен аңғаруға болады. Елдігімізді жарялаған сәттен бастап, жаңа заман талабына сай келетін қазақ тілінде жазылған бала тілін дамытуда зерттеулер жүргізген ғалымдар Б.Баймұратова, А.Меңжанова, М.Мұқанов, А.Бакраденова және т.б. еңбектерін де назар аудартуға тұрарлық.
Жалпы бала тілін дамытуда, байланыстырып сөйлеуде түрлі ойындардың әсері әлдеқайда басым.Халық даналығында «Ойнай білмеген,ойлай да білмейді», «Ойында озған,өмірде де озады» деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы,қарым-қатынасы,мінез-құлық көріністері олар өсіп есейгенде де жалғаса береді.
Ойындардың негізгі мақсаты балаларың ықылас зейінін, сөздік қорын, байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуға, икемділікті арттыруға, өзінің жеке құрбыларының іс-әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау, қалыптастыру.
Мектепке дейінге ұйымдағы бала ауызша сөйлеу кезінде тәрбиеші оның сөйлеу темпіне басты назар аударып отыру қажет. Жұрт алдында тым тез сөйлеуге де,тым баяу айтуға да болмайтынын үнемі есте сақтау керек.Сөйлеушінің айтпақ ойының мақсатына, мазмұнына қарай сөз бірде баяу, бірде жылдам, бірде көтеріңкі айтылуы тиіс.
Егер де мектеп жасына дейінгі балаларға сөйлеу дағдысы қалыптастыру әдістемелерін жоспарлы, белгілі бір мақсатқа негіздеп ұйымдастырса соғұрлым балалардың дұрыс сөйлеу дағдылары қалыптасып, нәтижелілігі жоғары болмақ. Ендеше, тәрбиешінің қызметі оның білімінің, шеберлігінің керек орны өздігінен алатын тәжірибелі білімнің ұзақ жолын қысқарту үшін,ол жолдан балалар қиналмай оңай үйрену үшін, баланың тілін сөйлеу барысында дұрыс айтылымын қайталап, түзеп отыру керек.
Тіл-мәдени қазынаның қайнар бұлағы. Тіл-өлшеусіз қазына, өрісі кең әлем. Тіл-татулық тірегі. Тіл-халықтың жаны, ділі, рухы, елдік қасиеті, ұлттық болмысы. Ұлттың қуаты-тілінде. Тіл-әр ұлттың жан дүниесі болғандықтан оны ұлтымыздың болашағы балабақшадан бастаған абзал. Ол үшін, балалардың қазақша ойлауын, қазақша сөйлеуін қамтамасыз ететін тілдік орта қалыптастыруымыз керек. Бала тәрбиесіндегі мамандар, оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың сапасын арттыруға және оны өз басынан бастау қажеттілігін сезіну, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру,дұрыс сөйлеу, тілге құрметпен қарауға баса назар аударуымыз қажет.
Балабақшада баланың тілін дамыту жұмыстары бағдарламаға сәйкес төмендегідей оқу іс-әрекетінің түрлері арқылы жүзеге асады: тіл дамыту, көркем әдебиет, қоршаған ортамен таныстыру, сауат ашу және жазу негіздері, мемлекеттік, орыс және басқа тілдерді үйрету. Бала тілін
дамытуда басты назарда болатын мәселелер: тілдің дыбысталу мәдениетін
тәрбиелеу, сөздік қорын молайту, тілдің грамматикалық құрылысын қалыптастыру, байланыстырып сөйлеуге үйрету, шығармашылық сөйлеу әрекетіне бейімдеу.
Мектепке дейінгі тәрбие мен білім беруде баланың тілін дамыту білім
сапасын арттыруға ықпал етеді, ол үшін жалпы жағдайларды жақсарту және ана тілінде сөйлеу, тілдік орта қалыптастыру басты міндет болып табылады. Бұл міндетті жүзеге асыруда біріншіден, баланың тілін дамытуға арналған арнайы орта жабдықтау қажет, ол мектепке дейінгі кезеңнің өзіндік ерекшелігі мен құндылықтарын сақтайтын, баланың балалығына бағытталуы шарт. Екіншіден, балабақша басшысы мен тәрбиеші педагогтар қауымы кәсіби шеберліктерін үнемі шыңдап, білімін жетілдіруге жүйелі көңіл бөліп, ұжымның шығармашылық бағыт-бағдарын айқындап, оны жүзеге асыруға белсенділікпен атсалысуға және жағымды психологиялық ахуалдың тұрақтануына ықпал етуі қажет. Сондай-ақ, отбасының сұранысы мен талап-тілектерін қанағатттандыру және балаға берілетін білім мен тәрбие үдерісі жайында ата-анамен үнемі бірлескен ынтымақты негізде жұмыс істеу де өте маңызды. Үшіншіден, балабақшаларда еңбек етуге толық жағдай жасалып, тәрбиелеу мен білім берудің технологияларын сауатты меңгеріп, жаңа педагогикалық әдіс-тәсілдер жүйесін кәсіби шеберлікпен игеріп, оны тәжірибеде пайдалануға шығармашылықпен үлес қосып отырғаны маңызды болмақ.
Қорыта айтқанда балалардың ана тіліндегі дыбыстарды анық айтып, тілінің дамуында, дұрыс сөйлей білуге баулуда балабақшада берілер тәрбиенің ықпалы зор. Сондықтан қазіргі заман талабына сай оқу — тәрбие үрдісін ұйымдастыру, яғни әр баланы жеке тұлға ретінде қабылдап, мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерді ойына, бойына шақ әдеби мұралармен сусындатып тәрбиелеу, әрбір тәрбиешінің алға қойған міндеті. Балабақша тәрбиеленуші әр баланы өз баламыздай жақсы көріп, білгенімізді олардың санасына құю, жеткізу тәрбиешінің алға қойған мақсаты. Сол мақсатқа жету үшін талмай, қажымай еңбек етуге міндетіміз.
