«Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? тіл дамыту м?селесіні? ?зектілігі»
«Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? тіл дамыту м?селесіні? ?зектілігі»
«Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? тіл дамыту м?селесіні? ?зектілігі»
«Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? тіл дамыту м?селесіні? ?зектілігі»
Тіл дамыту ?азіргі ?о?амда?ы е? ?зекті м?селелерді? бірі болып келеді. Тілді дамытуды? со??ы н?тижесі, ол – е? кереметті?, к?штіні? ж?не ?иынны? к?рінісі, я?ни адам ?з тіліні?, ?зіні? байланыстырып с?йлеу тіліні? жемісі болып саналады. Балаба?шада бала?а білім беруді? жетістігі ретінде е? ма?ызды ж?не е? ал?аш?ы жа?дай ол – баланы? байланыстырып с?йлеу тілін дамыту. Бала байланыстырып с?йлеуді жа?сы ме?герсе ?ана кез келген с?ра??а толы?, м?нді жауап бере алады. Балаларды? ??гімесіне сал?ырт ?арау, олармен тілдескенде айналасында?ы адамдарды? д?рыс с?йлемеуі мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? жалпы психикасы мен тіліні? дамуына кері ?серін тигізеді. Ал тілді, тіл м?дениетін игеру – баланы? с?би ша?ынан іске аса бастайтын, біртіндеп жетілетін процесс. Олай болса, баланы? тілін дамыту ж?мысы жан?ядан, балаба?шадан бастап ж?йелі т?рде жеткізілуі тиіс. «Балалар ба?шасында?ы т?рбие ба?дарламасында»: «Баланы с?йлеуге ?йрету, тілін дамыту м?селесі балаба?шада?ы ?ткізілетін барлы? іс – шаралар ар?ылы ж?зеге асырылады, ба?дарламаны? е? к?лемді б?лімі ана тілі ж?не айналада?ы ?орша?ан ортамен таныстыру», – делінеді. Ба?дарламаны? осы б?лімінде тілді? ?о?амды? р?лі, лексикалы? ?оры, оны дамыту, тіл тазалы?ы, с?зді? дыбысты? ??рамын ме?герту, м?нерлі с?йлеуге ?йрету, тіл м?дениетіне, к?ркем с?з ?неріне баулу м?селелері ?арастырыл?ан. Тіл дамыту саба?тарында к?зделетін негізгі ма?сат – баланы? с?здік ?орын байыту, с?йлем ??рап айту?а, ??гімелей білуге ?йрету. Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? тілдерін дамыту міндеттері (тілді? грамматикалы? ??рылысын ?алыптастыру, с?здік ?орын молайту, тілді? дыбысты? м?дениеті) ?з ма?сатына жетпейді, егер байланыстырып с?йлеу ?алыптаспа?ан жа?дайда болса. Баланы? тілін дамытуда халы? ?азынасы – ауыз ?дебиетіні? орны ерекше. ?аза? ауыз ?дебиетіні? негізгі т?рлеріне ма?ал – м?телдер мен ж?мба?тар, санама?тар мен ертегілер, жа?ылтпаштар жатады. Халы? ауыз ?дебиетінен сусында?ан баланын тілі ?ш?ыр, ойы зерек, ал?ыр, ?иялын шары?татып тіл байлы?ын молайтады. Балаларды? тілін дамытуда ертегілерді ??гімелеу, оны кейіптендіру, баланы с?йлемді байланыстырып с?йлеуге ?йретеді. Баланы? с?здігі балаларды жекелей ба?ылау негізінде, на?тылы, к?рнекі материалдар?а
с?йене ж?ргізіледі. Бірінші орын?а ба?ылау, экскурсия ар?ылы айналада?ы ?мірді білдіру ж?не танытуды ?ояды. Оларды? на?ты ?абылдап білуі ?шін ойын процесін д?рыс ?йымдастыруды? ?ажеттілігі к?рсетіледі. ?сіресе балаларды? шы?армашылы? ойындарын ?рістетуде д?рыс басшылы? ету ісіне к?п к??іл б?лу ?ажет. Халы? ауыз ?дебиетіні? бала тілін дамытуда халы? арасында ке?інен дамы?ан ?имыл ойындарында алатын орындары ерекше. Ойында тап?ырлы?, шапшанды?, батылды? ?асиетімен, ойынмен балалар т?рбиесіндегі алатын орнын жа?сы білген хал?ымыз, ойындарда ауыз ?дебиетіні? ?лгілері ке?інен пайдаланып, баланы? тіліні? дамуына с?йлемді байланыстыра
с?йлеуге ?йретеді. Сонымен, баланы? тіліні? бай, с?здік ?оры мол, к?ркем, бейнелі с?здерден байланыстыра с?йлем ??растыра білуге, м?дениетті с?йлей ж?не, с?ра?та толы? жауап беруге халы? ауыз ?дебиетіні? берер ма?ызы ?те мол. Аз с?збен к?п ма?ына беретін ма?ал – м?телдер, ертегілер, эпосты? шы?армалар ?асырлар бойы ауыздан – ауыз?а таралып, жина?тала келе, б?гінгі ?рпа?ты? рухани азы?ына айналуы тиіс. ?йткені ойлау процесі заттар мен ??былыстарды? жалпы сипатын, за?ды байланыстары мен кейбір ерекшеліктерін бейнелесе, сол заттарды? шынды? болмысы ойда с?улеленіп, я?ни ??ым с?з ар?ылы танылып, ой с?йлеу ар?ылы білдіріледі. Арнайы ж?ргізілген зерттеу н?тижелері балаларды? с?з ме?геруі жан?яда, балаба?шада ж?ргізілетін т?рбие ж?мыстарына, ата – аналар мен т?рбиеші – педагогтарды? б?л аса ма?ызды м?селелерге к??іл б?ліп, баланы? с?йлеу тілін дамыту, айналада?ы ?мір ??былысын ??ындыру, олармен с?йлесе отырып, пікірлесе білуге жетелеу, бала ?ызы??ан с?ра?тар?а д?рыс жауап беріп отыру ж?мыстарына байланысты екендігін к?рсетеді. Ал т?рбиеші басшылы??а алатын білім мазм?ны ба?дарламада на?ты к?рсетілген. Сонды?тан жас ерекшелігіне ?арай ж?птал?ан ?р топта ?тілетін т?рбиелеу мен о?ыту процестеріні? алдына ?оятын ма?сатын, ба?дарламалы? білім мазм?нын т?рбиеші жете білуге тиісті. Тіл дамыту ж?мысы барлы? жа?ынан ?амтылуы керек: с?зді? ана тілі нормасына с?йкес айтылуы, ба?дарлама?а сай болуы, с?зді? бір – бірімен байланыстылы?ы, пікірді? д?йектілігі ж?не бейнелігін ?амтамасыз ету ?ажет. Балаба?ша т?рбиешілері ?з ж?мыстарында балаларды? жан – жа?ты дамуы ?шін барлы? ?ажетті шараларды пайдаланып, балаба?шаны? ?ызметін «Балаба?шада о?ыту ж?не т?рбиелеу
ба?дарламасыны?» орындалуына ба?ыттап, білім беру сапасын арттыру ж?не о?у – т?рбие ж?мыстарын ба?дарлама?а сай ж?ргізе білу міндеттерін ?ойып, сол міндеттерді ?р т?рлі ?діс – т?сілдер ар?ылы шешеді.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
««Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? тіл дамыту м?селесіні? ?зектілігі»»
«Мектепке дейінгі жастағы балалардың тіл дамыту мәселесінің өзектілігі»
«Мектепке дейінгі жастағы балалардың тіл дамыту мәселесінің өзектілігі»
Тіл дамыту қазіргі қоғамдағы ең өзекті мәселелердің бірі болып келеді. Тілді дамытудың соңғы нәтижесі, ол – ең кереметтің, күштінің және қиынның көрінісі, яғни адам өз тілінің, өзінің байланыстырып сөйлеу тілінің жемісі болып саналады. Балабақшада балаға білім берудің жетістігі ретінде ең маңызды және ең алғашқы жағдай ол – баланың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту. Бала байланыстырып сөйлеуді жақсы меңгерсе ғана кез келген сұраққа толық, мәнді жауап бере алады. Балалардың әңгімесіне салғырт қарау, олармен тілдескенде айналасындағы адамдардың дұрыс сөйлемеуі мектепке дейінгі жастағы балалардың жалпы психикасы мен тілінің дамуына кері әсерін тигізеді. Ал тілді, тіл мәдениетін игеру – баланың сәби шағынан іске аса бастайтын, біртіндеп жетілетін процесс. Олай болса, баланың тілін дамыту жұмысы жанұядан, балабақшадан бастап жүйелі түрде жеткізілуі тиіс. «Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасында»: «Баланы сөйлеуге үйрету, тілін дамыту мәселесі балабақшадағы өткізілетін барлық іс – шаралар арқылы жүзеге асырылады, бағдарламаның ең көлемді бөлімі ана тілі және айналадағы қоршаған ортамен таныстыру», – делінеді. Бағдарламаның осы бөлімінде тілдің қоғамдық рөлі, лексикалық қоры, оны дамыту, тіл тазалығы, сөздің дыбыстық құрамын меңгерту, мәнерлі сөйлеуге үйрету, тіл мәдениетіне, көркем сөз өнеріне баулу мәселелері қарастырылған. Тіл дамыту сабақтарында көзделетін негізгі мақсат – баланың сөздік қорын байыту, сөйлем құрап айтуға, әңгімелей білуге үйрету. Мектепке дейінгі жастағы балалардың тілдерін дамыту міндеттері (тілдің грамматикалық құрылысын қалыптастыру, сөздік қорын молайту, тілдің дыбыстық мәдениеті) өз мақсатына жетпейді, егер байланыстырып сөйлеу қалыптаспаған жағдайда болса. Баланың тілін дамытуда халық қазынасы – ауыз әдебиетінің орны ерекше. Қазақ ауыз әдебиетінің негізгі түрлеріне мақал – мәтелдер мен жұмбақтар, санамақтар мен ертегілер, жаңылтпаштар жатады. Халық ауыз әдебиетінен сусындаған баланын тілі ұшқыр, ойы зерек, алғыр, қиялын шарықтатып тіл байлығын молайтады. Балалардың тілін дамытуда ертегілерді әңгімелеу, оны кейіптендіру, баланы сөйлемді байланыстырып сөйлеуге үйретеді. Баланың сөздігі балаларды жекелей бақылау негізінде, нақтылы, көрнекі материалдарға
сүйене жүргізіледі. Бірінші орынға бақылау, экскурсия арқылы айналадағы өмірді білдіру және танытуды қояды. Олардың нақты қабылдап білуі үшін ойын процесін дұрыс ұйымдастырудың қажеттілігі көрсетіледі. Әсіресе балалардың шығармашылық ойындарын өрістетуде дұрыс басшылық ету ісіне көп көңіл бөлу қажет. Халық ауыз әдебиетінің бала тілін дамытуда халық арасында кеңінен дамыған қимыл ойындарында алатын орындары ерекше. Ойында тапқырлық, шапшандық, батылдық қасиетімен, ойынмен балалар тәрбиесіндегі алатын орнын жақсы білген халқымыз, ойындарда ауыз әдебиетінің үлгілері кеңінен пайдаланып, баланың тілінің дамуына сөйлемді байланыстыра
сөйлеуге үйретеді. Сонымен, баланың тілінің бай, сөздік қоры мол, көркем, бейнелі сөздерден байланыстыра сөйлем құрастыра білуге, мәдениетті сөйлей және, сұрақта толық жауап беруге халық ауыз әдебиетінің берер маңызы өте мол. Аз сөзбен көп мағына беретін мақал – мәтелдер, ертегілер, эпостық шығармалар ғасырлар бойы ауыздан – ауызға таралып, жинақтала келе, бүгінгі ұрпақтың рухани азығына айналуы тиіс. Өйткені ойлау процесі заттар мен құбылыстардың жалпы сипатын, заңды байланыстары мен кейбір ерекшеліктерін бейнелесе, сол заттардың шындық болмысы ойда сәулеленіп, яғни ұғым сөз арқылы танылып, ой сөйлеу арқылы білдіріледі. Арнайы жүргізілген зерттеу нәтижелері балалардың сөз меңгеруі жанұяда, балабақшада жүргізілетін тәрбие жұмыстарына, ата – аналар мен тәрбиеші – педагогтардың бұл аса маңызды мәселелерге көңіл бөліп, баланың сөйлеу тілін дамыту, айналадағы өмір құбылысын ұғындыру, олармен сөйлесе отырып, пікірлесе білуге жетелеу, бала қызыққан сұрақтарға дұрыс жауап беріп отыру жұмыстарына байланысты екендігін көрсетеді. Ал тәрбиеші басшылыққа алатын білім мазмұны бағдарламада нақты көрсетілген. Сондықтан жас ерекшелігіне қарай жұпталған әр топта өтілетін тәрбиелеу мен оқыту процестерінің алдына қоятын мақсатын, бағдарламалық білім мазмұнын тәрбиеші жете білуге тиісті. Тіл дамыту жұмысы барлық жағынан қамтылуы керек: сөздің ана тілі нормасына сәйкес айтылуы, бағдарламаға сай болуы, сөздің бір – бірімен байланыстылығы, пікірдің дәйектілігі және бейнелігін қамтамасыз ету қажет. Балабақша тәрбиешілері өз жұмыстарында балалардың жан – жақты дамуы үшін барлық қажетті шараларды пайдаланып, балабақшаның қызметін «Балабақшада оқыту және тәрбиелеу
бағдарламасының» орындалуына бағыттап, білім беру сапасын арттыру және оқу – тәрбие жұмыстарын бағдарламаға сай жүргізе білу міндеттерін қойып, сол міндеттерді әр түрлі әдіс – тәсілдер арқылы шешеді.
