Дақыл дәндері.

Сабақтың мақсаты: Білімділік: өлеңді түсініп оқуға, мазмұнын түсіне отырып, дәнді дақылдар туралы түсінік алуларына жағдай жасау. Дамытушылық: есте сақтау, ойлау, танымдық, ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамыту. Тәрбиелік: еңбекті сүюге, бағалауға, ұқыптылыққа баулу.

Сабақтың көрнекілігі: автордың суреті, дәнді дақылдардың суреттері. Сабақтың тәсілі: әңгімелеу, сұрақ-жауап, ой қозғау, түсіндіру.

Сабақтың барысы. ұйымдастыру кезеңі. психологиялық дайындық: Ана тілің арың бұл, Ұятың боп тұр бетте. Өзге тілдің бәрін біл, Өз тіліңді құрметте.

Сан жұмбақтың сұрақтары: 1. ҚР-ның рәміздерін ата 2. «Қазақ хрестоматиясын» жазған кім? 3. «Кітап» өлеңінің авторы кім? 4. «Автобиография» – дегеніміз не? 5. «Зәмзәм суы» әңгімесіндегі баланың аты кім? 6. Ш. Құдайбердіұлы кім? 7. «Ақкөл жағасындағы» әңгіме кім туралы баяндалған? 8. М. Дулатұлының қандай әңгімесімен таныстық? 9. «Зәмзәм суы» дегеніміз не? 10. Жылдың төрт мезгілін ата? 11.Қазақтың үш биін ата? 12.Қазақтың ұлы ақыны кім? 13.ҚР-ның астанасы? 14.Күз мезгілінің айларын ата? 15.ҚР-ның Мемлекеттік әнұранның әнін жазған кім? 16.Оқу-білім туралы мақал айт. 17. «Жұлдыздар жарығы» өлеңдер жинағының авторы кім?

Топтастыру:

Бидай

Арпа

Сұлы

Дақылдар

Күріш

Тары

Жүгері

Мағынаны ашу: Жаңа сабақтың тақырыбы ашылғаннан кейін, автор туралы мәлімет беру.

• Еліміздің жас жеткіншектеріне арнап жарты ғасырға жуық тер төгіп жүрген белгілі ақын, ұстаз, әрі ғалым Әдібай Табылдиев 1926 жылы 2 қантарда қазіргі Жамбыл облысы, Луговой ауданы «Жаңа тұрмыс» кеңшарында туған. Ол 1944 жылы еңбек жолын бастауыш мектептің мұғалімі болудан бастайды.
• Танымал балалар ақыны ретінде Әдібай Табылдиев он беске тарта кітап жазды. Оның ішінде балабақша, мектеп сахнасына арналған пьесалар мен сценарийлер де бар.
• Оның «Паровоз», «Жүгері ханым мен бұршақ патша», «Құрылысшылар», «Атымтай», «Гүл мен жеміс», «Аялы алақан», «Кекілді балалар», «Кенже бала» атты өлең, ертегі, тақпақ, мысал, жұмбақ, жаңылтпаштардан тұратын кітаптары ауыл балаларының өмірінен бастап, табиғаттың саналуан құбылыстарына дейінгі таңғажайыптар ақын назарынан тыс қалмай, көрініс тауып жатты.

Қосымша мәліметтер:

• Бидай — астық тұқымдасына жататын аса маңызды дәнді дақыл. Қазақстанда 6 түрі (Еділ бидайы, Польша бидайы, көже бидай, жұмсақ бидай, қатты бидай, көбен бидай) өседі, жабайы түрлері сирек кездеседі.
• Дәнді-дақылдардың ішіндегі ең басты және ең көп өндірілетін дақыл. Бидайдың 20-ға жуық жабайы және мәдени түрі белгілі. Бір гектардан 30-40 центнер өнім береді.
• Бидайдан ұн, ұнтақ жармасын, «тритикале» және «булгур» жармасын жасайды. Ұнтақ жармасы – өзімізге белгілі «манная крупа». «Тритикале» – будандастырылған бидай мен қарабидайдан жасалған жарма. Ұннан нан, макарон, кондитерлік тағамдар өндіріледі.

• Арпа– дәнді дақылдар тобына жататын біржылдық, екіжылдық және көпжылдық шөптесін өсімдік. Арпа, бидай секілді ертеден өсіріліп келе жатқан дәнді дақыл. Бидайға қарағанда, арпа ыстыққа да, суыққа да, құрғақшылыққа да төзімді. Ол тропикалық аймақтарда да, ыстық араб елдерінде де, суық солтүстік Норвегияда да, Тибетте 4700 м. биіктікте де өсе береді. Еуразия, Америка, Африкада арпаның 30-ға жуық түрі тараған. Арпаны жем және азықтық тағам үшін өсіреді. Бір гектардан 15-30 центнер өнім береді. Минералдар мен дәрумендер жиынтығы адам таңқаларлық: кальций, калий, цинк, марганец және темір минералдарына өте бай болса, дәрумендерден А, Д, Е, РР, В тобының бәрі бар.

• Тары - астық тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік. Оның дүние жүзінде 500-ге тарта түрі, Қазақстанда 1 түрі – кәдімгі Екпе Тары өседі.
• Тары биіктігі 70 – 100 см, сабан сабақты, шашақ тамырлы, жаздық дәнді дақыл. Жылу сүйгіш, қуаңшылыққа, аңызаққа және ыстыққа төзімді, көбіне өздігінен тозаңданады. Уақытымен суарған жағдайда жоғары өнім береді.

• Сұлы-талқан дәнін арнайы өңдеуден өткізіп алынатын жоғары сапалы нәрлі тағам. Талқаннан диеталық және балалар тағамдарыл дайындауға болады. Оның құрамында организмге пайдалы, май тәрізді органикалық зат — леңитин бар.
• Сұлы- жармасы құрамындағы белок пен май мөлшері жағынан дақыл тұқымдастар дәні-нен дайылдалатын жарма арасында бірінші орын алады. Сұлыдан: буланған дәні бүтін және жаншылған жарма дайындайды. Сондай-ақ геркулес үлпегі мен талқан жасалады

• Күріш – астық тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық өсімдік. Дүние жүзінде Күріштің 20-дан астам түрі бар.
• Күріш–Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Алматы облыстарындағы Сырдария, Іле және Қаратал өзендерінің аңғарында егіледі. Оның биіктігі 60 – 150 см, бір жылдық өсімдік.
• Күріш – негізгі азықтық дақылдардың бірі. Күріш дәнінен спирт,крахмал алынады, сыра дайындалады, сабанынан қағаз жасалады. Кебегі – мал азығы, одан жоғары сапалы май алуға болады.

Ой толғаныс: 5 жолды өлең жазу. (3 қатардың оқушылары 3 дәнді дақылды таңдап алып, 5 жолды өлең жазады.) Үйге тапсырма: 1.Өлеңді мәнерлеп оқу. 2. «Ас атасы-нан» тақырыбына шығарма жазып келу.