Артикуляционные упражнения

АРТИКУЛЯЦИОН КҮНЕГЕҮҘӘР

АҪҠЫ ЯҢАҠТАР ӨСӨН

• Ауыҙҙы киң асырға һәм бер нисә секунд асыҡ тоторға;

• Ирендәрҙе йомоп, сәйнәү хәрәкәттәре башҡарыу;

• Ирендәр әҙ генә асыҡ, тештәрҙе бер-береһенә тигеҙеп, еңелсә туҡылдатыу;

• “Ҡойма” - өҫкө яңаҡты аҫҡыһына төшөрөү, ә ирендәр йылмайыу рәүешен ала;

• 
  
  

ИРЕНДӘР ӨСӨН

• “Йылмайыу” – ирендәр асыҡ, йылмайыу рәүешендә, тештәр ҡыҫылған;

• “Торба” – ирендәрҙе борғо кеүек түңәрәкләтеп алға табан һуҙыу;

• “Йылмайыу” һәм “Торба” сиратлап башҡарыла; (был күнегеүҙәрҙе ябыҡ ирендәр менән дә башҡарырға була).

• Ирендәрҙе ауыҙ эсенә тартып, тештәр менән ҡыҫыу;

• Аҫҡы иренде өҫкө ирен өҫтөнә ҡуйыу;

ТЕЛ ӨСӨН

(был күнегеүҙәр башҡарылғанда ауыҙ киң асылған, аҫҡы эйәк хәрәкәтләнмәй)

• “Сәғәт” – телде уңға-һулға йөрөтөү;

• “Тел күрһәтеү” – телде сығарып күрһәтеү;

• “Бәүелсәк” – телде аҫҡа - өҫкә йөрөтөү;

• Телде сығарып, ирендәргә тигеҙеп, түңәрәк эшләргә;

• “Аттар” – ат сабыуы тауышы сығарыу;

• “Көрәк” – телде сығарып, көрәк һымаҡ аҫҡы иренгә һалыу;

• “Энә” – телде алға ныҡ итееп һуҙып, ауыҙҙан энә һымаҡ ослатып сығарырға;

• “Ҡалаҡ” – телде киң итеп ауыҙҙан сығарырға, ҡалаҡ һымаҡ уның ситтәрен бөкләргә, сикәләрҙе эскә тартып, һауаны эскә һурырға;

• “Бәшмәк” – киң булып ятҡан тел ҡаты аңҡауға йәбештерелә, телдең ситтәре төпкө тештәргә тейеп тора, ауыҙ асыҡ;

• “Сынаяҡ” – асыҡ ауыҙ эсендәге телдең сынаяҡ өҫтө һымаҡ итеп ситтәрен күтәрергә, телдең алғы сите өҫкө иренгә тейергә тейеш;

• “Бесәй асыулана” – телдең өҫтөн күтәреп, осон аҫҡы тештәргә терәреп, телде алға сығарырға;

• “Тыңлауһыҙ телде язалау”
  а) киң булып остары аҫҡы тештәр өҫтөндә ятҡан телдең осон тешләү,

б) ошо уҡ тороштағы телде ирендәр менән һуҡҡылап алыу.

ТИҘӘЙТКЕСТӘР

Ә өнөнә

Әлимә, Әсмә, Әлиә,

Сәй эсәләр өсәүләп.

Ө өнөнә

Был минең өй,

Уртаһында сөй.

Ултырам өйҙә,

Кәпәсем сөйҙә.

Өммөгөлсөм өләсәйем

Өлөштәрен өләшә.

Өлөшһөҙҙәр көтә өлөш,

Өлөшлөләр көлөшә.

Ҙ өнөнә

Һеҙҙең Хәлиҙә бөҙрә булһа,

Беҙҙең Хәйҙәр ҙә бөҙрә.

Ҙур таҙа биҙрә ҡайҙа?

Бәҙәрҙәрҙә боҙло баҙ,

Баҙарҙарҙа боҙло ҡаҙ.

Баҙҙа баҙлай баҙлауыҡ,

Баҙлауыҡ та баҙҙа аҙ.

Ҡ өнөнә

Таҡта ҡаҡма, ҡапҡа ҡаҡ,

Ҡапҡа ҡаҡма, тотҡа ҡаҡ.

Ҡапҡан таптым,

Ҡапҡанға ҡаптым.

Ҡоймаҡ ҡойҙом, ҡарбуз ҡуйҙым,

Ҡоштар килде һәр яҡтан.

Ҡара ҡарға ҡабаланып,

Ҡайтып китте ҡунаҡтан.

Ҫ өнөнә

Уҫаҡ үҫә, елдәр иҫә,

Ылыҫ үҫә, ер тишә.

Алыҫта баҫыу муллығы,

Ете төҫтән көҙ бешә.

Ҡыҫала менән ҡырмыҫҡа

Баҫмала дуҫлашҡандар.

Иҫтәлеккә аҫыл төҫтәге

Таҫмалар алышҡандар.

Үҫә - үҫә аҫылым,

Үҫә - үҫә оҫтара.

Оҫта өҫтәл өҫтөндә.

Һ өнөнә

Һыуыҡ һыу һалҡын була,

Һыуыҡ килһә, һыу туңа.

Һайт – һайт, һыйырҡайым, ҡайт – ҡайт!

Һыйырҡайым, һәү – һәү.

Һыу буйында һуғаным,

Һыу һиптеңме, һылыуым.

Һалҡын һыулы Һаҡмарҙа

Һайрай һары һандуғас.

Ң өнөнә

Сиңерткә сеңләп йөрөй,

Яланды иңләп йөрөй.

Йәй көнө йәмле, ти, ул,

Миңә күңелле, ти, ул.

Ү өнөнә

Күпер башында күк күркә,

Күк күркәнән кем ҡурҡа?

Бүрәнә үтә бүре күрә.

Ғ өнөнә

Ғәлиә, Ғәббәс, Ғәтиәт

Яраталар әкиәт.

Зифа аш тарата,

Вафа аш ярата.

Зәбир, Зәбир,

Туп алып бир.

Минең исемем матур,

Минең исемем Мансур.

Сәй ҡоя әсәй,

Ниндәй тәмле сәй!

Ҡарға әйтә: “Ҡар-ҡар,

Ҡайҙа аҙыҡ бар, бар?”

Эт өмөтөн өҙмәй,

Эт эйәһен эҙләй.

Әйттем таҡмаҡ таҡмаҡлап,

Һин дә миңә тап таҡмаҡ.