Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар

Пәні: Биология

Пән оқытушысы: Әмірбековва Г.С.

Өтетін тобы: 1 МДТ 16 б/б

Сабақтың тақырыбы: Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар.

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: Тірі табиғаттың пайда болуы мен шығу тегінің ақиқаттығына көз жеткізіп, дұрыс дүниетанымдылықты қалыптастырып, студенттер білетін ақпаратты толықтыра отырып, білімдерін арттыру.

ә) дамытушылық: Өткен сабақпен жаңа сабақты ұштастыра келе, сұрақ – жауап, әр түрлі деңгейлік тапсырмалар негізінде студенттердің бір – бірімен пікірлесе отырып ортақ қорытынды шығаруға, өз ойларын еркін жеткізе білуге баулып, сабаққа деген қызығушылығын дамыту.
б) тәрбиелік: Оқушыларды тапқырлыққа, алғырлыққа, шығармашылықпен жұмыстануға баулып, туған жерге деген сүйіспеншілігін арттырып, эстетикалық, патриоттық тәрбие беру.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ- жауап, деңгейлік тапсырмалармен жұмыс, өзін- өзі бағалау.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, бағалау экраны, деңгейлік тапсырмалар.

Пәнаралық байланыс: География, химия, экология , генетика, т.б

І. Ұйымдастыру кезеңі (2 мин)

а) Сергіту сәті. (оқушылар бір – біріне сабақта сәттілік тілеу)

ә) Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Мақсатын хабарлау.(3 мин)

Оқушылар, бүгінгі біздің сабағымыз қатарға бөлініп, деңгейлік тапсырмаларды орындауды мақсат етеді. Сол үшін мен сендерді төрт қатарға бөлдім. (Тақтадағы жыл мезгілдерін әр оқушы таңдау арқылы топтарға бөлінеді) Топ басшысын сайлау. Әр топ басшысы өз тобыңыздағы оқушылардың аты- жөнін бағалау экранына жазу.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. (10 мин)

- Ал балалар, біз бүгін табиғаттың төрт мезгіліне «Саяхат» ойыны арқылы тоқталып, әр түрлі деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында үйге берілген тапсырманы пысықтаймыз.

Ойын шартымен таныстыру. Шарт бойынша табиғаттың төрт мезгіліндегі әр түрлі деңгейлік тапсырмаларды орындай отырып, VІ мезгіл «Көктем» мезгіліне жету. Әр мезгілден өткен сайын белгі қойып кетіп отырасыздар да келесі мезгілге дейінгі тапсырманы орындайсыздар. Бірінші мезгіл «Жаздың жайдарлы сұрақтары» деп аталады. Жаздың жайдарлы сұрақтарына жауап беру үшін жаз мезгілі туралы өлең жолдарын айтумыз керек. Қане балалар білетінімізді ортаға салайық.

І. Жаздың жайдарлы сұрақтары «Кім жылдам?» деп аталады. 3 балл.

Жаз мезгілінің керемет әсемдігін тамашалай отырып, І – ші деңгей сұрақтарына жауап бересіздер, төрт топқа да бірдей сұрақ беріледі. Ойлануға уақыт берілмейді. Топ басшысы жауап берген оқушыларды белгілеп, балын қойып отырасыздар.Әр дұрыс жауапқа 3 балл. Экраннан тапсырманы көрсету.

1. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын анықтауға зор еңбек сіңірген ғалым (Н.И. Вавилов)

2. Өсімдіктер селекциясында сұрыптаудың неше түрі бар? (жаппай және жеке сұрыптау)

3. Селекцияда қолданылатын негізгі әдістер ? (сұрыптау, будандастыру,экспериметтік (жасанды) мутагенез)

4. Селекция қандай мағынаны білдіреді? (сұрыптау)

5. жануарлар селекциясында негізгі үш әдіс (туыстық, туыстық емес және алыстан будандастыру)

6. Дүние жүзіне саяхат жасап, мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын анықтаған ғалым (Н.И.Вавилов)

Келесі аялдамаға кедергісіз жету үшін «Күз» мезгілі туралы білетінімізді ортаға салайық.

ІІ. Күздің көңілді тапсырмасы 4 балл

Күз мезгілінің әсем көрінісіне тоқтала отырып, ІІ – деңгей тапсырмаларын орындаймыз. Биологиялық диктант.

1) ... дегеніміз будан ұрпақтың белгі қасиеттерінің ата – анасынан артық болуы. (Гетерозис)

2) ... дегеніміз биологиялық обьектілердің көмегімен адамға қажетті өнімдер алу. (Биотехнология)

3) ... селекцияның теориялық негізі болып табылады.(Генетика)

4) ... генетика мен молекулалық биологияның жетістіктері негізінде қалыптасқан биология ғылымының бір саласы. (Генетикалық инженерия)

- Оқушылар сендер табиғаттың жаз, күз мезгілдерінің шартын орындап жақсы жетістікке жеттіңдер. Келесі кезеңдердің тапсырмаларын жаңа сабақты өту барысында орындаймыз. Балалар үй тапсырмасы барысында өсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер селекциясы туралы көптеген мәліметтерді білдік. Келесі кезекте бейнебаянға назар аударамыз. (Жаңа сабаққа қатысты видеоролик көру). Олай болса бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы: «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар» дәптерлеріңді ашып бүгінгі күннің жадын жазып, жаңа тақырыпты тыңдаймыз.

ІІІ. Жаңа сабақ. (14 мин)

Тақырыбы. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар

Ғылыми деректер бойынша Күн жүйесіне жататын Жер ғаламшары бұдан 4,5-5 млрд жыл бұрын шаңды - газды тұманнан пайда болған. Жер ғаламшарында тіршіліктің пайда болуының алғы шарттарына – ғаламшардың қажетті мөлшері, эенргия, белгілі температуралық жағдайлар жатады. Тірі табиғаттың пайда болуы мен тіршіліктің мәні адамзаттың өзін қоршаған ортаны түсініп білуінде, өзінің табиғаттағы орнын анықтауында үлкен қызығушылық тудырды.

Ғылымда тіршілік пайда болуы туралы

креационистік, немесе тіршілікті құдай жаратуы;

тіршіліктің өз-өзінен пайда болуы туралы концепция;

Тіршіліктің мәңгілік теориясы

панспермия

 

Тіршіліктің химиялық және биологиялық эволюция жолымен пайда болуы аби

огенез теориясы

  

1-ші концепция діни тұрғыда болғандықтан, ғылымға тікелей қатысы жоқ. Ежелгі гректің атақты ғұламалары, философтар Платон мен Аристотель осы көзқарасты устанған адамдар болды. Сонымен қатар, бүл сұраққа басқаша жауап берген философтар мен ғалымдар болды. Олар тірі табиғат және басқа да обьективті дүниені түсініп, та-нып білу үшін ешқандай қупия рух бастамасы қажет емес деп тапты. Дәл осындай көзқарасты натурфилософтар, Милет мектебінің өкілдері де қолдады..

XIX ғасырдың 60-шы жылдарында нақты ғылыми турғыдан бұл концепцияның дұрыс еместігіне көз жеткізілді.

Луи Пастердің жасаған тәжірибелері де организмнің кездойсоқ жағдайларда пайда бола алмайтынын дәлелдеді. Бірақ тіршіліктің қайдан пайда болғаны туралы сұрақтарға нақты жауап бере алмады.

Мөлшермен осы уақытта (1865 ж.) космогония мен физиканы ұштастыра отырып неміс ғалымы Г.Рихтер жер бетіне жанды заттардың космостан енуі туралы панспермиялық теорияны жасады. Бул идея бойынша тірі организмдердің ең алғашқы ұрығы жер беріне метеориттер мен космостық шаңдар арқылы түсіп, тіршілік эволюциясының бастауын берді. Панспермия концепциясын қолдағандардың ішінде ірі ғалымдар С.Аррениус, Г.Гельмгольц, В.И.Вернадский болды.

Тіршіліктің пайда болуы

Тіршілік өлі табиғаттан пайда болған деген абиогенездік теория

Тіршіліктің өздігінен пайда болуы мүмкін емес деген биогенездік теория

Қазіргі кездегі көзқарас бойынша тіршілік нәруыздар мен нуклейн қышқылдарының полимерлерінен тұрады. Олар өзін - өзі реттейтін және өзінен кейін үнемі ұрпақ қалдырып, тіршілікті жалғастыратын ашық жүйе.

ІV. Жаңа сабақты бекіту. (10 мин)

- Ал балалар мінекей Қыс мезгіліне де келіп жеттік. Ал кәне қыс туралы кім не біледі? (өлең жолдарын оқу)

ІІІ. Қыстың қызықты тапсырмасы «Ойлан тап» 5 балл.

Бұл мезгілдің тапсырмасында тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастардың мазмұнына сәйкес орналастыру болып табылады. Әр дұрыс жауапқа топ басшылары бағалау парағына 4 балдан қойып отырыңыздар.

1. Ғарыштағы басқа жұлдыздар, ғаламшарлар сияқты тіршілік те мәңгі.(ТМ)

2. Жер бетінде тіршілік мәңгілік әрі оны жаратушы күш бар.(К)

3. Тіршілік қоршаған ортадағы бейорганикалық заттардан пайда болады. (ТӨ)

4. Тіршілктің химиялық және биологиялық эволюция жолымен пайда болуы. (АТ)

5. Жер бетінде тіршілік тұқымы басқа ғаламшарлардан метиориттер және ғарыштық шаң – тозаңдар арқылы үнемі таралып тұрады. (П)

ІV. Көктемнің керемет тапсырмасы «Сандар сыры» 7 балл

Балалар «Көктем» мезгіліне де келіп жеттік. Көктем туралы өлең жолдарын айта отырайық.

• 1812 жыл- (Ж. Кювье1812 жылы апат теориясын ұсынып, Жер бетінде оқтын – оқтын жойқын апаттар жүріп, барлық тірі организмдер жойылып отырады, да кейіннен қайтадан тіршілік пайда болады деп түсіндірді.)

• 1775 жыл– (орыс табиғат зерттеушісі М.М.Треховский Виталистік латынша «тіршілігі бар» «тіршілік күші» өледі» деген қарсы пікірді ұсынды.)

• 1880 жыл- ( неміс ғалымы В.Прейер Тіршілік мәңгілік. Жер шарын қоршап жатқан қыртысты қабат алып тірі организмдердің жиынтығы, оның өзіне тән зат алмасу процесі болады.)

• 1865 жыл – (Панспермия теориясын алғаш рет неміс ғалымы алғаш рет Г.Рихтер ұсынған. «жер бетінде тіршілік бейорганикалық заттардан пайда болмайды, олар басқа ғаламшарлардан микроорганизмдер және олардың споралары арқылы таралған», - деген пікір айтты. )

• 1668 жыл – (италиялық жаратылыс зерттеушісі әрі дәрігер Ф.Реди тәжірибе жасап, «тіршілік өздігінен пайда болады »деген теорияға қарсы шықты.)

V . Бағалау. (3мин)

- Міне балалар, бүгінгі сабағымызда табиғаттың төрт мезіліне тоқтала отырып, ондағы деңгейлік тапсырмаларды орындай отырып, өз білімдеріңізді шыңдадыңыздар. Сабақ барысында жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар және ғалымдардың жасаған зерттеулері мен теориялары туралы білдіңдер сонымен қатар жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі кездегі көзқарастар туралы да айтып өттік. Осымен бүгінгі сабағымыз аяқталып келеді.Топ басшылары тобыңыздағы оқушылардың алған ұпайларын есептеңіздер. Экрандағы бағалау критерилері бойынша өздеріңізді бағалаңыздар.

• «5» алған оқушылар қолдарыңызды көтеріңіздер (осылайша 4,3 алған оқушыларды анықтап бағалау). Жеңіске жеткен топты марапаттау.

VІ. Үйге тапсырма (3мин)

1. Тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастарға арналған хабарлама жазу.

2. Әрбір тіршілік деңгейінің күрделенуіне байланысты өзіне тән құрылымдық ерекшелігін көрсететін кесте толтыру.

Тіршіліктің пайда болуы туралы тұжырымдамалар	Олардың негізгі көзқарастары

1. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын анықтауға зор еңбек сіңірген ғалым

2. Өсімдіктер селекциясында сұрыптаудың неше түрі бар?

3. Селекцияда қолданылатын негізгі әдістер ?

4. Селекция қандай мағынаны білдіреді?

5. жануарлар селекциясында негізгі үш әдіс

6. Дүние жүзіне саяхат жасап, мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын анықтаған ғалым

Келесі аялдамаға кедергісіз жету үшін «Күз» мезгілі туралы білетінімізді ортаға салайық.

ІІ. Күздің көңілді тапсырмасы 4 балл

Күз мезгілінің әсем көрінісіне тоқтала отырып, ІІ – деңгей тапсырмаларын орындаймыз. Биологиялық диктант.

1) ... дегеніміз будан ұрпақтың белгі қасиеттерінің ата – анасынан артық болуы.

2) ... дегеніміз биологиялық обьектілердің көмегімен адамға қажетті өнімдер алу.

3) ... селекцияның теориялық негізі болып табылады

4) ... генетика мен молекулалық биологияның жетістіктері негізінде қалыптасқан биология ғылымының бір саласы.