?йге берілген саба?ты? та?ырыбы: Кіріспе. 3-9 бет.
§ 2. Ф. Редиді? т?жірибелері. У.Гарвейді? ой?пікірлері. Л. Пастерді? т?жірибелері. Тіршілікті? м??гілік теориясы.
Тапсырмаларды жазбаша немесе ауызша с?рау?а болады.
№
С?ра?тар
Жауаптары
?ате
Д?рыс
балл
1
Дискреттілік ?аза?ша ?андай ма?ына береді
2
Тіршілік де?гейлерін ата
3
Бір бірінен ай?ын о?шаулану латынны? ?ай с?зінен алын?ан
4
Нуклин ?ыш?ылдары, н?руызды?, к?мірсуды? т.б органикалы? ж?не бейорганикалы? заттарды? к?рделі молекулалар жиынты?тарын ?ай де?гейге жат?ызу?а болады.
5
?зіне т?н таби?и орта жа?дайында, белгілі бір айма?та тарал?ан, бір т?рге жататын дара?тарды? жиынты?ын ?алай атаймыз?
6
Бір таби?и орта жа?дайында ?ана тіршілік етуге бейімделген к?п т?рлі организмдер жиынты?ын ?алай атаймыз.
7
Тіршілікке т?н бастап?ы е? ?арапайым де?гей
8
Популяция дегеніміз не?
9
Жер бетіндегі тірі организмдерді? к?пшілігіні? ??рылымды? ж?не ?ызметтік бірлігі жасушадан т?ратын де?гей ?ай де?гейден кейін т?рады.
10
Таби?и бірлестікті та?ы ?алай атау?а болады?
11
Оргоноидтерді? ?зіне т?н ??рылысы болады ж?не олар жасушада белгілі бір ?ызмет ат?аратын де?гейді ?ай де?гейге жат?ызу?а болады.
12
Жер ?аламшарында?ы барлы? тірі организмдер мен оларды? тіршілік ететін жалпы таби?и орта жа?дайларыны? жиынты?ы
13
??рылымды? де?гейі ?р т?рлі де?гей жиынты?ы
14
Шы?у тегі, ??рылысы ж?не ат?аратын ?ызметі біркелкі жасушалар мен жасушааралы? заттарды? жиынты?ынан не т?зіледі.
15
К?п жасушалы оргнизмдерге т?н, шы?у тегі, ??рылысы ж?не ат?аратын ?ызметі біркелкі ?лпалар жиынты?ы ?ай де?гейді ??райды.
16
Тірі организмдердегі заттар мен энергияны? алмасуы ?ылыми тілде ?алай аталады.
17
?лпаны? орысша атауы
18
Ал?ан рет ?арапайы эволюциялы? ?згерістер бай?алып, бірте – бірте жа?а т?рді? пайда болуына септігін тигізетін организмдерді ?ай де?гейге жат?ызымыз
19
Жасуша туралы ?ылым
20
?лпалы? де?гейге т?н а?заларды ата
21
?лпалар туралы ?ылым
22
ДН? –ны? бір молекуласынан екі еселену ар?ылы бір біріне ?те ??сас ?рі бастап?ы белгісін д?л ?айталайтын ?анша молекула т?зіледі
23
№
С?ра?тар
Жауаптары
?ате
Д?рыс
балл
1
Дискреттілік ?аза?ша ?андай ма?ына береді
О?шаулану
2
Тіршілік де?гейлерін ата
М.Ж.?.М ж?не О.П. Б ж?не Б.
3
Бір бірінен ай?ын о?шаулану латынны? ?ай с?зінен алын?ан
discretus
4
Нуклин ?ыш?ылдары, н?руызды?, к?мірсуды? т.б органикалы? ж?не бейорганикалы? заттарды? к?рделі молекулалар жиынты?тарын ?ай де?гейге жат?ызу?а болады.
Молекулалы?
5
?зіне т?н таби?и орта жа?дайында, белгілі бір айма?та тарал?ан, бір т?рге жататын дара?тарды? жиынты?ын ?алай атаймыз?
Популяция
6
Бір таби?и орта жа?дайында ?ана тіршілік етуге бейімделген к?п т?рлі организмдер жиынты?ын ?алай атаймыз.
Биогеоценоз
7
Тіршілікке т?н бастап?ы е? ?арапайым де?гей
Молекулалы?
8
Популяция дегеніміз не?
Бір т?рді? жеке ?з алдына о?шаулануын, к?птеген даралардан т?ратын топ.
9
Жер бетіндегі тірі организмдерді? к?пшілігіні? ??рылымды? ж?не ?ызметтік бірлігі жасушадан т?ратын де?гей ?ай де?гейден кейін т?рады.
Молекулалы?
10
Таби?и бірлестікті та?ы ?алай атау?а болады?
Биогеоценоз
11
Оргоноидтерді? ?зіне т?н ??рылысы болады ж?не олар жасушада белгілі бір ?ызмет ат?аратын де?гейді ?ай де?гейге жат?ызу?а болады.
Жасушалы?
12
Жер ?аламшарында?ы барлы? тірі организмдер мен оларды? тіршілік ететін жалпы таби?и орта жа?дайларыны? жиынты?ы
Биосфера
13
??рылымды? де?гейі ?р т?рлі де?гей жиынты?ы
Биогеценозды? д.
14
Шы?у тегі, ??рылысы ж?не ат?аратын ?ызметі біркелкі жасушалар мен жасушааралы? заттарды? жиынты?ынан не т?зіледі.
?лпа
15
К?п жасушалы оргнизмдерге т?н, шы?у тегі, ??рылысы ж?не ат?аратын ?ызметі біркелкі ?лпалар жиынты?ы ?ай де?гейді ??райды.
М?шелік де?гей
16
Тірі организмдердегі заттар мен энергияны? алмасуы ?ылыми тілде ?алай аталады.
Метаболизм грек с?зі: «?згеру», «алмасу»
17
?лпаны? орысша атауы
Ткань
18
Ал?ан рет ?арапайы эволюциялы? ?згерістер бай?алып, бірте – бірте жа?а т?рді? пайда болуына септігін тигізетін организмдерді ?ай де?гейге жат?ызымыз
Популяциялы?
19
Жасуша туралы ?ылым
Цитология грекше:
«цитос - жасуша»
20
?лпалы? де?гейге т?н а?заларды ата
Тек к?пжасушалы организмдер
21
?лпалар туралы ?ылым
Гистология грекше:
«гистос - ?лпа»
22
ДН? –ны? бір молекуласынан екі еселену ар?ылы бір біріне ?те ??сас ?рі бастап?ы белгісін д?л ?айталайтын ?анша молекула т?зіледі
Екі молекула
№ 2 тапсырма:
№
Тіршілікті? пайда болуы туралы т?жырымдамалары
Оларды? негізгі к?з?арастары
?ате
Д?рыс
Балл
1
2
3
4
№ 3 тапсырма:
№
Сипаттамасы
Мазм?ны
?ате
Д?рыс
Балл
1
Ф. Редиді? т?жірибелері.
XVII? ?асырды? ортасында италиялы? жаратылыс зерттеуші ?рі д?рігер Франческо Реди (1626 ?1698ж.ж.) т?жірибе жасап, «тіршілік ?здігінен пайда болды» деген теория?а ?арсы шы?ты. Ол 1668 жылы т?рт ыдыс?а ет салып, оларды ашы? ?ойды да, келесі т?рт ыдыста?ы етті? бетін д?кемен жапты.
2
У. Гарвейді? ой?пікірлері.
Эксперименттік физиология мен эмбриологияны? негізін сал?ан ж?не ?ан айналу ше?берлерін ал?аш рет аш?ан к?рнекті а?ышын ?алымы У. Гарвей (1578?1657) ?зіні? эпмгенез теориясын ?сынып, «барлы? тірі организмдер ж?мырт?адан пайда болады» деген ?орытынды жасады.
3
Л. Пастерді? т?жірибелері.
Тіршілікті? ?здігінен пайда болмайтынын д?лелдеу ?шін1860 жылы француз ?алымы, микробиолог Луи Пастер арнайы т?жірибе жасады. Ол ?шы латтыны? S – ?рпі т?різді шыны т?тікті ?олданды. Л.П шыны ішіндегі ?оректік ортаны ?айнатып, оны иір, иінді т?тікепен жал?астырды да, т?тікті? ?шын ашы? ?алдырды.
4
Тіршілікті? м??гілік теориясы.
5
Жер бетінде тіршілікті? пайда болуы туралы материалистік к?з?арастар.
Тіршілікті? пайда болуы деген ??ым тікелей тірі организмдер туралы деректерді? к?беюімеен ж?не тере?дей т?суімен ты?ыз байланысты. Б?л салада неміс ?алымы Э.Пфлюгерді? (1829?1910) н?руызды заттарды? шы?у тегін зерттеуді? ма?ызы зор.
6
Луи Пастерді? ?мірбаяны.
(1822?1895) Француз микробиологі. Ашу ж?не шіру процестерін зертеген. Микроорганизмдерді? ?здігінен пайда болмайтынын д?лелдеген. Та?амды? ?німдерді залалсыздандыру т?сілін тап?ан. К?йдіргі ауруыны? ?оздыр?ышын аш?ан. Ж??палы ауруларды? микробтар ар?ылы таралатынын д?лелдеп берді.
Л. Пастер т?жірибелеріні? ба?алануы
1859 ж. француз ?ылым академиясы тіршілікті? ?здігінен пайда болмайтынды?ын на?ты д?лелдейтін ?ылыми е?бекке сыйлы? беру ?шін арнайы конкурс жарияланды. Б?л сыйлы??а 1862 жылы французды? к?рнекті ?ылыми Луи Пастер ?зіні? ??нды т?жірибесі ар?ылы ие болды.
Жа?а саба?ты? та?ырыбы: II тарау. § 3. Жер бетіндегі тіршілікті? пайда болуыны? ал?ышарттары 19 - 22 бет.
Жа?а саба?ты? та?ырыбын жоспарлау:
Ж?лдызда?ы ж?не К?ндегі ?осылыстарды? химиялы? ??рамы.
№
Элементтерді? м?лшері ( % есебімен)
Ж?лдызда?ы заттар
К?ндегі заттар
1
H
81,76 %
87,0 %
2
He
18,17 %
12,9 %
3
N,C, Mg
0,38 %
0,33 %
4
O
0,03 %
0,25 %
5
Si,S,Fe
0,01%
0,004 %
6
Бас?а элементтер
0,001 %
0,04 %
М?тінмен ж?мыс: о?ушылар м?тінмен ж?мыс жасап бол?аннан кейін.
А?В?С тапсырмаларыны? м?нін ашу.
?орытындылау:
Ба?алау:
?йге тапсырма: § 2. Ф. Редиді? т?жірибелері. У.Гарвейді? ой?пікірлері. Л. Пастерді? т?жірибелері. Тіршілікті? м??гілік теориясы. 14-19 бет мазм?ндап о?у.
