?кпені? ??рылысымен ?ызметі
Тыныс алу ж?йесі ?те ма?ызды газ алмасу ?ызметін ат?арады, ал газ алмасусыз тіршілік ету м?мкін емес. Организм мен сырт?ы орта арасында?ы оттек т?сіп, к?мір?ыш?ыл газыны? шы?арылуымен байланысты ж?ретін газ алмасу процесі тыныс алу деп аталады.
І?. Жа?а саба?ты баяндау.
Ауа сырттан ?кпеге ж?не ?кпеден сырт?а ?оз?алатын ?уыстар — тыныс жолдарына м?рын ?уысы, к?мей, ке?ірдек, ж?не бронхылар жатады. Дегенмен, тыныс жолдарыны? ?ызметі ауаны ?ткізу ?ана емес. М?рын ?уысында, к?мейде, ке?ірдекте ж?не бронхыларда дем ал?анда ішке кіретін ауа ша?нан, микробтардан тазартылып, тыныс жолдары мен ?кпе ?уысыны? шырышты ?абаты кеуіп ?алмау ?шін ыл?алдандырылып, ?кпені суы? ауаны? ?серінен са?тау ?шін жылытылады.
Ауа тана у ар?ылы м?рын ?уысына кіреді. М?рын ?уысы ке?сірік шеміршегі ар?ылы о? ж?не сол жа? б?ліктерге б?лініп, ж?п танау тесіктері ар?ылы сырт?а ашылады да ішкі жа?ы ж?т?ынша?пен ?осылады. М?рын ?уысы шырышты ?абатпен ?аптал?ан. Сонымен ?атар, м?рын ?уысында иіс рецепторлары орналас?ан, ж?т?ынша? — ас ?орыту ж?йесіні? м?шесі, ал к?мей — с?йлеу м?шесі.
Тыныс алу ж?йесіні? ма?ызды б?лігі — ? к п е. Б?л бронхыларды? ?са? тарма?тарыны? ?уыстарынан жасал?ан альвеолалар мен серпімді д?некер ?лпалардан т?ратын ж?п м?ше. Альвеолалар немесе ?кпе ?уыстары ?те ?са?, шар т?різді домала?, оларды микроскоп ар?ылы ?ана к?руге болады.
?кпе (П?лмонес, лат. п?лмо – ?кпе) – адам мен жануарларды? тыныс алу органы. Пішіні жартылай конус т?різді, оны? т?менгі жа?ы немесе негізі ойыстау біткен, кеуде ?уысын іш ?уысынан б?ліп т?ратын к?к етке кіріп жатады. Жо?ар?ы жа?ы с?йір, б??ана с?йегінен 2 – 3 см - дей шы?ып, мойынны? т?менгі б?лігіне еніп жатады. Сыртында сірлі ?абы? – ?кпе?ап (плевра) болады. ?кпеге ауатамырлары (бронх), ?кпе артериясы келеді де, одан екі ?кпе венасы шы?ады. Сол жа? ?кпе екі б?ліктен (жо?ар?ы, т?менгі), ал о? жа? ?кпе ?ш б?ліктен (жо?ар?ы, орта??ы ж?не т?менгі) т?рады. ?кпеішілік ауатамырлар ж?йесі тарма?ты ауатамыр т?зеді, б?ліктік ауатамырларды? ?шында?ы тарма?тары ауатамыршалар?а (бронхиолалар?а) б?лініп, тыныс алу б?лігіне ?теді. Ауатамыршалары к?піршікті жолдар т?зеді де, оны? ішінде ?те к?п майда к?піршіктер (альвеолдар) болады. Ересек адамны? екі ?кпесіне 700 млн - нан астам к?піршік сияды. Жан - жа?ын ?антамырлар капиллярлары ?орша?ан к?піршектерде газ алмасу ж?реді. ?кпеде ж?т?ан ауа ?ан?а ?теді, к?мір ?ыш?ыл газы ?аннан ауа?а шы?ады. Адамны? жалпы орташа ?кпе сыйымдылы?ы – 2680'120. ?кпе дене температурасыны? т?ра?тылы?ын са?тау?а, ?ан ?юы, белок, май ж?не к?міртек алмасу процестеріне ?атысады. [1] К?п кездесетін ?кпе аурулары: ?кпе ?абынуы, ?кпе ?атерлі ісігі, туберкулез, т. б. ?кпе омырт?алыларды? эволюциялы? даму барысында девон кезе?інде тіршілік еткен сауытты ж?не сауса??анатты балы?тарда, ал палеозойда – ?остынысты балы?тарда пайда болды. Кейбір ??йры?ты ?осмекенділерде (мысалы, ?кпесіз саламандрда) ?кпе болмайды. ?азіргі кезде тіршілік ететін ?остыныстыларда, ?осмекенділерде, кейбір бауырымен жор?алаушыларда (гаттерия, жармас?ы) газ алмасу ж?ретін бір б?лікті ?кпені? ?сті?гі беті д?некер?лпалы - б?лшы?етті перде б?летін ?яшы?тар немесе к?піршік т?зілістер есебінен ?л?аяды. Кесірткелер мен жыландарда перделер к?рделіленіп ?зарады. Тасба?а, келестерде, негізінен ?олтырауындарда к?рделіленген перделер к?п б?лікті ?кпе т?зеді. ??старды? ?кпесі ты?ыз, оны ауамен ауа ?апшы?тары ж?йесі толтырады. С?т?оректілерді? ?кпесі кеуекті, майыс?а?, сонды?тан оны? к?леміні? ?л?аюы ?кпе ішіндегі шеміршекті ?а??а мен тегіс б?лшы? етті? дамуына байланысты.
Адам ??рамында 21% оттек, 79% азот, 0. 03% к?мір?ыш?ыл газы бар атмосфералы? ауамен тыныс алады. Дем шы?ар?анда?ы ауада 16% оттек, 4. 0% к?мір?ыш?ыл газы ж?не 79% азот болады. Дем ал?анда?ы ж?не дем шы?ар?анда?ы ауа ??рамында?ы оттек пен к?мір?ыш?ыл газыны? айырмашылы?ы - ?кпедегі газ алмасу н?тижесі болып табылады. ?кпеде газ алмасу диффузия жолымен ж?реді. ?кпе капиллярына т?скен вена ?анында оттек аз, к?мір?ыш?ыл газы к?п. Сонды?тан альвеола ауасында?ы оттек ?ан?а араласады, ал к?мір?ыш?ыл газы ?аннан ?кпе альвеоласына т?седі. ?кпедегі газ алмасуды сырт?ы тыныс алу дейді
