8 –сынып
Саба?ты? та?ырыбы: Асты? ауыз ?уысында ?орытылуы,сілекей ??рамы.Тісті? ??рылысы мен ?ызметі.Тіс аурулары.Тіс к?тімі.
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: асты? ауыз ?уысында ?орытылуы,тісті? ??рылысы,?ызметі,к?тімі ж?не сілекейді? б?лінуі жайлы білім ?алыптастыру,тісті б?затын аурулармен,емделу жолдары, жайлы білім беру
Дамытушылы?: о?ушыны ?здігінен о?ып,ой-?рістерін тере?дету,ізденісін арттырып,шы?армашылы??а баулу.
Т?рбиелік: ауыз ?уысыны? гигиеналы? талабы,тіс к?тіміне к?бірек к??іл б?лу,тісті б?затын аурулардан са?тана отырып ?з денсаулы?тарына жауапкершілікпен ?арау?а т?рбиелеу
Саба?ты? т?рі: кіріктірілген
Саба?ты? ?дісі: с?ра?-жауап,тест,зертханалы? ж?мыс,эссе,биологиялы? диктант,на?ыл с?з
Саба?ты? к?рнекілігі:Тісті? ??рылысы,тісті? т?рлері,тіс ауруларыны? т?рлері,зертханалы? ж?мыс
Эпиграф: «Аузы?ды таза ?стаса?,тіс ауруыны? к?бінен ??тыласы?.Тама? жеген сайын тісі?ді тіс тазала?ышпен жа?сылап тазала.Ішкен-жеген сайын ж?не ерте?інде,кешінде аузы?ды тазалап шайып отыр»
Халел Досм?хемед?лы
Саба? барысы
I.?йымдастыру б?лімі
II.?й тапсырмасын тексеру кезе?і О?ушылар?а ба?алау пара?ы таратылады
1.«Сандар сыры» жазыл?ан тапсырма:
1. 1,5-2м 2.5-7 м 3.11-13 см 4. 60-65% 5. 25 см 6.2-3 л 7.8-10 м 8.1,5-2,5 л.
Жауаптары: 1.То? ішекті? ?зынды?ы 2.Аш ішекті? ?зынды?ы
3.Ж?т?ынша? ?зынды?ы 4.Адамда?ы суды? м?лшері5. ??еш ?зынды?ы 6.Ас?азан сыйымдылы?ы 7.Ас?орыту жолы?зынды?ы 8. Т?улігіне ?ажет су
2.«Биологиялы? диктант»
1. Ас?азанны? орта??ы б?лігінде. болады2.А?заны? энергия к?зі. 3.Ж?т?ынша?тан кейінгі м?ше.4.Тама?ты? ас?азаннан ішекке ?туін. реттейді.5.-е? ірі без. 6.б?рлері болмайды.
Жауаптары:1.Бездер2.К?мірсулар3.??еш. 4Сфинктер 5.Бауыр 6.То? ішекті? 8
?й тапсырмасын тексеру кезе?і бойынша: ас?орыту жолдарына жататын м?шелерді есте са?тау ?шін сандар сыры атты тапсырма,сонымен ?атар биологиялы? диктант жаз?ызу ар?ылыо?ушыларды? ойлау ?абілеттерін шы?дау.
III.Жа?а саба?
«Ой ша?ыру»
1.32 ?айра?,Бірін-бірі шы?дайды (тіс)
2.?ызыл т?лкі ы?пайды,?з інінен шы?пайды (тіл)
Биология м??алім:Ауыз ?уысында асты? ?орытылуы
Асты? ??делуі ауыз ?уысынан басталады.Ауыз ?уысы ?сті?гі ж?не асты??ы жа?с?йектерде орналас?ан тістерден басталып,со??ы жа?ы аранмен шектеледі. Ауыз ?уысына ?ш ж?п сілекей бездері(екі шы?шыт,екі жа? асты,екі тіл асты бездері) ашылады.Сілекейді? ??рамы 98-99 % судан,1,5 % ты?ыз ?алды? болатын,?лсіз сілтілік реакция к?рсететін с?йы?ты?.Ты?ыз ?алды?ты? ??рамыны? 2/3 і н?руыз бен ферменттерден т?рады.Сілекейде екі фермент: крахмалды мальтоза?а дейін ыдырататын птиалин(амилаза) ж?не дисахаридтерді глюкоза?а дейін ыдрататын мальтаза бар.Сілекей н?руызы- муцин сілекейді жабыс?а? етеді, зиянсызданыратын н?руызды зат – лизоцим болады.
Тісті? ??рылысы мен ?ызметі
Тіс –?оректі ?стап шайнайтын ж?не дыбысты? шы?уына ?атысатын м?ше.?р тіс сауыт,мойын ж?не бір немесе бірнеше т?бірден т?рады.Тісті? сырт?ы б?лігі-тіс сауыты.Тіс сауытыны? сыртын эмальмен ?аптал?ан.Эмальды? ??рамында 95 % кальций фосфаты бар.Мойын мен т?бірі цемент затымен ?аптал?ан.Тісті? іші ?уыс,ол борпылда? ?лпадан ??рал?ан,оны? арасынан ?ан тамырлары мен ж?йке талшы?тары ?теді.
Тістер пішіні мен ?ызметіне байланысты к?ректіс,ит тіс,?лкен ж?не кіші азу тістер деп ажыратылады.Ересек адамда 28—32 т?ра?ты тістер болады. К?ректіс саны-8, ит тіс -4, кіші азу тістер-8 ?лкен азу тістер-12.Асты??ы жа? с?йектегі ?лкен азу тістерді? екі т?бірі,ал ?сті?гі жа?с?йекте-?ш т?бірі,?ал?ан тістерде бір т?бірі болады. С?биді? 6-9 айлы?ында ал?аш рет к?рек тістер шы?а бастайды.С?биде 2 жас?а дейін барлы?ы 20 тіс шы?ады.Б?л тістер с?т тістер деп аталады.6-7 жастан бастап с?т тістер т?сіп, 12-14 жаста т?ра?ты тістер шы?ып,е? со??ы ?лкен азу тістер 18-20 (одан да кешірек)жаста шы?ады.
Химия м??алімі:Тіс ??рамында?ы кальций
Кальций к?міс т?сті,же?іл,тез тоты?атынды?тан керосинде жабы? ыдыста са?тайды.Кальций белсенді элементтер ?атарына жатады.Кальций оттекпен ?осылыс?анда кальций оксидін т?зеді: 2Са+О2=2СаО сумен сілті т?зеді Са+2Н2О=Са(ОН)2+Н2. Кальций оксидіне (с?ндірілмеген ?к) су ?ос?анда с?ндірілген ?к алады:СаО+2Н2О=Са(ОН)2
Жер ?ыртысында таралуы бойынша бесінші орында.
Е? ке? тарал?ан ?осылыстары СаСО3-бор,мрамор,?ктас,коралл,жемжугтар –асыл заттар болып есептеледі.??рылыс материалы –гипсте болады.
Адам а?засында?ы кальцийді? пайдасы орасан зор.Б?л элементті? 99 % с?йек пен ?а??ада апатит Са3(РО4)2)ретінде ?олданылады.Тек 1 % -і?ана ?ан ??рамыны? айналымында ж?реді.Тісті? ??рылымында кальций ерекше роль ат?арады.Балалар?а ?ажетті т?уліктік м?лшері 1500мг,ересектерге 800мг кем емес кальций ?абылдауы керек.
О?ушы хабарламасы. Тіс аурулары
1.Стоматит-ауыз ?уысыны? шырышты ?абатыны? ?абынуы.
2.Тісжегі(кариес)-тісті? ?атты ?атпарларын б?затын ?ршімелі дерт
3.Пародонт-?ызыл етті? ?ызаруымен ?анау?а бейімділігі,ауыздан жа?ымсыз иісті? шы?ып т?руы,тіс т?птеріні? жала?аштанып ?алуы
Мектеп д?рігері :Тіс ауруларын емдеу ?дістері
Кариес ауруыны? басталуы
Тісті б?затын аурулар к?біне ас?орыту жолдарыны? дерттерін ?оздырады.
Стоматит кезінде:бір ас ?асы? лимон шырынын, бір ас ?асы? балды бір ста?ан ?айна?ан суда езіп осы т?нбамен ауызды шаяды.
Тісжегіні болдырмау ?шін ас?аба?ты к?бірек жеген пайдалы,себебі фтор к?п.
Парадонтозды жойып,тісті? ?ызылиектерін ны?айту ?шін:?ара нанны? ?нта?ын алып сарымса? тілімімен бірге шайнап,пайда бол?ан кілегейлі
массаны ауыр?ан тіс пен ?ызылиекті? айналасына жа?ады,сонымен ?атар сарымса?ты? б?ліктерімен с?ртуге де болады.
Егер к?нделікті бір грейпрут жесе,?ызылиекті? ?анауы то?тайды.
О?ушы хабарламасы: Тіске арнал?ан та?амдар. Тіс гигиенасы
?азіргі кезде тіс тез б?зылатын болды.Себебі д?рыс тама?танбаудан, т?ттілерді шектен тыс к?п жеуден,та?амды жа?сылап шайнама?аннан,тісті уа?ытымен тазаламаудан т.с
Ірімшік тісжегіні? дамуына жол бермейді,с?збе с?йекті мы?ты етеді,себебі б?ларда кальций к?п.
Б?дан да пайдалы та?ам-ол к?к ш?птер. Оны к?п жеген сайын тіс мы?ты бола т?седі.Оны? ?стіне к?к ш?п тамырларды жа?сартады.Балдырк?к,а?желкек,аск?к,пияз,сарымса?,салаттар бактерияларды ?лтіреді.Тісті а?артып,?ызылиекті ны?айтады.Жа??а? та ?те пайдалы,??рамында?ы заттар бактерияларды тез ?лтіреді,?ызылиекті жа?сартады.Балы?та фосфор,йод,кальций к?п,тіс ?шін пайдасы ?те зор.
Те?із ?німдері де ?те пайдалы болып есептеледі. Фтор,фосфор,кальциий,В тобыны? д?румендері ж?не Д д?румені бар.
?аза? хал?ыны? к?рнекті ?алымы, ?рі к?сіби д?рігері Халел Досм?хамед?лы да тісті? тазалы?ына ?лкен м?н берген. «Аузы?ды таза ?стаса?,тіс ауруыны? к?бінен ??тыласы?.Тама? жеген сайын тісі?ді тіс тазала?ышпен жа?сылап тазала.Ішкен-жеген сайын ж?не ерте?інде,кешінде аузы?ды тазалап шайып отыр».?алымны? б?л даналы? с?здері ?р адамны? есінде болса ??ба-??п болар еді.Тісті ж?не ауыз ?уысын м??ият тазалау-?за? ?мір с?руді? басты кепілі.
Сергіту с?ті
Зертханалы? ж?мыс №13 Крахмал?а сілекей ферменті птиалинні? ?сері
Ма?саты: сілекейде крахмалды ыдырататын фермент бар екеніне к?з жеткізу
Керекті ??рал-жабды?тар: крахмалдан?ан ??р?а? д?ке,йодты? ?лсіз ертіндісі бар ыдыс,басына ма?та орал?ан шырпы.
Барысы:
1.Сірі?ке шиіні? басына аз?антай ма?та орап,т?кірікпен шыла?дарда крахмалдан?ан д?кені? ортасына ?ріп жазы?дар.2.Д?кені ала?андары?а алып,2-3 минут ?ысып, содан кейін йод ертіндісіне салы?дар3.Йод ертіндісінен алып ?ара?анда д?кені? крахмалдан?ан жері к?к т?ске,сілекей тиген жері боялмай сол к?йі ?ал?анды?ы бай?алады.
Т?жірибе н?тижесін ж?не ?ортындысын жазы?дар
Жа?а саба? кезе?і бойынша:о?ушыларды? ізденгіштерін арттыру ?шін алдын ала ?й тапсырмасы берілді.Зертханалы? ж?мыс ар?ылы сілекей ??рамында?ы ферменттер ?серінен крахмалды? глюкоза?а дейін ыдырайтынын к?збен к?ру ар?ылы есте са?тайды.
III. ?ортындылау кезе?і 1-топ?а. «Д?рыс жауабын табы?ыз».
Тістерді? аттары, саны,ат?аратын ?ызметтері
К?рек тіс -8,ит тістер-4 -та?амды ж?лып алып жейді,кіші азу тістер-8,?лкен азу тістер-12 -та?амды ?са?тап шайнайды.
2-топ?а «На?ыл с?зді? ма?ынасы»
А?ын М.?лімбаевты? «апыл-??пыл ішкен ас,ас?азан?а т?скен тас»деген на?ыл с?зіні? ма?ынасын т?сіндірі?дер.
3-топ?а «Тез ойла»
1.Тісті? ??рамында?ы ма?ызды элемент ол-.2.Кальцийді? ?осылыстары ?алай аталады.3.Кальций сумен реакциялас?анда не т?зіледі?
4.Апатитті? формуласы ?алай аталады?
5.Жер ?ыртысында таралуы бойынша кальцийді? алатын орны
6.Кальцийді? балалар?а т?уліктік м?лшері ?анша?
Жауаптары:1.кальций 2.бор,мрамор,гипс,апатит т.б 3.кальций гидроксиді-сілті 4. Са3(РО4)2)5.бесінші 6.1500г
Барлы? топ?а: «Ми?а шабуыл»
1.Сілекейдегі су м?лшері: а) 40- 50% в)65-75 % с)98-99 % д)20-25% е)10-11%
2.С?т тістерді? алмасуыны? басталуы: а)6-7 в)10-12 с)3-4 д)2-5 е) 10 жаста
3.Апатитті? формуласы:а) Са(ОН)2 в)СаF2 с) СаО д)СаСО3 е) Са3(РО4)2)
4.Сілекейді жабыс?а? етедіа) амилаза в)муцин с) лизоцим д)пентоза е) глюкоза
5. СаСО3 ?ай затты? ??рам б?лігі
а) гипс в)алебастр с) с?ндірілген ?к д)бор е)апатит
6.Тіс ??рамында?ы кальций фосфаты: а) 89% в)92% с)95% д)98% е)79%
?ортындылау кезе?і бойынша :тістерді? аттарын,санын,ауру т?рлерін есте са?тауы ?шін «д?рыс жауабын табы?ыз»,на?ыл с?зді? ма?ынасын т?сіндіру ар?ылы ?лтты? т?рбиені дамыту, тістегі кальцийді? орнын,химиямен байланысын«тез-ойла» тапсырмасы ар?ылы ??ындырып,саба тест алу ар?ылы шапша?ды??а баули отырып ?ортындыланды.
Ба?алау: ?з-?здерін ба?алау пара?тары ар?ылы ?ортынды ба?алары ?ойылады
?й тапсырмасы: «Егер сіз тіс д?рігері болса?ыз, не істер еді?із?» эссе жазу
?й тапсырмасы кезе?і бойынша: ?зі д?рігер бол?ан жа?дайда ?андай шаралар ?олданатынды?ын, ойлау ?абілеттерін арттыру ?шін, ?ылымдар байланысын т?сіну ?шін берілді.
?олданыл?ан ?дебиеттер:
1. Зверев И.Д. Интеграция и интегрированный предмет. Биология в школе 1991
2.Оразова Г. Денсаулы? ?лемі №5(142)2015
3. Очкур Е.,Л.Аманжолова,Р.Ж?мабаева биология о?улы?ы
4.Усова А.В. Межпредметные связи в преподовании основных наук в школе
1995 г.
