Конспект урока на тему "?анны? ??рамы мен ?асиеттері"

№7 қазақ орта мектебі

Ашық сабақ

8 «б» сынып

Тақырыбы: «Қанның құрамы мен қасиеттері».

Өткізген: Ермағамбетов Е.С.

Ембі қаласы-2012-2013 жыл

Күні: 15.12.2012 жыл

Тақырыбы: Қанның құрамы мен қасиеттері.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: Оқушыларға қанның құрамы мен қасиеттері туралы

жалпы мағлұмат беру.

дамытушылық: Оқушылардың организмнің ішкі ортасы туралы

білімдерін тереңдету, танымдық қабілеттерін дамыту.

тәрбиелік: Оқушыларды салауатылыққа, мейірбандылыққа

тәрбиелеу, гигиеналық тәрбие беру.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: баяндау, әңгімелесу, сұрақ-жауап, талдау.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, cуреттер, үлестірме тапсырмалар.

Құрылымы: І. Ұйымдастыру (1-2 мин)

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (13мин)

ІІІ. Жаңа тақырыпты меңгерту (16 мин)

ІV. Жаңа тақырыпты бекіту (7 мин)

V. Қорытындылау (3 мин)

VІ. Үйге тапсырма беру (2 мин)

VІІ. Бағалау (2 мин)

Барысы: 1. Ұйымдастыру.

Оқушылармен амандасып, оларды түгелдеймін. Сабаққа дайындығын тексеремін.

2. Үй тапсырмасын тексеру.

Оқушылар «эритроцит», «лейкоцит», «тромбоцит» топтарына бөлінеді.

1. «Дискуссиялық өрнек».

Оқушылар кестедегі сипаттамалардың ішінен мәтіні дұрыс болса «келісемін» деген тұсына «+» белгісін және бұрыс берілген «келіспеймін» деген тұсына «+» белгісін қояды.

Р/С	Сипаттамалар	«Келісемін»	«Келіспеймін»
1	Адам организмінің ішкі ортасын ұлпа сұйықтығы, қан мен лимфа түзеді.	+
2	Ұлпа сұйықтығы қанның сұйық бөлігі-плазмадан түзілмейді.		+
3	Қан сұйық бөліктен- плазмадан және онда қалқып жүретін пішіндік элементтер- ден тұрады.	+
4	Дененің тұрақты температура- сын сақтау қанның қорғаныш қызметіне жатады.		+
5	Гормондар мен басқа биологиялық белсенді заттарды тасымалдауы қанның гуморальдық қызметіне жатады.	+
6	Организмнің ішкі ортасының тұрақтылығы гомеостаз деп аталады.	+
7	Лимфа плазмадан түзіледі және қызыл түсті сұйықтық.		+
8	Қан және лимфа эпителий ұлпасына жатады.		+
9	Лимфа тамырлары қан капиллярлары сияқты барлық мүшелер мен ұлпаларға енеді		+

2.«Сандар сөйлейді» ойыны.

Әр топқа сандар жапсырылған ватмандар таратылады. Осы сандардың тұсына олар қандай мағына беретінін маркермен жазу керек. Содан соң әр топ оны қорғап шығады.

5- қанның қалыпты мөлшері 5 л.

55-60-қан плазмасының көлемі 55-60%

30-өте қауіпті қан жоғалту.

7-қан адам организмінің денесінің 7%-ын құрайды.

95-лимфаның 95%-ын су құрайды.

10-қауіпті қан жоғалту.

40-45-қанның формалық элементтерінің үлесі 40-45%

50-өлімге душар ететін қан жоғалту.

3. Жаңа тақырыпты меңгерту.

Қанның құрамы

плазма формалық (пішіндік)

(55-60%) элементтер (40-45%)

эритроциттер лейкоциттер тромбоциттер

Плазма

органикалық заттар бейорганикалық заттар

(1%)

нәруыздар (7-8%) глюкоза (0,1-0,15%)

альбуминдер (4-5%) Na⁺, Ca⁺, K⁺, Mg⁺

глобулиндер (2-3,5%) Cl⁺, HPО⁺, HCO⁺

фибриногендер (0,2-04%) иондары

Альбуминдер плазмадағы су мөлшерін реттейді.

Глобулиндер организмдерді бактериялардан қорғауға қатысады.

Фибриноген қан ұюында маңызды рөл атқарады.

Фибриногені жоқ қан плазмасы сарысу деп аталады.

Қалыпты жағдайды плазмадағы және қан жасушаларындағы тұздардың мөлшері бірдей.

Эритроциттер-пішіні ойық диск тәрізді қанның қызыл түсті жасушалары.

Эритроциттер пішініне және созылғыштығына байланысты пішінін оңай өзгертіп, тар капиллярлар арқылы еркін өтеді.

Эритроциттердің қызметі:

1. тыныс алу - ол тыныс алу пигменті гемоглобин арқылы өзіне оттегі мен көмірқышқыл газын қосып алатын қасиеті бар;

2. қоректік - қоректік заттарды ас қорыту мүшелерінен жасушаларға тасымалдайды;

3. қорғаныш - эритроциттер токсиндерді антиденелер арқылы байланыстырады, қан ұюға қатысады;

4. ферментативтік - әр түрлі ферменттердің тасушысы.

Қан жасушаларының негізгі ерекшеліктері

Р/С	Қан жасушаларының сипаттамасы	Эритроциттер	Лейкоциттер	Тромбоциттер
1	1 мм3 қандағы мөлшері	4,5-5 млн	6-8 мың	180-350 мың
2	Мөлшері	7-10 мкм	тұрақсыз	2-4 мкм
3	Пішіні	екі жағы ойыс диск тәрізді	тұрақсыз амеба тәрізді	дұрыс емес дөңгелек пішінді
4	Құрылысы	жетілгендерінде ядросы жоқ, қызыл түсті жасуша	ядросы бар, түссіз жасуша	ядросы жоқ, түссіз жасуша
5	Түзілетін орны	қызыл сүйек кемігінде, көкбауырда	сүйек кемігінде, көкбауыр мен лимфа түйіндерінде	қызыл сүйек кемігінде
6	Ыдырайтын орны	көкбауыр мен бауырда	көкбауырда	көкбауыр мен өкпеде
7	Тіршілік ұзақтығы	120 күн	2-4 күннен бірнеше жылға дейін	7 күн
8	Қызметі	оттек пен көмірқышқыл газын тасымалдау	қорғаныштық (фагоцитоз), иммунитет	қанның ұю және тоқтату процестеріне қатысу

Балалардың және ересек адамдардың қан жасушаларының негізгі сандық көрсеткіштері

Жасы	Эритроциттер	Гемоглобин, г/л	Лейкоциттер	Тромбоциттер
2-3	4760000	78	11000	115000-425000
4-5	4890000	80	10200
6-7	4890000	80	10000
8-9	4840000	81	9880	230000-250000
10-11	4910000	85	8200
12-13	5120000	82	8100
14-15	4980000	86	7650
Ересек адамда	4-5 млн	80	4-10 мың	150000-450000

Эритроцитте ерекше нәруыз-қанға қызыл түс беретін гемоглобин болады. Гемоглобиннің қызметі: Тыныс алу – гемоглобин өкпеден ұлпаларға оттегін және ұлпалардан өкпеге көмірқышқыл газын тасымалдайды. Гемоглобиннің көмірқышқыл газымен қосындысы карбогемоглобин, оттегімен қосындысы – оксигемоглобин, иісті газбен – карбоксигемоглобин деп аталады.

Нв + О₂ = НвО₂ (оксигемоглобин)-тұрақсыз қосылыс.
Нв + СО₂ = НвСО₂ (карбогемоглобин)-тұрақсыз қосылыс.
Нв + СО = НвСО (карбоксигемоглобин)-қауіпті, берік қосылыс.

Қанның құрамындағы эритроциттер санының азайып, оның құрамындағы гемоглобиннің төмендеуін қаназдық деп атайды.

Қаназдық (анемия) ауруының пайда болу себептері:
1. Қандағы эритроциттер санының кемуінен, гемоглобин мөлшерінің азаюынан.
2. Адамнан көп қан кеткен жағдайда.
3. Интоксикацияда.
4. В12 витаминінің жетіспеуінен де болады.

Егер қанға ұйытпайтын зат қосып, біраз уақыттан соң қарағанда жоғарғы бетінде плазма бөлініп, ыдыстың түбіне эритроциттер тұнады. бұл процесті эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ) деп атайды. ЭТЖ қалыпты жағдайда ер адамда 3-9 мм/сағ, әйел адамда 7-12 мм/сағ шама-сында болады. Жаңа туған нәрестеде 0,5 мм/сағ, туғаннан кейін біртіндеп артады: 1 жаста 2 мм/сағ, 2-3 жаста 3 мм/сағ, 5-6 жаста 4-5 мм/сағ, 7-13 жаста 3-9 мм/сағ болып, ересек адамдардың эритроциттерінің тұну жылдамдығына жақындайды.

Қанның қасиеттері:

1) Түсі: қызыл

2) Дәмі: кермек

3) Тығыздығы: қанда-1,05-1,06 г/см³, плазмада-1,025-1,035 г/см³

Қанның тығыздығы әуелі эритроциттердің, әсіресе ондағы гемоглобин мөлшеріне тәуелді. Организм су жоғалту кезінде тығыздығы артады, ал қан жоғалту кезінде кемиді.

4) Тұтқырлығы: қандағы формалық элементтердің және плазмадағы нәруыздардың мөлшеріне байланысты болады. Қанда 4-5, плазмада-2 тең.

5) Осмостық қысымы: 780-820 кПа немесе 7,6-8,1 атм. Қанның осмостық қысымын оның құрамындағы органикалық және бейорганикалық заттардың ерітінділері тудырады. Көбінесе минералды тұздардың мөлшеріне байланысты.

6) рН реакциясы: қалыпты жағдайда рН=7.36 тең. Бұл әлсіз сілтінің реакциясы. Көктамыр (вена) қанында 7,35-7,36, ал салатамыр (артерия) қанында 7,4-7,42.

4. Жаңа тақырыпты бекіту.

1. Қан плазмасы құрамын атаңдар.

2. Эритроциттер қандай қызмет атқарады?

3. Эритроциттердің құрылысы мен қызметі неге байланысты?

4. Гемоглобин дегеніміз не?

«Топтастыру» әдісі.

Жүзеге асыру қадамдары:

1) шеңбер сызып, ортасына тақырыптың атын жазу.

2) ватманға тақырыпқа байланысты өздері білетін ақпараттарды жазу, нәтижесін топта талқылау.

3) барлық топтар жазғандары бойынша таныстырылым жасап, қорғап шығады.

4) тақырып бойынша алынған ақпараттың тізімін жасау.

1-топ-«Эритроцит» тақырыбына, 2-топ-«Лейкоцит» тақырыбына, 3-топ-«Тромбоцит» тақырыбына топтастыру жасайды.

Тест

1. Қандағы қан плазмасының үлесі:

а) 50-55% в) 55-60% с) 40-45%

2. Плазмадағы су мөлшерін реттейтін нәруыз:

а) глобулин в) альбумин с) фибриноген

3. 1 мм³ қандағы эритроциттің саны:

а) 4-4,5 млн в) 4,5-5 млн с) 5-5,5 млн

4. Қанның эритроциттері:

а) қанның қызыл түйіршіктері

в) қанның түссіз жасушалары

с) қан пластинкасы

5. Қанға қызыл түс беретін нәруыз:

а) гемоглобин в) инсулин с) глобулин

6. Гемоглобиннің негізгі қызметі:

а) оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдау

в) гормон бөліп шығару

с) қанның ұюы

7. Эритроциттер түзіледі:

а) бауырда в) көкбауырда с) сүйектің қызыл кемігінде

8. Эритроциттердің тіршілік ұзақтығы:

а) 2-4 күн в) 120 күн с) 7 күн

9. Эритроциттер бұзылады:

а) өкпеде в) көкбауыр мен бауырда с) бүйректе

Жауаптары:

1-а, 2-в, 3-в, 4-а, 5-а, 6-а, 7-с, 8-в, 9-в

5. Қорытындылау.

Қанның құрамы мен қасиеттері туралы қорытынды жасалады.

6. Үйге тапсырма беру.

Үйге §28-оқып келу.

7. Бағалау.

Үй тапсырмасы және жаңа тақырып бойынша белсенді қатысқан оқушыларды бағалаймын.