?анны? ?юыны? бейімделгіш ма?ызы зор, тамырлар за?ымдан?ан жа?дайда организмді ?ансыраудан са?тайды. Сонымен ?атар, тамырларда айналатын ?анны? ?йып ?алмауы да ?те ма?ызды. Дені сау адамны? ?са? тамырлары жара?аттан?ан кезде ?ан кету 3 – 4 минутта то?тайды. Б?л тамырларды? тарылып, жара?ат шетіне жабысып ?алатын тромбоциттерді? бірігуіне байланысты. Осы кезде тромбоциттерді? бір б?лігі б?зылып, олардан тромбопластин ферменті, сондай – а? тамырларды? тарылуы мен к?рделі химиялы? реакциялар тудыратын биологиялы? белсенді заттар босап шы?ады. Тромбопластин ?атысында кальций иондары ж?не атмосфералы? оттек бар болса, к?рделі ферменттік реакциялар н?тижесінде плазманы? ерігіш н?руызы – фабриноген ерімейтін фибринге айналады. Фибрин жіпшелері жара?ат орнында эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер т?рып ?алатын ты?ыз талшы?ты тор т?зіп, ?йы?ан ?ан – тромб пайда болады. ?алы? тромб тамырды бітеп, ?ан кету то?тайды. Тромбопластин, фибриноген, фибрин ж?не кальций иондарынан бас?а ?анны? ?юына бірнеше ферменттер, К витамині, міндетті т?рде оттек ?атысады.
?анны? ?йымауыны? зардабы
?анды ?йытатын факторларды? біреуі болмаса, ?анны? ?ю ?абілеті т?мендеуі немесе ?ан м?лде ?йымауы м?мкін. Б?л ауру пайда болуына ?сер етеді. Мысалы, гемофилия – туыл?аннан ?аны ?йымайтын т??ым ?уалайтын ауру. М?ндай аурумен ауыратын адам шамалы жара?аттан к?п ?ан жо?алтып, кейде ?ліп кетуі м?мкін.
Ма?ызы
Сонымен, ?анны? ?юы организмні? ?ор?аныш реакциясы ретінде оны ?ансыраудан ж?не жара?ат?а ауру тудыратын микробтарды? енуінен са?тайды
IV. Жа?а саба?ты бекіту
?ан ?юы дегеніміз не?
Тромбоцитті? негізгі ?ызметі ?андай?
V. ?орытынды
?анны? физикалы? ?асиеттеріні? ?згеріп, с?йык к?йден ?ойыртпа?танып ?ат?ылдануын ?ю деп атайды. ?анны? ?юы оны? ма?ызды ?ор?аныш ?асиеттеріні? бірі. Ол организмді ?ансыраудан са?тайды. ?ансырауды то?тату?а (гемостаз) ?ан тамырларынын ?абыр?асы, тамыр ма?ында?ы ?лпалар, ?ан плазмасы ??рамында?ы ?ю факторлары, барлы? ?ан торшалары ?атысады. Б?л процесте биологиялы? белсенді заттар да ма?ызды роль ат?арады. Олар физиологиялы? ?серіне ?арай ?анны? ?юын же?ілдететін, ?анны? ?юына кедергі жасайтын ж?не ?йы?ты ерітетін заттар болып б?лінеді.
Қан ұюы – полимерленіп, қан ұйығының фибриллерлік негізін құрайтын, фибриногеннін ерімейтін фибринге өтуі нәтижесінде туындайтын, қанның сұйык күйден серпімді ұйыққа айналуы.
Тромбоциттер
Тромбоциттер немесе қан пластинкалары – қанның ең кішкентай, түссіз, ядросыз формалық элементтері. Олар сүйек кемігінде түзіледі, мөлшері 2 – 4 мкм, дұрыс емес дөңгелек пішінді. 1 мм куб қанда 180 – 350 мың тромбоцит болады. Тіршілік ұзақтығы, шамамен, 7 күн. Көкбауыр мен өкпеде бұзылады. Көкбауырда жинақталып, қойма түзеді. Бұл жерден тромбоциттер қажет кезде қанға түседі.
Қызметі
Негізгі қызметі – қанның ұю және қан кетуді тоқтату процестеріне қатысу.
Қанның ұюы
Қанның ұюының бейімделгіш маңызы зор, тамырлар зақымданған жағдайда организмді қансыраудан сақтайды. Сонымен қатар, тамырларда айналатын қанның ұйып қалмауы да өте маңызды. Дені сау адамның ұсақ тамырлары жарақаттанған кезде қан кету 3 – 4 минутта тоқтайды. Бұл тамырлардың тарылып, жарақат шетіне жабысып қалатын тромбоциттердің бірігуіне байланысты. Осы кезде тромбоциттердің бір бөлігі бұзылып, олардан тромбопластин ферменті, сондай – ақ тамырлардың тарылуы мен күрделі химиялық реакциялар тудыратын биологиялық белсенді заттар босап шығады. Тромбопластин қатысында кальций иондары және атмосфералық оттек бар болса, күрделі ферменттік реакциялар нәтижесінде плазманың ерігіш нәруызы – фабриноген ерімейтін фибринге айналады. Фибрин жіпшелері жарақат орнында эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер тұрып қалатын тығыз талшықты тор түзіп, ұйыған қан – тромб пайда болады. Қалың тромб тамырды бітеп, қан кету тоқтайды. Тромбопластин, фибриноген, фибрин және кальций иондарынан басқа қанның ұюына бірнеше ферменттер, К витамині, міндетті түрде оттек қатысады.
Қанның ұйымауының зардабы
Қанды ұйытатын факторлардың біреуі болмаса, қанның ұю қабілеті төмендеуі немесе қан мүлде ұйымауы мүмкін. Бұл ауру пайда болуына әсер етеді. Мысалы, гемофилия – туылғаннан қаны ұйымайтын тұқым қуалайтын ауру. Мұндай аурумен ауыратын адам шамалы жарақаттан көп қан жоғалтып, кейде өліп кетуі мүмкін.
Маңызы
Сонымен, қанның ұюы организмнің қорғаныш реакциясы ретінде оны қансыраудан және жарақатқа ауру тудыратын микробтардың енуінен сақтайды
IV. Жаңа сабақты бекіту
Қан ұюы дегеніміз не?
Тромбоциттің негізгі қызметі қандай?
V. Қорытынды
Қанның физикалық қасиеттерінің өзгеріп, сұйык күйден қойыртпақтанып қатқылдануын ұю деп атайды. Қанның ұюы оның маңызды қорғаныш қасиеттерінің бірі. Ол организмді қансыраудан сақтайды. Қансырауды тоқтатуға (гемостаз) қан тамырларынын қабырғасы, тамыр маңындағы ұлпалар, қан плазмасы құрамындағы ұю факторлары, барлық қан торшалары қатысады. Бұл процесте биологиялық белсенді заттар да маңызды роль атқарады. Олар физиологиялық әсеріне қарай қанның ұюын жеңілдететін, қанның ұюына кедергі жасайтын және ұйықты ерітетін заттар болып бөлінеді.
