Мақсаты:Оқушыларға қыналар жайлы білім беру.Олардың түрлері, пайдасы, құрылысын түсіндіру.
Көрнекілігі: қына суреті, тірек-сызбалар
Сабақтың түрі: жаңа білімді қалыптастыру
Сабақ беру әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру
Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі
Психологиялық дайындық
2. Жаңа сабақ.
Қазіргі кезде қыналардың 26 мыңға жуық түрі белгілі. Қынаны зерттеушілер лихенологтар (грекше "лиһен"-қына, "логос"-ілім) деп аталады. Қыналар табиғатта басқа өсімдіктерге қолайсыз, құнарсыз, тастың үстінде, шөлді-шөлейтті жерлерде, тундрада және ормандарда тіршілік етеді. Антарктидадан 350 түрі, Оңтүстік полюске жақын жерлерден 7 түрі табылған. Бұлай таралу себебі, өте ыстық ортада өсетіндері жоғары температурада тез кеуіп кететіндіктен, тіршілігі уақытша тоқталады. Қайтадан қолайлы жағдай туса, кеуіп қалған қыналар қалпына келіп, тіршілігін жалғастырады. Өте салқын жерлерде өсетін қыналарды айрықша тығыз қалың қабықша қорғап тұрады.
Бұта тәрізді
Жапырақ тәрізді
Қабық (қаспақ) тәрізді
Қына
Қабық (қаспақ) тәрізді қына – ағаштың діңіне, тасқа жабысып өседі. Бұлар сары-қызыл, сары, сұр, көгілдір, қоңыр түсті, жұқа қабыққа ұқсас болады.
Орманда ағаш діңіне, түбіріне жабысып өсетін жапырақ пішініне ұқсастары –жапырақ тәрізді қыналар.
Қарағайлы орманда төсемікте өсетін бұтақталған ақшыл-жасыл, ақшыл түстілер – бұта тәрізді қаналар.
Қыналар саңырауқұлақтар мен балдырлардың бірігіп, селбесіп тіршілік етуінен пайда болады. Саңырауқұлақ жіпшелері балдырларға құрамындағы су және минералды заттарын береді. Өздері балдырлардың фотосинтезі нәтижесінде түзілген ағзалық заттарымен қоректенеді.
Қыналар бір топ саңырауқұлақ жіпшелері арқылы төсемікте орнығады. Оның құрамындағы саңырауқұлақтар тек қынадан ғана табылған. Ал қына құрамындағы балдыр түрлерінің табиғатта өз бетінше тіршілік ететіндері де бар.
Қынаның құрамында біржасушалы көк-жасыл балдырлар кездеседі. Балдырлардың жасуша хроматофорлары көмірқышқыл газын, суды сіңіріп, фотосинтездің нәтижесінде ағзалық заттар түзіледі. Балдырлар және саңырауқұлақтың жіпшелері ағзалық заттармен қоректенеді.
Қыналар өсімді жолмен көбейеді.
Бұғы қынасы – солтүстік өңірде, қарағайлы орманда өседі. Оның қатпаршағы (таллом) – тақта, біз, бокал тәрізді, тік өседі. Кейде бұта тәрізді түрі де кездеседі.Бұғы қынасы деп аталатын қынаның бірнеше түрі тундра, тайгада қыс кезінде бұғылардың негізгі азығы болып табылады.
Қыналардың емдік қасиеті де бар. Ағаштың діңдерінде өсетін жерқынанықайнатып, дизентерия ауруын емдеуге пайдаланады. Сонымен бірге асқазан, тыныс жолдары ауруларына дәрілер жасалады. Қынадан қант, спирт, бояу, лакмус алынады. Қынаның кейбір түрлерін тәтті тағамдар өнеркәсібінде қолданады.
3. Қорытындылау.
1. Қыналар қайда өседі?
2. Қыналардың құрылысы қандай?
3. Қына қалай көбейеді, қоректенеді?
4. Қыналардың табиғаттағы, шаруашылықтағы маңызы қандай?