Қылқанжапырақты өсімдіктер

Мұнайлы ауданы

CLIL бойынша өткен сабағы

Тақырыбы: «Қылқан жапырақты өсімдіктер мен қылқан
жапырақты ормандардың табиғаттағы және адам
шаруашылығындағы маңызы.»

Күні: 17.03.2017 ж.

Мұғалімі: Қаражанова Қ.М.

2016/2017 оқу жылы

Сабақтың тақырыбы: Қылқан жапырақты өсімдіктер мен қылқан
жапырақты ормандардың табиғаттағы және адам
шаруашылығындағы маңызы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:. тұқымды өсімдіктердің ішінен қылқан жапырақты өсімдіктердің
түрлерін ажырата білу.

Дамытушылық: қылқан жапырақты өсімдіктердің пайдасы, маңызы туралы білетін
білімдерін кеңейту.

Тәрбиелік: Оқушыларды табиғатты аялауға, қорғай білуге тәрбиелеу

Сабақтың типі: Кіріктірілген сабақ

Сабақтың типі: сыни тұрғыдан ойлау.

Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, суреттеу, сұрақ-жауап, тест тапсырмалар, жеке
оқушылармен жұмыс, топпен және жұппен жұмыс.

Сабақтың міндеті: топпен жұмыс істей отырып,өз білімдерін көрсету.

Күтілетін нәтиже: 1. Өз беттерінше білімді меңгеру.

2. Ойлау сөйлеу қабілеттерін дамыту.

3. Өз-өздерін бағалай білу.

Сабақтың көрнекілігі: слайдтар, интерактивті тақта, қима қағаздар.

І Кіріспе

1.Ұйымдастыру кезеңі: - оқушылармен амандасу

- оқушыларға психологиялық ахуал жүргізу.

- оқушыларды 4 топқа бөлу

І топ «Қарағайлар» ІІ топ «Шыршалар»

ІІІ топ «Балқарағай» ІV «Самырсын»

2.Үй тапсырмасын тексеру кезеңі:

ІІ.Сергіту сәті:

(3 тілде айтылуы тиіс)

Жұмбақтар:

Дауылға да, аязға да,

Шыдап бағар мізбақпай.

Тау етегі тұрағы,

Жап-жасыл боп тұрады.

                                          (Қарағай)

Қысы-жазы шешпейтін,

Көйлегі бар жасылдан.

Өзгертпейді еш кейпін,

Жаралғандай асылдан.

                                         (Шырша)

ІІІ. Негізгі бөлім. Жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңі

Өрмелеген баладай,

Өсер тауда қарағай.

Қияда тұрар қасқайып,

Қиындығына қарамай.- деп балалар, біз қылқан жапырақты өсімдіктемен таныстық. Ал , енді осы өсімдіктердің пайдасы туралы өздерің білім алып, оны бізге түсіндіріп, білімдеріңді ортаға салады деп сенемін.

Өз бетінше білім алу (әр оқушыға өзім дайындаған кітапша беріледі).

Қылқан жапырақты өсімдіктер мен қылқан жапырақты ормандардың

табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы.

Ашық тұқымды өсімдіктер тамыры тереңге бойлайтындықтан, топырақты эрозиядан сақтайды. «Эрозия»- латын сөзі, яғни ірітіп- шіріту, бүлдіру мағынасында қолданылады. Демек топырақтың ең құнарлы бөлігінің судан шайылуын, жел ұшыруын болдырмайды. Ашық тұқымдылар өскен жерде қар және нөсер суы да топырақты бүлдіре алмайды. Сөйтіп табиғаттағы су айналымын реттейді. Бұлар басқа жасыл өсімдіктермен бірге ағзалық заттар түзеді.

1 топ. ҚарағайданPinus

зиянды бактерияларды жоятын ерекше ұшқыш зат-фитонцит бөлінеді. Қарағайдан жоғары сапалы ағаш сүрегі, қарамай, шайыр алуға болады. Қарағай – дәрілік ағаш, одан терпентин майы, скипидар, сірке суы; жас қылқанынан С витамині (концентрат), эфир майы алынады. Сондай-ақ құм тоқтатуда, әсемдік ретінде (елді мекенді көгалдандыруда) маңызы зор. Бұл қарағайдың табиғаттағы маңызы болса, қарағай сүрегінен химиялық жолмен өңдеп, жібек жіп тәрізді жасанды талшық алынады. Қарағайдың ағашы мықтылығымен және қаттылығымен ерекшеленеді. Оны кеме құрылысында, авиацияда, теміржолда және құрылыста кеңінен қолданады.

2 топ. Жатаған шырша (Pіcea schrenkіana)

Шыршаны жол жиектеріне жел ұстағыш ретінде егеді. Тұқымы орман құстары мен кеміргіштеріне тамақ ретінде қызмет етеді. Діңінің қабығы тері илеуде қолданылады. Көптеген елдерде жаңа жыл ағашы ретінде танымал.

Шыршаның қылқанының құрамында С витамині, аскорбин қышқылы, эфир майы, жемісінде 25 – 29%-дай сұйық май болады. Сүрегі жеңіл және жұмсақ, оны құрылыста, целлюлоза-қағаз өнеркәсібінде, музыкалық аспаптар жасауға пайдаланады; шайыр, қара май, скипидар, сүрек сірке қышқылы алынады.

Шыршадан жасалған музыкалық аспаптардың дауысы керемет болады. Италиян скрипка шеберлері Амати мен Страдиваридың скрипкалары шыршадан жасалған.

Жатаған шырша тау беткейіндегі топырақты шайылудан қорғайды. Жылдан жылға санының азаюына байланысты, қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Шырша сүрегі – қағаз жасауға қажетті негізгі шикізат.

3 топ. Балқарағай (лат. Lárix)

Сібір Балқарағайы тез өсетін, жарық сүйгіш, суыққа, ыстыққа, күшті желге төзімді болғандықтан Солтүстік және Шығыс Қазақстан өңірлерінде екпе орман ағашы ретінде өсіріледі. Оның сүрегінен қағаз және спирт,  бояу, ал қылқанынан бағалы эфир майы алынады.

Ағашы шірімейтін мықты болғандықтан құрылыста, химиялық өндірістерде кеңінен қолданылады. Кәрі балқарағайдың діңінен шайырды көруге болады. Оны кір жуғанда сабын ретінде қолданған. Ежелгі рим мен араб медицинасында таптырмас дәрі ретінде пайдаланған. Шайыр-сағызы ауыз қуысын, тісті тазартып, қызыл иекті нығайтады. Ағаштың қабығы да бағалы шикізат. Одан тері илегіш, эфир майын және тоқыма бояуларын алған.

4 топ Самырсын (лат. Abіes), 

\

майқарағай — қарағай тұқымдасына жататын көп жылдық мәңгі жасыл ағаш. Қазіргі кезде 40-тан астам түрі белгілі, негізінен Солтүстік жарты шарда өседі, ішінара тропиктік белдемдерде (Мексика, Гватемала) кездесетін түрлері де бар. Қазақстанда Алтай, Тарбағатай, Жетісу(Жоңғар) мен Талас Алатауында, Батыс Тянь-Шаньда теңіз деңгейінен 2000 м-ге дейінгі биіктік белдеулерде өсетін 2 түрі: Сібір Самырсыны (A. sіbіrіca) және Ақ қарағай (А. semenovіі) бар. Олардың биікт. 35 м-ге, діңінің жуанд. 55 см-ге дейін жетеді. Қылқан жапырақтары таспа пішіндес, ұзындығы 4 см-дей.Аналық тұқым бүрі жасыл не қызыл түсті, аталық гүлі масақты, алдыңғы жылғы бұтақтарының ұшында орналасады. Жетілген тұқым бүрлері цилиндр тәрізді, қошқыл не қоңыр түсті, бірінші жылы піседі. Тұқымы төңкерілген жұмыртқа тәрізді, ұзындығы 8 — 10, ені 8 мм-дей, қанаты болады. Самырсын 200 жылдай өмір сүреді. Самырсынның діңі жұмсақ, жеңіл, ол целлюлоза өндірісінде, құрылыста қолданылады. Тұқымының құрамында лак, бояу өндіру үшін қолданылатын май болады. Қабығынан шайыр алынады, сағызы (живица) желім ретінде, қылқаны медицинада майқарағай майын алу үшін пайдаланылады. Самырсындар — аязға төзімді ағаштар, бірақ мәдени түрде өсіру үшін ылғалды және салқын климат керек.

IV.Бекіту.

1. Тапсырма

Әр топ оқып болды(3 мин. беріледі). Топта талданады (топ жетекшілері).

Презентациялау (Постер арқылы әр топ өзінің презентациясын қорғайды)

2 – тапсырма

V. Кері байланыс. Көңілкүй смайликтер арқылы көрсету.

VI.Үйге тапсырма:

І - §41 оқу.

ІІ – қылқанжапырақты өсімдіктердің пайдасы туралы ақпарлама беттерінен мәлімет толықтыру.

In medical

1.Дәрі-дәрмек- лекартсво- medicine

2.Эфир майлары – эфирные маслы- essential oils

3.Спирт – спирт – alcohol

4.Дәрумендер – витамины – vitamins

5.Ауыз қуысын тазалайтын заттар – средство для полоскания рта – mouth cleaners

In agriculture

1.Бау-бақша – сад – garden

2.Елді мекендерді көгалдандыру – озеленение населенных пунктов – gardening settlements

In building

1.Құрылыс материалдары – строительные материалы – building materials

2.Музыкалық аспаптар – музыкальные инструменты - musical instruments

3.Кеме құрысында – строительство короблей – the building of vessels

4. Авиация – авиация – aviation

5.Темір жолда – в железной дорожной сфере – in railway

In industry

1.Қағаз – бумага – paper

2.Тоқыма бояулары – текстильные краски – textile colors

3.Тері илегіш – месить шкуру – skin knead

4.Скипидар майы – скипидарное масло – turpentine oil