Г?л ??рылысы

6-сынып

Биология

Та?ырыбы: §22. Г?лді? ??рылысы мен ма?ызы. Г?лсерігі. Тоста?анша. К?лте. Г?лді? негізгі б?ліктері: аналы?ы ж?не аталы?ы . Дара жарна?ты ж?не ?осжарна?ты ?сімдік г?лдеріні? ерекшеліктері. Саба?ты? ма?саты:

А. Білімділігі г?л, оны? ??рылысы мен функциясын теориялы? ж?не практикалы? т?р?ыда сипаттап, жете т?сіну,г?лді? негізгі ??рам б?ліктері: тоста?анша жапыра?шалары мен жыныс м?шелеріне толы? сипттама беріп, оларды? ??рылысымен таныстыру;

?. Т?рбиелілігі – адамны? т?л?а ретінде ?алыптасуын, адамгершілік ?асиетін, жалпы ?орша?ан орта?а деген жа?ашырлы? сезімін дамыту;

Б. Дамытушылы?ы – п?нге, та?ырып?а байланысты ?ызы?ушылы?тарын дамыту.

Саба?ты? к?рнекілігі: интерактивті та?та, г?л моделі, кесте

Саба?ты? типі: аралас

Саба?ты? барысы:

І. ?йымдастыру кезе?і

О?ушыларды топ?а б?лу 1-топ: Раушанг?л

2-топ: ?ыз?алда?

3- топ: А?т???иы?

ІІ. ?й тапсырмасын тексеру кезе?і.

Г?лді ?сімдіктерді? ??рылысы слайд бойынша саба? с?рау

ІІІ. Жа?а саба?. Ой ?оз?ау

1.Ассосациялы? карта: балалар г?л дегенде к?з алдары?а не келеді, ойлары?ыз?а не т?седі?

Хош иіс ?демілік Сыйлы?

Г?Л

К?бею м?шесі ?ыс?ар?ан ?ркен ?рт?рлі т?стер

2.?р топ ?з жобаларын ?ор?ау?а екіден тапсырма беріледі.

1-топ?а Г?лді? жалпы ??рылысы беріледі. Осыны о?ып ?ор?ау тапсырылады

Г?лді? ??рылысы

Г?л са?а?

Г?л табан

аналы?

аталы?

к?лте

тоста?анша

1-топ. 1- тапсырма

Г?л табаны-г?лді? барлы? б?лімдері бекінетін г?л са?а?ыны? жо?ар?ы жа?ында?ы ке?ейген жері.

2-топ. 1-тапсырма

Тоста?анша- к?бінесе жасыл т?сті біріккен немесе бірікпеген жасыл жапыра?шалардан т?рады.Саны екіден бірнеше он?а дейін жетеді. Мысал к?кнарда екеу, шай ?сімдігінде бірнешеу

Ат?аратын ?ызметіне байланысты тоста?анша жапыра?шалар ?згеріске ?шырайды. Мысалы ба?-ба? т??ымдарын желмен тарату ?шін ?лпекке айнал?ан. Ме?дуана, ?о?ырауг?лде тоста?анша бір-бірімен т?тасып , жемісті? сыртын ?аптап , ?ор?ап т?рады. Кейбір жемістерде жемісі піскен со? тоста?анша жапыра?шасы т?сіп ?алса кейбір жемістерде ол са?талады. (ба?лажан, б?рыш, ??рма,)Жануарлар ар?ылы таралатын ?сімдіктерде , итоша?анны? тоста?аншасыны? ?шы иіліп, ілмешекке айнал?ан.

К?лте- тоста?анша жапыра?шалардан кейін орналасады. К?лте жапыра?шалары бір-бірімен бірігіп кеткендерге інжіг?л, ?о?ырауг?л жатады.Бірікпей жеке орналасатын к?лтелерге ?ыз?алда?, к?кн?р, итм?рын.К?лте т?біндегі жі?ішкерген жерде т?тті шірне б?летін шірнеліктер орналасады.

Тоста?анша жапыра?шамен к?лте жапыра?шаны г?л серік деп атайды.

Г?лсерік

?ос г?лсерік

Жай г?лсерік

Г?лсеріксіз

тоста?анша, к?лте

тоста?анша

Тоста?анша мен к?лте жапыра?шалары болмайды

к?лте

?ала?ай, ?ызылша, ?ымызды?, еменні? аталы? г?лдері, ?ара?аш г?лдері

?ыз?алда?, лалаг?л, інжіг?л

Тал,ша?ан, терек, еменні? аналы? г?лі

Алма, ?рік, шие

3-топ. 1- тапсырма

Аталы?-г?лді? к?беюге ?атысатын б?лімі. ?рбір аталы? – аталы?аталы? жіпшесінен ж?не тоза??аптан т?рады. Аталы?ты? жі?ішкерген жері –жіпшесі. Тоза??ап бір-бірімен байланыс?ан екі б?ліктен т?рады. ?р б?лігінде екіден тоза? ?ясы бар. Тоза??апта мы?да?ан тоза? т?йіршіктері т?зіледі, пісіп жетілгенде тоза?дары сырт?а шашылады.

Тоза?- сырт?ы ж?не ішкі ?абы?шасы бар жасуша пішіндері де алуан т?рлі. Тоза?дар сырттай ?ара?анда ?нта? т?різді. ?рбір тоза?ны? сыртын ?шкір ?сінділері бармайда тікенектер, б?рти?ан т?мпешіктері болады.Тоза?ны? ??рамында май, ?ант, минералды т?здар, н?руыз витаминдер бар.

Аналы?-г?лді? жеміс т?зуге ?атысатын негізгі б?лімі г?лді? д?л ортасында орналасады.

Аналы?ты? ?шын-ауыз, орта??ы жі?ішкерген жерін- мойын,т?п жа?ында?ы жуанда?ан жерін жатын дейміз.

Аналы? аузы- ?сімдік т?ріне ?арай т?рліше (домала?, ?лпекті, ?остелімді, к?птелімді, ж?лдызша,)болып келеді. Аналы? аузынан жабыс?а? с?йы?ты? б?луі, тоза?ны? аналы? аузына т?сіп, тез ?нуіне жа?дай жасайды.

Жатын- аналы?ты? е? негізгі б?лігі ж?не к?п ?ялы . Жатынынны? ішінде бір немесе бірнеше мы?да?ан т??ымб?ршігі бар. Т??ымб?ршік жатында дамитынды?тан жатын ?абыр?асына бекінеді. Жатынны? сыртын екі ?абат ?абы?ша ?аптайды. ?абы?шасыны? т?йіскен жерінде тесігі бар. Одан тоза? т?тігі т??ымб?ршігіне енеді.Т??ымб?ршікті? ішіндегі ?ры? ?алтасында ж?мырт?ажасуша (аналы? жасуша) болады. Сонды?тан ?ры?тану аналы? ішінде ж?реді. ?рбір аналы? ?зара бірігіп кеткен бір немесе бірнеше жеміс жапыра?шаларынан т?зіледі.

3-топ. Тапсырма №2

Г?л жазы?ты?ына бірнеше сызы? ж?ргізгенде те?дей б?лікке б?лінсе –д?рысг?л(алма, итм?рын, ма?та)

Г?л б?лімдеріне бір сызы? ж?ргізуге ?ана болса, бірнеше сызы?пен те?дей б?лінбесе –б?рысг?л(соя, ?рмеб?рша?, с?лбен)

2-топ. Тапсырма №2

?ос жынысты ж?не дара жынысты г?лдер

Бір г?лде аталы? пен аналы? болса (ма?та, ?ызана?, картоп, лалаг?л) –?ос жынысты. Аталы? немесе аналы? ?ана болса дара жынысты г?л дейді. Тек аталы?ы болса аталы? г?л, ал тек аналы?ы болса аналы? г?л дейді.

Аталы? г?лдермен аналы? г?лдер бір ?сімдікте болса –бір ?йлі( ж?гері, ас?аба?, ?айы?, орман жа??а?ы)

Аталы? г?лдер бір ?сімдікте, аналы? г?лдер екінші ?сімдікте болса –екі ?йлі(?ос ?йлі)

?сімдіктер(?арасора, ?ала?ай, терек, тал)

Жыныссыз г?лдерде жыныс м?шелері (аталы? пен аналы?) дамымайды. Мысалы к?нба?ыс, г?лкекіре ж?не себет г?лшо?ырыны? шетіндегі г?лдер жыныссыз бол?анды?тан жеміс бермейді.

1-топ. Тапсырма№3

Г?л формуласы

Формула дегеніміз г?л ??рылысында?ы г?л б?ліктеріні? атын бас ?рпімен белгілеу.

Халы?аралы? атауы.

Т-Тоста?аншасы- Са (Calyx)

К-К?лтесі- Со (Corolla)

Жай г?лсерік - Р (Perigonium)

А-Аталы? г?л - A (Androceum)

Ж- Аналы? г?л - G (Gynoeceum)

Аталы? г?л (марс белгісі)

Аналы? г?л (шолпан белгісі)

?ос жынысты г?л ,

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«г?л ??рылысы »

6-сынып

Биология

Тақырыбы: §22. Гүлдің құрылысы мен маңызы. Гүлсерігі. Тостағанша. Күлте. Гүлдің негізгі бөліктері: аналығы және аталығы . Дара жарнақты және қосжарнақты өсімдік гүлдерінің ерекшеліктері. Сабақтың мақсаты:

А. Білімділігі гүл, оның құрылысы мен функциясын теориялық және практикалық тұрғыда сипаттап, жете түсіну,гүлдің негізгі құрам бөліктері: тостағанша жапырақшалары мен жыныс мүшелеріне толық сипттама беріп, олардың құрылысымен таныстыру;

Ә. Тәрбиелілігі – адамның тұлға ретінде қалыптасуын, адамгершілік қасиетін, жалпы қоршаған ортаға деген жаңашырлық сезімін дамыту;

Б. Дамытушылығы – пәнге, тақырыпқа байланысты қызығушылықтарын дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, гүл моделі, кесте

Сабақтың типі: аралас

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды топқа бөлу 1-топ: Раушангүл

2-топ: Қызғалдақ

3- топ: Ақтұңғиық

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі.

Гүлді өсімдіктердің құрылысы слайд бойынша сабақ сұрау

ІІІ. Жаңа сабақ. Ой қозғау

1.Ассосациялық карта: балалар гүл дегенде көз алдарыңа не келеді, ойларыңызға не түседі?

Хош иіс Әдемілік Сыйлық

ГҮЛ

Көбею мүшесі Қысқарған өркен Әртүрлі түстер

2.Әр топ өз жобаларын қорғауға екіден тапсырма беріледі.

1-топқа Гүлдің жалпы құрылысы беріледі. Осыны оқып қорғау тапсырылады

1-топ. 1- тапсырма

Гүл табаны-гүлдің барлық бөлімдері бекінетін гүл сағағының жоғарғы жағындағы кеңейген жері.

2-топ. 1-тапсырма

Тостағанша- көбінесе жасыл түсті біріккен немесе бірікпеген жасыл жапырақшалардан тұрады.Саны екіден бірнеше онға дейін жетеді. Мысал көкнарда екеу, шай өсімдігінде бірнешеу

Атқаратын қызметіне байланысты тостағанша жапырақшалар өзгеріске ұшырайды. Мысалы бақ-бақ тұқымдарын желмен тарату үшін үлпекке айналған. Меңдуана, қоңыраугүлде тостағанша бір-бірімен тұтасып , жемістің сыртын қаптап , қорғап тұрады. Кейбір жемістерде жемісі піскен соң тостағанша жапырақшасы түсіп қалса кейбір жемістерде ол сақталады. (бақлажан, бұрыш, құрма,)Жануарлар арқылы таралатын өсімдіктерде , итошағанның тостағаншасының ұшы иіліп, ілмешекке айналған.

Күлте- тостағанша жапырақшалардан кейін орналасады. Күлте жапырақшалары бір-бірімен бірігіп кеткендерге інжігүл, қоңыраугүл жатады.Бірікпей жеке орналасатын күлтелерге қызғалдақ, көкнәр, итмұрын.Күлте түбіндегі жіңішкерген жерде тәтті шірне бөлетін шірнеліктер орналасады.

Тостағанша жапырақшамен күлте жапырақшаны гүл серік деп атайды.

күлте

Қалақай, қызылша, қымыздық, еменнің аталық гүлдері, қарағаш гүлдері

Қызғалдақ, лалагүл, інжігүл

Алма, өрік, шие

Тал,шаған, терек, еменнің аналық гүлі

3-топ. 1- тапсырма

Аталық-гүлдің көбеюге қатысатын бөлімі. Әрбір аталық – аталықаталық жіпшесінен және тозаңқаптан тұрады. Аталықтың жіңішкерген жері –жіпшесі. Тозаңқап бір-бірімен байланысқан екі бөліктен тұрады. Әр бөлігінде екіден тозаң ұясы бар. Тозаңқапта мыңдаған тозаң түйіршіктері түзіледі, пісіп жетілгенде тозаңдары сыртқа шашылады.

Тозаң- сыртқы және ішкі қабықшасы бар жасуша пішіндері де алуан түрлі. Тозаңдар сырттай қарағанда ұнтақ тәрізді. Әрбір тозаңның сыртын үшкір өсінділері бармайда тікенектер, бұртиған төмпешіктері болады.Тозаңның құрамында май, қант, минералды тұздар, нәруыз витаминдер бар.

Аналық-гүлдің жеміс түзуге қатысатын негізгі бөлімі гүлдің дәл ортасында орналасады.

Аналықтың ұшын-ауыз, ортаңғы жіңішкерген жерін- мойын,түп жағындағы жуандаған жерін жатын дейміз.

Аналық аузы- өсімдік түріне қарай түрліше (домалақ, үлпекті, қостелімді, көптелімді, жұлдызша,)болып келеді. Аналық аузынан жабысқақ сұйықтық бөлуі, тозаңның аналық аузына түсіп, тез өнуіне жағдай жасайды.

Жатын- аналықтың ең негізгі бөлігі және көп ұялы . Жатынынның ішінде бір немесе бірнеше мыңдаған тұқымбүршігі бар. Тұқымбүршік жатында дамитындықтан жатын қабырғасына бекінеді. Жатынның сыртын екі қабат қабықша қаптайды. Қабықшасының түйіскен жерінде тесігі бар. Одан тозаң түтігі тұқымбүршігіне енеді.Тұқымбүршіктің ішіндегі ұрық қалтасында жұмыртқажасуша (аналық жасуша) болады. Сондықтан ұрықтану аналық ішінде жүреді. Әрбір аналық өзара бірігіп кеткен бір немесе бірнеше жеміс жапырақшаларынан түзіледі.

3-топ. Тапсырма №2

Гүл жазықтығына бірнеше сызық жүргізгенде теңдей бөлікке бөлінсе –дұрысгүл(алма, итмұрын, мақта)

Гүл бөлімдеріне бір сызық жүргізуге ғана болса, бірнеше сызықпен теңдей бөлінбесе –бұрысгүл(соя, үрмебұршақ, сәлбен)

2-топ. Тапсырма №2

Қос жынысты және дара жынысты гүлдер

Бір гүлде аталық пен аналық болса (мақта, қызанақ, картоп, лалагүл) –қос жынысты. Аталық немесе аналық қана болса дара жынысты гүл дейді. Тек аталығы болса аталық гүл, ал тек аналығы болса аналық гүл дейді.

Аталық гүлдермен аналық гүлдер бір өсімдікте болса –бір үйлі( жүгері, асқабақ, қайың, орман жаңғағы)

Аталық гүлдер бір өсімдікте, аналық гүлдер екінші өсімдікте болса –екі үйлі(қос үйлі)

Өсімдіктер(қарасора, қалақай, терек, тал)

Жыныссыз гүлдерде жыныс мүшелері (аталық пен аналық) дамымайды. Мысалы күнбағыс, гүлкекіре және себет гүлшоғырының шетіндегі гүлдер жыныссыз болғандықтан жеміс бермейді.

1-топ. Тапсырма№3

Гүл формуласы

Формула дегеніміз гүл құрылысындағы гүл бөліктерінің атын бас әрпімен белгілеу.

Халықаралық атауы.

Т-Тостағаншасы- Са (Calyx)

К-Күлтесі- Со (Corolla)

Жай гүлсерік - Р (Perigonium)

А-Аталық гүл - A (Androceum)

Ж- Аналық гүл - G (Gynoeceum)

Аталық гүл (марс белгісі)

Аналық гүл (шолпан белгісі)

Қос жынысты гүл ,

+ +

дұрысгүл немесе ,

Бұрыс гүл немесе

3. Слайд бойынша мұғалім сабақты қорытындылап шығады.

4. Бекіту.1

Жеке тапсырмалар

2.Сабақты бекітуге бірнеше биологиялық диктанттар,

Тостағанша мен күлтені қосып ............................ деп атайды.
Гүлде тостағанша мен күлтенің біреуі ғана болса,

................., ал екеуі де болса, қос ............................. дейді.

Егер гүлсерігінің пішіні бірдей болса, ......................... (қызғалдақ, алма, т.б.)
Гүлсеріктерінің пішіні әр түрлі болса, ............................. деп аталады.
Көбеюге қажетті жыныс мүшелері бар, бұтақтанбайтын, түрі өзгерген қысқарған өркен........................... деп аталады.

Көбею мүшелеріне ....................................................

3. тақтада орындалатын жеке тапсырмалар.

2. Аналық та, аталық та бір гүлде,

Ажырасып көрген емес ол мүлде.

Жарасымды жазылмайтын жұптары,

Ондай гүлді көріп жүрміз әр күнде.

Шешуі: Қос жынысты

Аналық та, аталық та бір гүлде,

Ажырасып көрген емес ол мүлде.

Жарасымды жазылмайтын жұптары,

Ондай гүлді көріп жүрміз әр күнде.

Шешуі: Қос жынысты

№14-зертханалық жұмыс.

Тақырыбы: Гүл құрылысын талдау.

Мақсаты: Өсімдіктің көбею немесе генеративті мүшесі – гүлдің құрылысын зерттеу.

Құрал-жабдықтар: нағыз гүлдер (қызғалдақ гүлдеп тұрған бөлме өсімдіктері және т.б.), қатты қағаздан ойылған жеке бөліктері, ұлғайтқыш қол әйнек, сапты ине.

Жұмыстың барысы:

1. Нағыз гүлден (ол болмаса) немесе гүл бөліктерінің қатты қағаздан жеке-жеке қиылған жапсырма (аппликация) көрнекі құралдардан гүл бөлімдерін табу, пішініне, санына, реңдеріне көңіл аудару.

2. Табиғи (нағыз) гүлден гүл бөліктерінің орналасу тәртібімен танысу.

3. Гүл бөліктеріне қарап жай немесе қос гүлсерікті екендігін анықтап ажырату.

4. Аталық пен аналықты жеке бөліп алып құрылыстарымен танысу, суретін салып атын жазу.

Нәтижесі: 1) Гүлдің құрылысын жаз:

1.____________________________________________

2.____________________________________________

3.____________________________________________

4.____________________________________________

5.____________________________________________

2) Берілген сипаттамалар гүлдің қай бөлігіне тән екенін гүл бөлігінің бас әрпін қойып белгілеңдер («ГС» – гүлсағақ; «ГТ» – гүлтабан; «Т» – тостағанша; «К» – күлте; «А» – аталық; «Ж» – аналық).

1. Гүлдің дәл ортасына орналасқан.

2. Тозаң ұясы бар.

3. Гүлсеріктің ішкі бөлігі.

4. Үлпекке айналған бөлігі.

5. Жәндіктер қоректенеді.

6. Шірне бөлетін бөлігі.

7. Жабысқақ сұйықтық бөледі.

8. Ұшы ілмешекке айналған бөлігі.

9. Екі қабат қабықшасы бар жасушалар жетіледі.

10. Хош иіс шығаратын бөлігі.

11. Мойны бар.

3) Мыналардың қайсысы дұрыс гүл, қайсысы бұрыс гүл?

Қорытынды:_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Үй тапсырмасы. §22 оқып, гүл бөліктерін түрлі қағаздан әзірлеп, қатты қағазға жапсырып әкелу.

Бағалау.

Рефлекция.