С?йекті? ??рылысы мен химиялы? ??рамы

23 сабак

Та?ырыбы: С?йекті? к?рылысы мен химиялы? ??рамы
Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды с?йекті? ??рылысы мен ??рамында?ы органикалы? ж?не бейорганикалы? заттармен ат?аратын ?ызметімеи таныстыру.
Білімділік міндеті: О?ушылар?а тірек-кимыл ж?йесіні? ма?ызы мен ?ызметі, ерекшеліктері туралы білімді тал?ылап, ?орытындылау; с?йекті? ??рылысы мен химиялы? к?рамын, оларды? жуандауын ж?не ?суін о?ып-білу.
Дамытушылы? міндеті:Теориялы? білімді практикамен ?штастыру, о?ушыларды? ?з бетінше ж?мыс жасауына, ?осымша м?ліметтерді пайдалана отырып, икемін, білім, білік да?дыларын дамыту.
Т?рбиелік міндеті: Салауатты ?мір с?руге, денсаулы?тарын шыны?тыру?а, жеке бас гигиенасын са?тау?а да?дыландыру, салт-д?ст?рлерімізді ?адірлеуге т?рбиелеу.
Саба? типі: жа?а білім беру.
Саба? ?дісі: жалпы с?хбат ж?ргізу, ?зіндік ж?мыс, СТО, а?паратты?, кіріктірілген.
П?наралы? байланыс: химия, медицина
Саба? к?рнекілігі: Адам ?а??асы", "Бас с?йегі", интерактивті та?та, электронды? к?рсетілімдер

1.?йымдастыру кезе?і.
О?ытыл?ан та?ырып бойынша білімді тексеру.( о?ушылар интерактивті та?таны пайдаланылып орындайды),

Саба? элементіні? мазм?ны Ескерту (карандашпен жазу)
Жануарлар мен адам ?а??аларыны? ??састы?ы мен айырмашылы?ы жасанды «Адам ?а??асы» ?лгісі
Бас с?йек ?а??асына жатады ми сауыты, бет б?лімдері
Ми сауыты б?лімі ?андай с?йектермен байланыс?ан? - ма?дай, т?бе, самай, ш?йде
Кеуде ?уысын ??райтын с?йектер - 12 ар?а омырт?а, 12 ж?п ?абыр?а, т?с с?йегі
Омырт?а саны, омырт?аны? ??рылысы - 33-34, (денесі, до?асы, ?абаттары, ?зегі
Білезікте ?анша с?йек бар? - білезік, ала?ан, сауса? с?йектері (8)
Ая? с?йектері
ортан жілік, асы?ты жілік, шыбы? с?йек, толарса?, табан, башпай с?йектері)
?ыс?а с?йектерге жатады (омырт?а, ала?ан, табан, сауса?)
Жалпа? с?йектер жауырын, бас с?йектері, ?абыр?а, т?с, жамбас с?йектері
?тілген та?ырыптарды пысы?тау?а арнал?ан тест с?ра?тары:
1.Адам ?а??асында ?анша с?йек бар?
А) 200
Б) 180
В) 204
Г) 195
2. Бел омырт?а саны
А) 7
Б) 5
В) 12
Г) 4-5
3. ?имылсыз байланыс
А) жілік
Б) омырт?а
В) бас с?йектері
Г) ?ол с?йектері
4. Омырт?а жотасында ?анша иілім бар?
А) 4
Б) 2
В) 3
Г) 6
5.?алды? ретінде т?тасып кеткен омырт?алар
А) мойын
Б)??йымша?
В) бел Г) сегізк?з
Сызы?ты? диктант (интерактивті та?тада бір о?ушы орындайды)
Д?рыс жауап?а «+», ал ?ате жауап?а «-» та?басы ?ойы?ыздар.

1. ?зын с?йектер жілік деп аталады. «+»
2. ??рса? ?уысында?ы м?шелерді- жамбас белдеулері с?йектері ?ор?айды. «+»
3. Мойын омырт?аны? саны – 10 « - »
4. С?йек кемігінде ?ан жасушалары т?зіледі.«+»
5. Мешел ауруы Д д?руменіні? жетіспеуінен болады.«+»
6. ?зын с?йектерге жатады омырт?а с?йегі.« - »
7. С?йектер шеміршек, буындар ар?ылы байланысады.«+»
Берілген с?йектерге “+” белгісін тиісті ба?ана?а ?ойы?ыздар
Р/с С?йектер Бас с?йек ?ол ?а??асы Ая? ?а??асы
1 Б??ана
2 Шыбы?(сада?)с?йек
3 Ш?йде с?йегі
4 Ортан жілік
5 Шынта? с?йек
6 Ми сауыты
7 Жауырын
8 Асы?ты жілік
9 То?пан жілік
10 Толарса? с?йектері
11 Білезік с?йектері
12 Жамбас с?йектері
13 Башпай с?йектері
14 Сауса? с?йектері

III. Ма?ынаны тану.
Жа?а материалды о?ып-білу. (О?улы?пен ж?мыс)
О?ушыларды екі топ?а б?ліп, о?улы? м?тіні бойынша тапсырмалар беру

І топ. «С?йекті? ??рылысы». сырт?ы ты?ыз ж?не ішкі кемік заттары, с?йек ?абы?ы.
ІІ топ. «С?йекті? ??рамы»
1. С?йекті? ??рылысы.
2. С?йек ты?ыз ж?не борпылда? д?некер ?лпалардан т?зіледі. Сыртында болатын с?йек ?абы ар?ылы с?йек жуандап ?седі, екі шетіндегі шеміршекті ?абатында?ы жасушаны? б?лінуінен с?йек ?зарып ?седі.
С?йекті? ??рамында 50% су, 12, 5% н?руыз тектес а?залы? зат оссеин, 21, 8% минералды заттар, 15, 7% май болады

Саба?та?ы жа?а материалдарды о?ушыларды? ?алай ме?гергенін тексеруін арнал?ан тапсырмалар.
1. С?йекті? ??рылысы
Ты?ыз ?лпа
Борпылда? ?лпа
С?йек ?абы
Шеміршекті ?абаты
Жуандап ?суі
?зарып ?суі
2. С?йекті? ??рамы
Су оссейн минералды заттар май
серпімді иілгіштік морт сын?ышты?
№ 7. Зертханалы? ж?мыс С?йекті? химиялы? ??рамын аны?тау. «Калцийсіздендірілген ж?не к?йдірілген с?йек ?асиеттерін зерттеу» та?ырыбы бойынша зертханалы? ж?мыс жасау.
С?йек ?лпасыны? серпімділік, созылмалылы? ж?не беріктік ?асиеттері неге байланысты?
Егер с?йекті біраз уа?ыт т?з ?ыш?ылына салып ?ойса, ол ж?мсарады.Оны? ??рамында?ы минералды заттар ?ыш?ылды? ?серінен еріп, ерітіндіге б?лініп, органикалы? заттар ?ана ?алады.Егер с?йекті жа?атын болса?, органикалы? ?осылыстар жанып, су буланып кетеді, ?гітіледі.

Жас балаларды? с?йегінде а?залы? заттар м?лшері к?бірек.Адамны? жасы ?л?ай?ан сайын с?йегінде а?залы? заттар азайып, минералды заттар к?бейеді.??рамында минералды заты к?п с?йектер иілгіштік ?асиетінен айырылып, морт сын?ыш келеді. С?йекті? химиялы? ??рамына ішкі секреция бездері ?серін тигізеді.?ал?анша безіні? ?асында?ы гормоны с?йекті? ??рамын реттейді.?ал?анша безіні? ж?мысы к?шейгенде с?йектегі минералды заттар(кальций, карбонаты мен фосфаты)н?жіс пен несеп ар?ылы шы?ып кетеді.Ал ?ал?анша безіні? ж?мысы нашарласа, онда с?йекті? ?суі мен дамуы тежеледі.?а??а?а салма? т?ссе с?йек ?алпын ?згертеді.

О?ушылар білімін ба?алау
VII. ?й тапсырмасы. Параграф материалын о?ып-білу с?ра?тарына жауап беріп, тапсырмаларын орындау.

Кері ?айту

Материал рейтингісі:

С?йекті? ??рылысы, ??рамы, ?суі, байланысы. Буындар

Саба?ты? та?ырыбы:С?йекті? ??рылысы, ??рамы, ?суі, байланысы. Буындар.
Саба?ты? ма?саты:С?йекті? ??рылысы, ??рамы, байланысы туралы ма?л?мат беру.
№5 зертханалы? ж?мысты орындау ар?ылы с?йекті? ??рамында?ы органикалы? ж?не минералды заттарды? ?асиеттеріне к?з жеткізу.
Экологияны? ?серінен пайда бол?ан с?йек аурулары туралы т?сінік.
П?наралы? байланыс: химия, дене шыны?тыру.
Саба?ты? к?рнекілігі: интерактивті та?та, зертханалы? ж?мыс?а ?ажетті ??рал-жабды?тар.
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, с?ра?-жауап, зерттеу ж?мыс.
Саба?ты? барысы:
I. ?йымдастыру
II. ?й тапсырмасын с?рау
Ауызша с?ра?тар:
1. Тірек-?имыл ж?йесіне не жатады?
2. Тірек-?имыл ж?йесіні? ма?ызы ?андай?
3. С?йектер пішіні, м?лшері бойынша ?андай топтар?а б?лінеді?
4. ?зын с?йектерге ?андай с?йектер жатады?
5. ?ыс?а с?йектерге ?андай с?йектер жатады?
6. Жалпа? с?йектерге ?андай с?йектер жатады?
7. Адам ?а??асы неше б?лімнен т?рады ж?не оларды ата?
Жазбаша тапсырма:
С?йектерді адам ?а??асыны? б?лімдері бойына орналастыр:
1. Асты??ы жа?
2. ?абыр?алар
3. Білезік
4. К?з шарасы
5. К?рі жілік пен шынта? с?йегі
6. Самай
7. Жамбас
8. Толарса?
9. М?рын
10. То?пан жілік
11. Жауырын
12. Ма?дай
13. Табан
14. Ш?йде
15. Ба?ай с?ектері
16. Т?сс?йектері
17. Ортан жілік
18. Омырт?алар
19. ?сті?гі жа?
20. Сауса? с?йектері
21. Бет с?йектері
22. Т?бе
23. Ала?ан
24. Б??ана
25.Астын?ы жілік пен шыбы? с?йек
Басс?йек:
Т?л?а:
Иы? белдеу мен ?ол с?йектері:
Жамбас белдеу мен ая? с?йектері:
III. Жа?а саба?.
С?йекті? ??рылысы,??рамы, ?суі,
байланысы. Буындар
С?йектер ты?ыз ж?не борпылда? д?некер ?лпаларынан т?зіледі.С?йекті? сырты-ты?ыз ?лпа,ішкі б?лімі-борпылда? ?лпадан ??ралады.С?йекті? сыртында с?йек затымен т?тасып кеткен с?йек ?абы болады.С?йек ?абыны? асты??ы бетіні? жасушалары б?лініп с?йек затын т?зеді.Сонды?тан с?йек ?абы ар?ылы с?йектер жуандап ?седі.С?йек сын?анда біртіндеп бітіп,?айта ?алпына келуі де с?йек ?абына тікелей байланысты. С?йек ?абында ?антамырлары мен ж?йкелер болатынды?тан с?йекке ?дайы ?оректік заттар жеткізіледі.С?йекті? екі шетіндегі шеміршекті ?абатта?ы жасушаларды? б?лінуінен с?йек ?зарып ?седі.?а??аны? толы? с?йектенуі 20-25 жас?а дейін жал?асады. Адам 25 жас?а дейін ?седі. Ересек адамны? с?йегіні? ?штен екі б?лігін бейорганикалы?, ал ?ал?анын органикалы? заттар ??райды. Органикалы? заттар иілгіштік, серпінділік, ал бейорганикалы? заттар мы?тылы? ?асиет береді.
С?йекті? ??рамы. С?йекті? ??рамында 50% су, 12,5% н?урыз тектес органикалы? зат оссеин (ж?мса?, серпінд органикалы? зат), 21,8% минералды заттар (кальций фосфаты), ал 15,7% май болады. Оссеин заты с?йекке серпінді, иілгіштік ?асиет береді. Жас балаларды? с?йегінде органикалы? заттарды? м?лшері к?бірек. С?йектері иілгіш болатынды?тан спорт?а, циркке, балетке жастайынан ?абылдайды. Адамны? жасы ?л?ай?ан сайын с?йегінде органикалы? заттар азайып, минералды заттар к?бейеді. ??рамында минералды заты к?п с?йектер иілгіштік ?асиетінен айырылып морт сы??ыш келеді.
С?йектерді? байланысы. С?йектерді? сыртында б?лшы?еттер, сі?ірлер бекінетін ?р т?рлі сайшалар(борозда), т?мпешіктер, ?антамырлары мен ж?йкелер ?тетін тесіктер болады. ?ан?аны ??райтын с?йектер ?р т?рлі байланыстар т?зеді. Ат?аратын ?ызметіне ?арай байланыстар: ?оз?алмайтын, жартылай ?оз?алмалы ж?не ?оз?алмалы деп б?лінеді.
?оз?алмайтын байланыс?а ми сауыты с?йектері мен сегізк?з жатады. Б?лар бір-бірімен т?тасып ?оз?алмайтындай болып байланыс?ан.
Жартылай ?оз?алмалы – шеміршектер ар?ылы омырт?алар бір-бірімен байланыс?ан.
?оз?алмалы немесе буынды? байланыстар?а ая?-?ол с?йектеріні? байланысы жатады.
Буындар. Адам денесінде 230-дан астам буындар бар. Буын деп с?йектерді? ?оз?алмалы байланысатын жерін айтады. ?рбір буынны? сырт?ы ты?ыз д?некер ?лпадан т?зілген ?абы?пен ?аптал?ан. Оны буын ?апшы?ы дейді. Буын ?апшы?ында ?абыр?аларынан б?лінетін буын с?йы?ты?ы болады. С?йы?ты? ?йкелісті кемітіп, с?йектерді? буын ойы?ында еркін ?оз?алуына м?мкіндік береді. Сонымен буында буын беті, буын ?уысы, буын с?йы?ты?ы ж?не буын ?апшы?ы болады.
С?йекті? бір-бірімен байланысатын шеті жылтыр, тегіс шеміршекпен ?аптал?ан. ?оз?алу кезінде шеміршек ?йкелісті азайтып, о?ыс со??ыны (толчок) ?лсіретеді.
№5 зертханалы? ж?мыс.
С?йекті? химиялы? ??рамын аны?тау.

Ма?саты: С?йекті? ??рамында органикалы? ж?не бейорганикалы? заттарды? болатынды?ына к?з жеткізу.
??рал-жабды?тар:Тауы?ты? жіліктері, ?ойды? ?абыр?алары, 10% т?з ?ыш?ылы (HCL), су, сірі?ке, пинцет.
Ж?мысты? барысы:
• К?дімгі ?алыпты с?йекті зерттеу
• Бір-екі к?н б?рын 10% (HCL) т?з ?ыш?ылына ?ой ?абыр?аларын,тауы? жіліктерін салып ?ою.
• С?йекті пинцетпен алып, суы? сумен жуу.
Ба?ылау: С?йектерді иіп к?ріп, ??рамын аны?тау.
• Кепкен с?йектерді к?йдіру.
Ба?ылау: к?йдірілген с?йектерді? ??рамын аны?тау.

Зертханалы? ж?мысты? н?тижесі:

С?йектер С?йекті? ?асиеті ??рамында?ы заттар
К?дімгі ?алыпты с?йек
Кальцийсіз-дендірілген с?йек
К?йдірілген с?йек

Зертханалы? ж?мысты? ?орытынды:

ІV. Жа?а саба?ты ?орытындылау.
1. С?йекті? ??рылысын т?сіндірі?дер.
2. С?йекті? жуандап ж?не ?зарып ?суін т?сіндірі?дер.
3. С?йекті? байланысы нешеге б?лінеді, жеке-жеке сипатта?дар.
4. Буын дегеніміз не, ??рылысы, орналасуы, ?ызметі ?андай? Буын ?апшы?ыны? ерекшелігі неде?
5. С?йекті? ??рамында ?андай заттар болады? ?р?айсысын жеке-жеке сипатта?дар.
V. ?йге тапсырма.
§ 23.
Кестені толтыру.
С?йектерді? байланысуы

С?йектерді? ?андай байланысын білесі?дер? Бізді? организмімізді? ?ай жерінде кездеседі?

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«С?йекті? ??рылысы мен химиялы? ??рамы »

23 сабак

Тақырыбы: Сүйектің кұрылысы мен химиялық құрамы
Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сүйектің құрылысы мен құрамындағы органикалық және бейорганикалық заттармен атқаратын қызметімеи таныстыру.
Білімділік міндеті: Оқушыларға тірек-кимыл жүйесінің маңызы мен қызметі, ерекшеліктері туралы білімді талқылап, қорытындылау; сүйектің құрылысы мен химиялық кұрамын, олардың жуандауын және өсуін оқып-білу.
Дамытушылық міндеті:Теориялық білімді практикамен ұштастыру, оқушылардың өз бетінше жұмыс жасауына, қосымша мәліметтерді пайдалана отырып, икемін, білім, білік дағдыларын дамыту.
Тәрбиелік міндеті: Салауатты өмір сүруге, денсаулықтарын шынықтыруға, жеке бас гигиенасын сақтауға дағдыландыру, салт-дәстүрлерімізді қадірлеуге тәрбиелеу.
Сабақ типі: жаңа білім беру.
Сабақ әдісі: жалпы сұхбат жүргізу, өзіндік жұмыс, СТО, ақпараттық, кіріктірілген.
Пәнаралық байланыс: химия, медицина
Сабақ көрнекілігі: Адам қаңқасы", "Бас сүйегі", интерактивті тақта, электрондық көрсетілімдер

1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқытылған тақырып бойынша білімді тексеру.( оқушылар интерактивті тақтаны пайдаланылып орындайды),

Сабақ элементінің мазмұны Ескерту (карандашпен жазу)
Жануарлар мен адам қаңқаларының ұқсастығы мен айырмашылығы жасанды «Адам қаңқасы» үлгісі
Бас сүйек қаңқасына жатады ми сауыты, бет бөлімдері
Ми сауыты бөлімі қандай сүйектермен байланысқан? - маңдай, төбе, самай, шүйде
Кеуде қуысын құрайтын сүйектер - 12 арқа омыртқа, 12 жұп қабырға, төс сүйегі
Омыртқа саны, омыртқаның құрылысы - 33-34, (денесі, доғасы, қабаттары, өзегі
Білезікте қанша сүйек бар? - білезік, алақан, саусақ сүйектері (8)
Аяқ сүйектері
ортан жілік, асықты жілік, шыбық сүйек, толарсақ, табан, башпай сүйектері)
Қысқа сүйектерге жатады (омыртқа, алақан, табан, саусақ)
Жалпақ сүйектер жауырын, бас сүйектері, қабырға, төс, жамбас сүйектері
Өтілген тақырыптарды пысықтауға арналған тест сұрақтары:
1.Адам қаңқасында қанша сүйек бар?
А) 200
Б) 180
В) 204
Г) 195
2. Бел омыртқа саны
А) 7
Б) 5
В) 12
Г) 4-5
3. Қимылсыз байланыс
А) жілік
Б) омыртқа
В) бас сүйектері
Г) қол сүйектері
4. Омыртқа жотасында қанша иілім бар?
А) 4
Б) 2
В) 3
Г) 6
5.Қалдық ретінде тұтасып кеткен омыртқалар
А) мойын
Б)құйымшақ
В) бел Г) сегізкөз
Сызықтық диктант (интерактивті тақтада бір оқушы орындайды)
Дұрыс жауапқа «+», ал қате жауапқа «-» таңбасы қойыңыздар.

1. Ұзын сүйектер жілік деп аталады. «+»
2. Құрсақ қуысындағы мүшелерді- жамбас белдеулері сүйектері қорғайды. «+»
3. Мойын омыртқаның саны – 10 « - »
4. Сүйек кемігінде қан жасушалары түзіледі.«+»
5. Мешел ауруы Д дәруменінің жетіспеуінен болады.«+»
6. Ұзын сүйектерге жатады омыртқа сүйегі.« - »
7. Сүйектер шеміршек, буындар арқылы байланысады.«+»
Берілген сүйектерге “+” белгісін тиісті бағанаға қойыңыздар
Р/с Сүйектер Бас сүйек Қол қаңқасы Аяқ қаңқасы
1 Бұғана
2 Шыбық(садақ)сүйек
3 Шүйде сүйегі
4 Ортан жілік
5 Шынтақ сүйек
6 Ми сауыты
7 Жауырын
8 Асықты жілік
9 Тоқпан жілік
10 Толарсақ сүйектері
11 Білезік сүйектері
12 Жамбас сүйектері
13 Башпай сүйектері
14 Саусақ сүйектері

III. Мағынаны тану.
Жаңа материалды оқып-білу. (Оқулықпен жұмыс)
Оқушыларды екі топқа бөліп, оқулық мәтіні бойынша тапсырмалар беру

І топ. «Сүйектің құрылысы». сыртқы тығыз және ішкі кемік заттары, сүйек қабығы.
ІІ топ. «Сүйектің құрамы»
1. Сүйектің құрылысы.
2. Сүйек тығыз және борпылдақ дәнекер ұлпалардан түзіледі. Сыртында болатын сүйек қабы арқылы сүйек жуандап өседі, екі шетіндегі шеміршекті қабатындағы жасушаның бөлінуінен сүйек ұзарып өседі.
Сүйектің құрамында 50% су, 12, 5% нәруыз тектес ағзалық зат оссеин, 21, 8% минералды заттар, 15, 7% май болады

Сабақтағы жаңа материалдарды оқушылардың қалай меңгергенін тексеруін арналған тапсырмалар.
1. Сүйектің құрылысы
Тығыз ұлпа
Борпылдақ ұлпа
Сүйек қабы
Шеміршекті қабаты
Жуандап өсуі
Ұзарып өсуі
2. Сүйектің құрамы
Су оссейн минералды заттар май
серпімді иілгіштік морт сынғыштық
№ 7. Зертханалық жұмыс Сүйектің химиялық құрамын анықтау. «Калцийсіздендірілген және күйдірілген сүйек қасиеттерін зерттеу» тақырыбы бойынша зертханалық жұмыс жасау.
Сүйек ұлпасының серпімділік, созылмалылық және беріктік қасиеттері неге байланысты?
Егер сүйекті біраз уақыт тұз қышқылына салып қойса, ол жұмсарады.Оның құрамындағы минералды заттар қышқылдың әсерінен еріп, ерітіндіге бөлініп, органикалық заттар ғана қалады.Егер сүйекті жағатын болсақ, органикалық қосылыстар жанып, су буланып кетеді, үгітіледі.

Жас балалардың сүйегінде ағзалық заттар мөлшері көбірек.Адамның жасы ұлғайған сайын сүйегінде ағзалық заттар азайып, минералды заттар көбейеді.Құрамында минералды заты көп сүйектер иілгіштік қасиетінен айырылып, морт сынғыш келеді. Сүйектің химиялық құрамына ішкі секреция бездері әсерін тигізеді.Қалқанша безінің қасындағы гормоны сүйектің құрамын реттейді.Қалқанша безінің жұмысы күшейгенде сүйектегі минералды заттар(кальций, карбонаты мен фосфаты)нәжіс пен несеп арқылы шығып кетеді.Ал қалқанша безінің жұмысы нашарласа, онда сүйектің өсуі мен дамуы тежеледі.Қаңқаға салмақ түссе сүйек қалпын өзгертеді.

Оқушылар білімін бағалау
VII. Үй тапсырмасы. Параграф материалын оқып-білу сұрақтарына жауап беріп, тапсырмаларын орындау.

Кері қайту

Материал рейтингісі:

Сүйектің құрылысы, құрамы, өсуі, байланысы. Буындар

Сабақтың тақырыбы:Сүйектің құрылысы, құрамы, өсуі, байланысы. Буындар.
Сабақтың мақсаты:Сүйектің құрылысы, құрамы, байланысы туралы мағлұмат беру.
№5 зертханалық жұмысты орындау арқылы сүйектің құрамындағы органикалық және минералды заттардың қасиеттеріне көз жеткізу.
Экологияның әсерінен пайда болған сүйек аурулары туралы түсінік.
Пәнаралық байланыс: химия, дене шынықтыру.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, зертханалық жұмысқа қажетті құрал-жабдықтар.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, зерттеу жұмыс.
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру
II. Үй тапсырмасын сұрау
Ауызша сұрақтар:
1. Тірек-қимыл жүйесіне не жатады?
2. Тірек-қимыл жүйесінің маңызы қандай?
3. Сүйектер пішіні, мөлшері бойынша қандай топтарға бөлінеді?
4. Ұзын сүйектерге қандай сүйектер жатады?
5. Қысқа сүйектерге қандай сүйектер жатады?
6. Жалпақ сүйектерге қандай сүйектер жатады?
7. Адам қаңқасы неше бөлімнен тұрады және оларды ата?
Жазбаша тапсырма:
Сүйектерді адам қаңқасының бөлімдері бойына орналастыр:
1. Астыңғы жақ
2. Қабырғалар
3. Білезік
4. Көз шарасы
5. Кәрі жілік пен шынтақ сүйегі
6. Самай
7. Жамбас
8. Толарсақ
9. Мұрын
10. Тоқпан жілік
11. Жауырын
12. Маңдай
13. Табан
14. Шүйде
15. Бақай сүектері
16. Төссүйектері
17. Ортан жілік
18. Омыртқалар
19. Үстіңгі жақ
20. Саусақ сүйектері
21. Бет сүйектері
22. Төбе
23. Алақан
24. Бұғана
25.Астынғы жілік пен шыбық сүйек
Бассүйек:
Тұлға:
Иық белдеу мен қол сүйектері:
Жамбас белдеу мен аяқ сүйектері:
III. Жаңа сабақ.
Сүйектің құрылысы,құрамы, өсуі,
байланысы. Буындар
Сүйектер тығыз және борпылдақ дәнекер ұлпаларынан түзіледі.Сүйектің сырты-тығыз ұлпа,ішкі бөлімі-борпылдақ ұлпадан құралады.Сүйектің сыртында сүйек затымен тұтасып кеткен сүйек қабы болады.Сүйек қабының астыңғы бетінің жасушалары бөлініп сүйек затын түзеді.Сондықтан сүйек қабы арқылы сүйектер жуандап өседі.Сүйек сынғанда біртіндеп бітіп,қайта қалпына келуі де сүйек қабына тікелей байланысты. Сүйек қабында қантамырлары мен жүйкелер болатындықтан сүйекке ұдайы қоректік заттар жеткізіледі.Сүйектің екі шетіндегі шеміршекті қабаттағы жасушалардың бөлінуінен сүйек ұзарып өседі.Қаңқаның толық сүйектенуі 20-25 жасқа дейін жалғасады. Адам 25 жасқа дейін өседі. Ересек адамның сүйегінің үштен екі бөлігін бейорганикалық, ал қалғанын органикалық заттар құрайды. Органикалық заттар иілгіштік, серпінділік, ал бейорганикалық заттар мықтылық қасиет береді.
Сүйектің құрамы. Сүйектің құрамында 50% су, 12,5% нәурыз тектес органикалық зат оссеин (жұмсақ, серпінд органикалық зат), 21,8% минералды заттар (кальций фосфаты), ал 15,7% май болады. Оссеин заты сүйекке серпінді, иілгіштік қасиет береді. Жас балалардың сүйегінде органикалық заттардың мөлшері көбірек. Сүйектері иілгіш болатындықтан спортқа, циркке, балетке жастайынан қабылдайды. Адамның жасы ұлғайған сайын сүйегінде органикалық заттар азайып, минералды заттар көбейеді. Құрамында минералды заты көп сүйектер иілгіштік қасиетінен айырылып морт сыңғыш келеді.
Сүйектердің байланысы. Сүйектердің сыртында бұлшықеттер, сіңірлер бекінетін әр түрлі сайшалар(борозда), төмпешіктер, қантамырлары мен жүйкелер өтетін тесіктер болады. Қанқаны құрайтын сүйектер әр түрлі байланыстар түзеді. Атқаратын қызметіне қарай байланыстар: қозғалмайтын, жартылай қозғалмалы және қозғалмалы деп бөлінеді.
Қозғалмайтын байланысқа ми сауыты сүйектері мен сегізкөз жатады. Бұлар бір-бірімен тұтасып қозғалмайтындай болып байланысқан.
Жартылай қозғалмалы – шеміршектер арқылы омыртқалар бір-бірімен байланысқан.
Қозғалмалы немесе буындық байланыстарға аяқ-қол сүйектерінің байланысы жатады.
Буындар. Адам денесінде 230-дан астам буындар бар. Буын деп сүйектердің қозғалмалы байланысатын жерін айтады. Әрбір буынның сыртқы тығыз дәнекер ұлпадан түзілген қабықпен қапталған. Оны буын қапшығы дейді. Буын қапшығында қабырғаларынан бөлінетін буын сұйықтығы болады. Сұйықтық үйкелісті кемітіп, сүйектердің буын ойығында еркін қозғалуына мүмкіндік береді. Сонымен буында буын беті, буын қуысы, буын сұйықтығы және буын қапшығы болады.
Сүйектің бір-бірімен байланысатын шеті жылтыр, тегіс шеміршекпен қапталған. Қозғалу кезінде шеміршек үйкелісті азайтып, оқыс соққыны (толчок) әлсіретеді.
№5 зертханалық жұмыс.
Сүйектің химиялық құрамын анықтау.

Мақсаты: Сүйектің құрамында органикалық және бейорганикалық заттардың болатындығына көз жеткізу.
Құрал-жабдықтар:Тауықтың жіліктері, қойдың қабырғалары, 10% тұз қышқылы (HCL), су, сіріңке, пинцет.
Жұмыстың барысы:
• Кәдімгі қалыпты сүйекті зерттеу
• Бір-екі күн бұрын 10% (HCL) тұз қышқылына қой қабырғаларын,тауық жіліктерін салып қою.
• Сүйекті пинцетпен алып, суық сумен жуу.
Бақылау: Сүйектерді иіп көріп, құрамын анықтау.
• Кепкен сүйектерді күйдіру.
Бақылау: күйдірілген сүйектердің құрамын анықтау.

Зертханалық жұмыстың нәтижесі:

Сүйектер Сүйектің қасиеті Құрамындағы заттар
Кәдімгі қалыпты сүйек
Кальцийсіз-дендірілген сүйек
Күйдірілген сүйек

Зертханалық жұмыстың қорытынды:

ІV. Жаңа сабақты қорытындылау.
1. Сүйектің құрылысын түсіндіріңдер.
2. Сүйектің жуандап және ұзарып өсуін түсіндіріңдер.
3. Сүйектің байланысы нешеге бөлінеді, жеке-жеке сипаттаңдар.
4. Буын дегеніміз не, құрылысы, орналасуы, қызметі қандай? Буын қапшығының ерекшелігі неде?
5. Сүйектің құрамында қандай заттар болады? Әрқайсысын жеке-жеке сипаттаңдар.
V. Үйге тапсырма.
§ 23.
Кестені толтыру.
Сүйектердің байланысуы

Сүйектердің қандай байланысын білесіңдер? Біздің организміміздің қай жерінде кездеседі?