Саба?ты? та?ырыбы: Алкоголь мен шылым шегуді? ?рпа??а ?сері
Ма?саты: а) Білімділігі: Денсаулы??а зиянды ?рекеттер:
ішімдік ішу, шылым шегу, наша?орлы?ты? адам а?засына тигізетін зиянын, ?рпа??а ?серін,?міріне ту?ызатын ?аупін айтып т?сіндіру;
?) т?рбиелігі: Жастарымызды осы зиянды ?рекеттерден аула? ж?руге, тазалы??а, же?іл ж?ріске салынбау?а, жеке бас м?ддесіне жауапкершілікпен ?арайтын ?аза?стан Республикасыны? ?лгілі де, т?рбиелі азаматы болу?а т?рбиелеу;
б)дамытушылы?: о?ушыларды? жан-жа?ты ойлауын,с?йлеу ?абілеттерін,т?йсігін,д?ниетанымын дамыту,п?нге ?ызу?ышылы?ын арттыру.
Саба?ты? к?рнекілігі:тапсырмалар тарату,слаидтар,суреттер,?лестірме тапсырмалар
Саба?ты? т?рі: Аралас
Саба?ты? ?дісі: к?рнекілікті (демонстрациялы?) баяндау
Саба?ты? жоспары:
I. ?йымдастыру кезе?і-1 мин
II. ?й тапсырмасын тексеру-10 мин
III. Жа?а материалды т?сіндіру -10 мин
ІV. Т?сінгенін тексеру-5мин
Практикалы? ж?мыс-15 мин
V. Саба?ты бекіту-5 мин
VI. Ба?алау-2 мин
VIІ. ?йге тапсырма-1мин
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і. С?лемдесу. Саба??а ?атысуын т?гендеу.
О?ушыларды? ?й тапсырмасын орындауын тексеру.
ІІ. ?ткен материалдарды игеруін тексеру ма?сатында т?мендегідей с?ра?тарды ?ою:
1.Темекі тарту ?ай ?асырда, ?ай жылы пайда болды?-1946 ж
2.Темекіні Еуропа?а кім ?келді?-Х. Колумб пен оны? достары
3.Еуропада темекі тартумен к?рес ?ай ?асырда басталды?- XYII ?асырда
4.Никотин кімні? есімімен байланысты ?ойыл?ан? –Францияны? Португалияда?ы елшісі Жан Никонны? есіміне байланысты.
5.Адамдар темекіні? зиянын біле т?рып тарта береді дейді, осы рас па? –Рас
6.Темекіні? жасыл жапыра?тарында ?анша пайыз никотин болады? -9 пайыз
7. ?ндістер темекі ?сімдігін ?алай атады? –кохоба
8. Орыс жазушысы Л. Н. Толстойды? ?ай е?бегінде темекі туралы жазыл?ан?–Балалы?,Есею, Жасты? трилогиясында.
9.Темекі туралы е? ал?аш?ы кітапты кім жазды? –Эрсандесу де Овьеди
10.Никотинні? ?асиеттерін атап шы?? –Сары с?йы? зат, суда, майда жа?сы ериді.
ІІІ. Жа?а саба?
Саба?ты? та?ырыбын,ма?сатын айтып,о?у с?ра?тарымен таныстыру.
Адамзат ерте кезден бастап химиялы? жолмен ?р т?рлі есірткі заттарды ?олдан жасады. Оларды? ішіндегі жан-д?ниеге тікелей ?сер ететіні-алкогольді ішімдіктер. Есірткі заттарды ?олдан?анда,адам ?зіні? мінез-??л?ын таби?и т?рде реттеу м?мкіндігінен айырылады.Есірткі заттарды ?немі ?олдану жан-д?ниені?ана б?збайды,сонымен ?атар ?р т?рлім?шелер мен м?шелер ж?йесін уландырады. Мысалы, алкогольді ?за? уа?ыт пайдалануды? ?серінен бауыр жасушалары ?згеріп,олар д?некер ?лпасымен алмасады.Бауыр алькогольден за?ымдан?анда ?т пигменттеріні? алмасуы к?рт б?зылады.Маск?немдер к?біне гастрит,?арынны? ж?не ?лтабарды? жара ауруларынан зардап шегеді.Алкоголь гипертония ауруыны? ж?не ж?рек тамыр ж?йесіні? бас?а да ауруларыны? дамуына себепші болады.
Алкоголь-есірткі зат.Этиль спирті алкоголь-ашыт?ы са?ырау??ла?тарыны? тіршілік ?рекетіні? н?тижесінде к?мірсуларды? ашу барысында т?зілетін зат.Ол а?зада орталы? ж?йке ж?йесіндегі тежелу ?рекетін баяулатып,уа?ытша ал ?здіксіз ?олдан?ан жа?дайда ?зін-?зі билеу,ба?ылау,сынау са?ты? ?асиеттеріні? ?немі жойылуына
?келіп со?ады.Мас адамдар ?детте ?депсіз,менменсіген,?стамсыз келеді.Алкоголь а?ыл-ой ж?не дене е?бегіне ?абілеттілікті,к?ру ?ткірлігін айтарлы?тай т?мендетеді,?имыл ?йлесімділігі мен ?р т?рлі ?рекеттерді орындауд?лділігін нашарлатады, б?л к?лікпен ж?ру о?и?аларына,ауыр жара?аттар мен жазатайым жа?дайлар?а душар етеді.
Алкогольді ?немі ?абылдау маск?немдік деп аталатын ?ауіпті ауруды? тууына себепші болады.
Алкогольді? ?рпа??а ?сері. Алкогольді ?немі ?олдану ?ры? жасушаларыны? сперматозойдтар мен ж?мырт?ажасушаларыны? за?ымдануына ?келіп со?ады.Б?л жа?дайларда бойы мен дене салма?ы кем,нашар жетілген,т?рлі аурулар?а шалды??ыш бала ?мірге келуі м?мкін.
Маск?немнен ту?ан балаларды? есте са?тауы нашар,талдау ?абілетіжойылатыны бай?алады.Олар бір н?рсеге ойын шо?ырландыра алмайды,о?ып бол?анша шартын ?мытып ?алатынды?тан,?арапайым арифметикалы? есептердіде шы?ара алмайды
М?ндай балалар нашар о?иды к?біне шыдамсыз,ересек адамдарды? ?тінішін орындамайды немесе алдын-ала белгіленген жоспармен ?рекет ете алмайды.
Алкогольді жиі пайдалан?анда олардан ту?ан баланы? орталы? ж?йке ж?йесі ауыр за?ымданып,?стамалы ауру?а жиі ?шырайды.М?ндай балаларды? жа?дайы т?зелмейді,о?ан ешкім де к?мектесе алмайды.С?йтіп кемістігі ?мір бойы са?талады.Б?л жа?дай маск?немдерді? балаларын ?ана емес,ата-аналарды? ?здеріне де ж?не айналасында?ы адамдарды зардап шектіреді
Шылым шегу-зиянды ?дет. Шылымны? зияндылы?ы темекі ??рамында болатын никотинні? орталы? ж?йке ж?йесін ?оздыратынына байланысты. Никотин-?те улы зат. Ал?аш рет шылым шегуге ?рекет еткенні? ?зінде-а? ж?рек айну,бас айналу,??су,ж?ректі? шалыс со?уы,тама?ты?,??ешті? ж?не ?арынны? т?йілуі,тіпті талып ?алу сия?ты ?р т?рлі ауруды? ??былыстары бай?алады. ?рбір дені сау адамнан осындай ?згеріс бай?алады.
А?за никотинге ?йренгеннен кейін оны? уландыру ?асиеті?лсіреп,адам темекіні? жа?ымды ?оздыратын ?серін ?ана т?йсінеді. Б?л алдамшы т?йсік,?йткені темекі т?тініндегі заттар денсаулы? ?шін ?ауіпті.
Темекі т?тініндегі зиянды заттар. Темекі т?тінінде никотин иіс газы,к?герткіш ?ыш?ыл,аммиак,формальдегид т.б. зиянды заттарк?п. П?ле –рак ісігін ас?ындыратын бензопирен ерекше зиянды болып табылады.Шылым шегетіндер шылым шекпейтіндерге ?ара?анда п?ле аурумен ?кпе-10 есе,к?мей 6-10 есе,??еш 2-6 есе жиі ауырады.
Олардан бас?а ?кпені? созылмалы ?абыну, туберкулез,тыныс демікпесі ауруларына жиі ?шырайды.
Шылым шегуші ?зіне ?ана емес сондай-а? айналасында?ылар?а да зиянды. Шылым шегілген б?лмеде бір са?ат бол?ан адам шылым шекендей уланады. Бір адамны? шылым шегуі к?п адамды уландырады
Шылым шегуден ?йел адамдар ерте ?артайып ж?кті кезінде ?рт?рлі аурулар?а ?шырайды.
Никотин ?ан тамырларыны? т?йілуіне ж?не оларды? ішкі ?абы?шасыны? ?згеруіне ?келіп со?ады. М?ндайда ?антамырларды? са?ылауы тарылып,?ан айналымы ?иындайды,дене м?шелерін оттегмен ж?не ?оректік заттармен ?амтамасыз ету ж?не олардан зат алмасуды? зиянды ?німдерін ?кету нашарлайды. Шылым шегушілер арасында к?п тара?ан ауру –стенокардия,м?нда ж?рек ?ан тамырлары кеудені ?атты ауыртатын ?лсіздік пен ажал ?атерін ту?ызатындай о?тын-о?тын т?йілуі м?мкінСтенокардия к?біне ж?ректі? ауыр жара?аты миокард инфарктіге ?келіп со?ады. Шылым шегушілерді? бас?а бір ?детті ауруы-?стамалы а?са?ты?.м?нда адам бірнеше ?адам жасап ?лгереді,содан бір немесе екі ая?та ?йып кенет ауырады.
Шылым шегу адам денесіні? жетілу м?мкіндіктерін ?жепт?уір шектейді.Никотин дене к?шін ж?не б?лшы?ет сезіміні? ?ткірлігін кемітіп,?имыл ?йлесімділігін шапша?ды?ты ?сіресе т?зімділікті нашарлатады.Спорт пен темекі бір-біріне ?арама-?айшы.
Жа?а саба?ты бекіту. ?осымша тест ж?мыстары,?айталау с?ра?тары.
1.Темекіні? ??рамында?ы улы зат не деп атайды? – Никотин
2.Темекі тартуда ?андай химиялы? ?рдіс ж?реді? –??р?а? айдау
3.Еуропада темекіні не деп аталды? –Табаго, табак.
4.Темекіден туындайтын аурулар? –?ол?а демікпесі,?кпе, ж?рек, бауыр, т.б. аурулар.
5Адам ?шін никотинні? ?лімге ?келетін м?лшері ?андай? -35-70 мг
6. Адамдарды? орта? ісі, ?арым-?атынасын о?айлату?а, пікірлесуге жеткізетін ермек ?рекеті. – Темекі тарту.
7. Салма?ы 16-20 кг итке ?анша тамшы никотин берсе сеспей ?атады? – 1 тамшы
8. Темекі шегіп т?рып ?андай заттарды іске асыру?а болмайды. –Ж?зу, баскетбол ойнау
9. ?ай елде темекі тартушыларды? басын кесіп, дар?а ас?ан? –Англияда
10. темекі ??рамы неден т?рады? –Органикалы?, бейорганикалы?
«Раббымыз, біз ?зімізге-?зіміз з?лымды? ?ылды?. Егер Сен бізді кешіріп, рахым етпесе?, ?лбетте зиян шегушілерден боламыз» (??ран. «А?раф» с?ресі: 23-аят).
«?здері?ді-?здері? ?лтірме?дер!» (??ран. «Ниса» с?ресі: 29-аят).
?азіргі дамы?ан медицина темекі шегуді? адамды «баяу ?лімге» алып баратын бірден-бір зиянды зат екенін айтып, ?рбір тал темекі адам ?мірін 12 минут?а ?ыс?артатынды?ын аны?та?ан.
Ара? ішіп, темекі шеккен,
Денсаулы?ыны? т?біне жеткен (Халы? даналы?ы).
Денсаулы??а зор кесел,
?йрете к?рме ауызды,
Насыбай менен шылым?а (Шорая?ты? Омары).
Ара?ты да ішпейміз
Темекі де тартпаймыз
Елбасымыз «?аза?стан- 2030» ба?дарламасын
М??гі есте са?таймыз. –?ранымен саба?ымызды ая?таимыз.
VI.Ба?алау.
Рефлексия.
- Б?гінгі саба?ымыз сіздерге ?нады ма?
- ?иын ж?не же?іл жерлері болды ма?
- Сіздерді? ойлары?ызша саба?ты не же?ілдетер еді?
- К??іл-к?йлері?із ?андай болды?
- ?сыныстары?ыз бар ма?
Студенттерді ба?алау.
VIІ. ?йге тапсырма
Алкоголь мен шылым шегуді? ?рпа??а ?сері.Реферат жазу.
