8-сынып "Витаминдер"

Жамбаева Жулдыз

Оңтүстік Қазақстан облысы

Шардара ауданы

Қ.Тұрысбеков ауылы

А.Әлімбетов атындағы жалпы орта мектебі

Биология пән мұғалімі

8-сынып

Витаминдер(дәрумендер)

биология

Сабақтың тақырыбы: Витаминдер ( дәрумендер ).

Жоспар:

• Витаминдердің маңызы.
• Витаминдердің топтары мен түрлері.
• Майда еритін витаминдер
• Суда еритін витамидер

• Тағам өнімдеріндегі витаминдерді сақтау жолдары
• Витаминдерді қандай тағамдардан аламыз?
• Тағамдардың дұрыс сақталуы

Сабақтың мақсаты: оқушыладың тақырыпқа деген қызығушылығын арттыра отырып, оқушыларға жаңа білімді игеруге жағдай жасау.

Сабақтың міндеті:

Білімділік: Витамин сөзінің мағынасын түсіндіру, витаминдердің маңызын айту, химиялық құрамына тоқталу, жалпы адам өміріндегі витаминдердің рөлін оқушы тұлғасына ұғындыру.

Дамытушылық :. адамның тұлға ретінде дамуын, оның ғылыми дүниетанымын байыту;

Тәрбиелік: пәнге, тақырыпқа байланысты қызығушылықтарын,әр оқушының қабілетін шыңдап, ізденпаздығын, жауапкершілігін дамыту Өткен тақырыптар мен байланыстыра отырып жаңа түсініктерді дамыту .

Сабақтың әдісі: Түсіндірмелі, көрнекілік.

Көрнекілік құрал-жабдықтар: проектор,слайд,сурет.

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі.(2-3мин)

ІІ. Өткен тақырып бойынша білімді өзектеу(10-12мин)

III Жаңа сабақ түсіндіру(15-20мин)

IV Өткен сабақты пысықтау (5-7мин)

V Үйге тапсырма(2-3мин)

Витаминдердің маңызы

Витаминдер ( латынша «vita» - тіршілік, өмір) тағамдық заттардың құрамында болатын ерекше органикалық қосылыстар. Олар ағзада ферменттердің түзілуіне қатысады. Витаминдер тағамның құрамында аз мөлшерде болғанымен ағза үшін өте қажетті заттар. Витаминсіз ағзаның өсуі, дамуы және тіршілігін жалғастыруы мүмкін емес. Сондықтан да витамин сөзінің латынша тіршілік ( өмір) үшін қажетті зат деп аталуының мәні зор. Витаминдердің көпшілігі тағамдық заттардың құрамында болады, ал аздаған түрлері адам ағзасында түзіледі.

Витаминдерді 1880 жылы орыс дәрігері Николай Иванович Лунин (1853-1937) тапты. Витмминдер ағзадағы зат алмасу процесіне қарқынды әсер етеді. Қазіргі кезде витаминдердің 30-ға жуық түрі белгілі. Витаминдер, әсіресе балалар мен жасөспірімдердің дұрыс өсуі, дамуы үшін өте қажет. Ағзаның түрлі ауруларға қарсы тұру қабілетін арттырады.

Витаминдер өсімдіктекті және жануартекті тағамдардың құрамында кездеседі. Адамда тәулігіне қажетті барлық витаминдердің мөлшері 180- 200 мг.

Витаминдердің адам ағзасында жетіспеуінен болатын ауруды- авитаминоз дейді. Авитаминоз кезінде ағзада зат алмасу бұзылады. Витаминдерді шектен тыс көп мөлшерде пайдалану да зиянды. Бұл кезде ағзаның улануы ( гипервитаминоз )байқалады.

Витаминдердің түрлерін латынның бас әріпімен белгілейді. Мысалы, А, В, С, D және т.б. Кейде осы әріптердің жанына сандар жазылады. Бұл сандар сол топқа жататын витаминдердің табылу ретін көрсетеді. Мысалы, В 1 , В 2 , В 6 , В 12 .

Жұқпалы ауруларға қарсы тұруына ықпал етеді

Витаминдер дегеніміз- ағзаның тіршілік әрекетіне қажет органикалық заттардың жеке тобы

Ағзаның суық тиюден сақтауына әсер етеді

Аминқышқылдар,майлар, нуклеин қышқылдар,гормондар синтезі мен ыдырауына қатысады

Витаминдер

Денсаулықтың нығаюын жүзеге асырады

Ферменттердің құрамында болып, биохимиялық, физиологиялық процестерге қатысады

Жұмысқа қабілеттілікті арттырады

Тәулігіне әртүрлі витаминдердің бірнеше милиграмы ғана қажет

Витаминдердің топтары мен түрлері .

Витаминдер

Майда еритін Суда еритін

А D E K C PP B тобындағы витаминдер

Майда еритін витаминдер

Маңыздылығы:

Өсу витамині деп аталады, ол көзге пайдалы, теріге де әсері бар.

Тәуліктік қажеттілігі:

Сүт тағамдарында, жұмыртқа, бауыр, сәбіз, бұрыш, шие, асқабақ, сары өрік, жасыл жапырақта, итмұрында кездеседі.

1,5 – 2,5 мг

А витамині

( ретинол)

Жетіспеген жағдайда: көздің көргіштігі төмендейді, “ақшамсоқыр” пайда болады, организмнің өсуі тежеледі

Маңыздылығы:

сүйектердің дамуына және қаңқаның қалыптасуы үшін қажет.

Балық майында және сүт өнімдерінде көп болады.

Тәуліктік қажеттілігі:

2,5мг

Д витамині

(кальциферол)

Жетіспеген жағдайда: екі жасқа дейінгі балалар “рахит” ауруына шалдығады.

Мешел (рахит) ауруы

• Фосфор–кальцийлік алмасу бұзылады;

• Бойдың өсуі баяулайды;

• Сүйек беріктігінен айырылады;

• Аяқ сүйектері қисаяды;

• Бас, қарын үлкен болады.

Маңыздылығы: оттегі тасымалдауына қатысады, жыныс гармондарының түзілуіне жәрдемдеседі, улы заттарды залалсыздандырады.

Өсімдік майы, соя, жаңғақ, жұмыртқа, қарақұмық жармасының құрамында болады.

Тәуліктік қажеттілігі:

12 – 16мг

Е витамині

( токоферол)

Жетіспеген жағдайда: жыныстық гармондардың жұмысы бұзылады.

Қанның ұюына әсер етеді.

Адам ағзасы үшін К витаминінің қажетті тәуліктік мөлшері 0,2- 0,3 мг

Витамин жетіспегенде жарақаттанған жердегі қанның ұюы баяулайды да, қан аға түседі.

К витамині

( филлохинон)

К витамині көкөністерден жасалған салаттарда , томатта, бауырда кездеседі. Сонымен бірге К витамині ішекте болатын кейбір мейкроорганизмдердің әсерінен де түзіледі

К авитаминозы

Суда еритін витаминдер

Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілетін арттырады. Сүйекке және тіске беріктік қасиет береді. Терідегі қантамырлардың қабырғасының бүлінуіне де кедергі жасайды

Жаңа піскен көкөністер , жемістер және тұздалған қырыққабатта көбірек кездеседі. Әсіресе итмұрынның , қарақаттың құрамында мол болады.

Тәуліктік қажеттілігі:

60- 100 мг.

С витамині

(Аскарбин қышқылы)

Жетіспеген жағдайда:

Ағза тез шаршайды, кілегейлі қабықшалар қабынады, қызылиек қанталайды.Бұл витамин ұзақ уақыт жетіспесе адам қауіпті құрқұлақ ( цинга) ауруына шалдығады

Құрқұлақ (цинга) ауруы

Зат алмасуға, асқазан және жүректің, жүйке жүйесінің қызметтеріне әсер етеді.

Жүйке жүйесінің қызметі бұзылады, жүруі ауырлайды, тіпті аяғы сал ( паралич ) болып қалады.В1 витамині түрлі жармалардың қалдығында, сүт өнімдерінде, жұмыртқада, жемістерде мол болады.

Тәуліктік қажеттілігі:2,3 мг

В 1 витамині

(тиамин)

Жетіспеген жағдайда: жүйке жүйесінің жұмысы бұзылып, адамның қозғалысы өзгереді. Бас ауырады, жүректің соғуы жиілейді және аяқ-қол дірілдейді. В1витамині ұзақ уақыт жетіспеген жағдайда, адам бери-бери кісенделген ауруына ұшырайды.

Зат алмасуға, көзге, қан жасалу мүшелерінің.қызметіне әсер етеді.

Көздің қасаң қабығы қабынып, көзден жас ағады.Бұл витамин жармалардың құрамында, ашытқыда, көкөністерде, етте, сүтте мол болады.

Тәуліктік қажеттілігі:

3-4 мг

В 2 витамині

(рибофлавин)

Жетіспеген жағдайда:баланың өсуі баяулайды, тері мен ішкі мүшелердің кілегейлі қабықшаларында ауру пайда.болады.

Ағзадағы нәруыздың алмасуына әсер етеді.

В6 витамині майдың алмасуына әсер етіп, бауыр мен терідегі зат алмасудың дұрыс жүруін қамтамасыз етеді .

Тәуліктік қажеттілігі:

2,3 мг

В 6 витамині

(пиридоксин)

В6 витамині адам ішегіндегі микроорганизмдердің әсерінен де түзіледі.

Қанның түзілуі үшін қажет. Жүйке ұлпасының өсуін реттеуге қатысады.

Оның жетіспеуі қаназдық (анемия) ауруына шалдықтырады.Бұл кезде ағзаға оттегі жетіспейді. Іштегі кейбір микроорганизмдердің әсерінен де түзіледі.

Тәуліктік қажеттілігі:

2-3 мг

В 12 витамині

(цианкобаламин)

Жетіспеген жағдайда:

Ұзақ уақыт жетіспесе, адам өліп кетуі де мүмкін. Бұл витамин бауырдың , бүйректің , балықтың, жұмыртқаның құрамында кездеседі.

Доңыздағы қан аздық ауруы

Ішек-қарын ( асқазан ) қызметіне әсер етеді.

РР витамині еттің, бауырдың, жұмыртқаның, қара нанның, жер жаңғақтың құрамында кездеседі.

Тәуліктік қажеттілігі:

15-25 мг

РР витамині

(никотин қышқылы)

Жетіспеген дағдайда: адамөзін дәрменсіз сезінеді, көңіл күй өзгереді.Теріде күлдірген көпіршіктер мен дақтар пайда болады. Адам пеллагра ауруына шалдығады.

Тағам өнімдеріндегі витаминдерді сақтау жолдары

Тағамдық заттарды дұрыс сақтамау және өңдеу кезінде құрамындағы витаминдер бұзылады. Тағамдық өнімдерді жоғары температурада өңдегенде С витамині жойылып, В тобындағы витаминдердің мөлшері азаяды. Тағамның құрамындағы витаминдерді сақтау үшін , төменгі температурада , тоңазытып барып консервілеу әдісін қолданылады. Бұл кезде тағамдық өнімдер 0-4 С температура аралығында өңделеді. Азық түлік өнімдерін тез арда тоңазыту әдісі кезінде олардың құрамындағы витаминдер толығымен сақталады.

Азық-түлік өнімдерін күнге кептірген кезде де, олардың құрамындағы витаминдер азаяды. Тұздау кезінде витаминдер сақталады. Витаминдерді сақтау үшін эмаль шыны ыдыстарын пайдаланады.

Витаминдерді қандай тағамдардан аламыз?

витамині

витамині

витамині

витамині

Тағамдардың дұрыс сақталуы

• Тағамдарды дұрыс пайдалануымыз қажет. Дәрумендері бар тағамдарды күн түспейтін жерде сақтау керек,оларды ыстық сумен жууға болмайды. Етті қуырғаннан гөрі булау, бұқтырып пісіргенде құрамындағы дәрумендер сақталады. Азық-түлікті дұрыс сақтамаудан дәрумендер жойылып кетеді.
• Тағамдарды дұрыс пайдалануымыз қажет. Дәрумендері бар тағамдарды күн түспейтін жерде сақтау керек,оларды ыстық сумен жууға болмайды.
• Етті қуырғаннан гөрі булау, бұқтырып пісіргенде құрамындағы дәрумендер сақталады.
• Азық-түлікті дұрыс сақтамаудан дәрумендер жойылып кетеді.

Үй тапсырмасын беру

§ 50