Дидактические игры в экологическом воспитании дошкольников

MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGI BOLALARGA EKOLOGIK TARBIYA BERISHDA DIDAKTIK O’YINLARNING ROLI.

"Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo’lishi farzandlarimizning bugun qanday talim-tarbiya olishiga bog’liq”.

Islom Karimov

EKOLOGIK MADANIY A TNING TARKIBIY QISMLARI

Ekologik bilimlarni shakllantirishga o’qitish

Tabiatga ekologik munosobatni tarbiyalash

Ekologik taffakurni takomillashtirish

Tabiatga qiziqish, tabiat haqida bilimlar tizimi

tabiatga munosobat hissiyoti

Tabiatga munosobat motivlari

• Ekologik tarbiya asosan tabiat haqidagi tasavvurni shakllantirsh orqali tabiat bilan tanishtirish mehnat mashg`ulotlarida berib boriladi. "Uchinchi ming yillikning bolasi"dasturida berilgan mavzularga qo’shimcha qilib, o’lkamizga xos jonli va jonsiz tabiat, o’simliklar va xayvonot dunyosi h aqida tasavvurlar shakllantirib boriladi. Bogchalarda ekologik talim bo’yicha olib borilayotgan ishlar birinchi kichik guruhdan boshlanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar talim-tarbiyasiga qo’yilgan davlat talablari shu talablar asosida tuzilgan " Uchinchi ming-yillikning bolasi " tayanch dasturi (2000 y) asosida amalga oshiriladi. Maktabgacha talim yoshidagi bolalarni tabiat bilan tanishtirish dasturning "bolalarni jismoniy rivojlantirish", "bolalarning nutqi va tafakkurini rivojlantirish", "manaviy-madaniy y etuklik" bo’limlarida o’z aksini topgan.Dastur bolalarning yoshi, psixologik hamda fiziologik xususiyatlariga mos ravishda aqliy, axloqiy, jismoniy, estetik, ekologik talim-tarbiya berishni o’z oldiga vazifa qilib qo’ygan.

• Bolada ekologik tarbiyaning asosiy mazmuni, bu tabiat hodisalari va ob’ektlariga to’g’ri munosabatni shakllantirishdir. Buni amalga oshirish uchun bolalar tomonida tabiatni to’g’ri anglash, o’simlik va tirik organizmlarning rivojlanishi bilan tanishtirish muhimdir.

• Ekologik tarbiya - insonning atrof-muxitga nisbatan munosabatini tarbiyalashdir. Ekologik ta’lim-tarbiyadan bosh maqsad ham yosh avlodga atrof-muxit va uning muammolariga ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir.
• Ekologik tarbiyalash jarayonida yoshlarni yashab turgan tabiatimiz boyliklarini tejab-tergashga, uni muhofaza qilishga o’rgata boriladi.
• Ajdodlarimiz bola tarbiyasi masalasiga aloxida e’tibor bilan qaraganlar va bu borada ibratli an’analarni vujudga keltirganlar. Bolalar go’daklik chog’laridanoq axloqiy va mexnat tarbiyasini oilada boshlaganlar. Ularda mexnatga muxabbat, atrof-muxitga xurmat, obodonchilik va ko’kalamzorlashtirish xissi sabot bilan singdirilgan.

Masalan, atrofni ifloslantirmaslik uchun axlatlarni aloxida chuqurchalarga tashlash; xojatxonalarni ariq, soy, buloq suvlaridan uzoqroq joyda kovlash; yong’in chiqmasligi chorasini ko’rish; turli e h tiyojlar uchun yashnab turgan daraxtda emas, balki ko’rib qolganlaridan foydalanish; nixollarni sindirib, payxon qilmaslik; qushlarni uyasini buzmaslik kabi xatti-xarakatlar shakllantirilgan. Oila davrasida farzandlarga «Suvga tuflama, uni iflos qilma, Chunki barcha jonivorlar uni ichib baxra oladi", "Gullab turgan mevali daraxtning shoxini sindirma, u meva beradi, uni o’zing iste’mol qilasan", "Pishib y etilmagan uzumni uzma, agar uzsang katta gunoh ish bo’ladi, Chunki unda axli mo’minning nasibasi bor" deb pandu-nasixatlar qilganlar. Ma’lumki, inson aqli uning umumiy rivojlanishning dastlabki 3-4 yilida 50% , 4-8 yilida 30 %, 8-17 yilda esa 20 %ni tashqil qiladi. Shuni xisobga olib, ekologik ta’lim-tarbiyani; asosan, bog’cha va maktablarda amalga oshirish zarur.

Maktabgacha yoshda bo’lgan bolalarning ekologik tarbiyasi quyidagilarni o’z ichiga oladi.

• Tabiatga nisbatan oqilona munosabatlarni shakllantirish.(ma’naviy tarbiya)
• Ekologik bilimlar va tasavvurlar tizimini shakllantirish.(intelektual yoki aqliy rivojlanish)
• Estetik hissiyotlarni rivojlantirish (Tabiat go’zalligini anglash va ko’rish, hayratlanish, uni saqlash).
• Bolalarda yoshiga mos ravishda o’simlik va hayvonlarni parvarishlash, tabiatni qo’riqlash va himoya qilish hohish istaklarni shakllantirish.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning ekologik tarbiyasining asosiy vazifalari:

• Bolalar ongida atrofimizdagi olam haqida ilk tushunchalarni shakllantirish, tabiat va inson uzviy bog’liqligini hamda bolalarda ekologik ong va ekologik tarbiyani shakllantirish.
• Bizni o’rab turgan tabiatga nisbatan his-tuyg’ularni shakllantirish.
• Atrof muhitni asrash buyicha olib boriladigan amaliy va ijodiy faoliyatni rivojlantirish.
• Yuqoridagi vazifalarni bajarish uchun maktabgacha bo’lgan ekologik tarbiyani asosiy printsiplari – insonparvarlik, inregratsiya, ilmiylik kabi jihatlarini aniqlab olish kerak bo’ladi.

" Tabiatni o`rganish “ o`yini.

Bu o’yin mashg’ulot shu vaqtga qadar rasmli tarzda o’tkazilar edi. Biz sizga rasmsiz variantini tavsiya etmoqchimiz. Bu o’yin ham bolalar mantiqiy tafakkurini rivojlanishiga va o’simlik hayvonlarni nomlarini, qaysi guruhlarga mansubligini o’rganishga samarali yordam beradi . O’yin sharti quyidagicha: tarbiyachi bolaga bir guruhga mansub bo’lgan uchta yoki to’rtta narsa nomini aytiladi. Bola ularning umumiy nomini aytishi kerak. Masalan: Tarbiyachi: ot, qo’y, sigir, buzoq so’zlarini aytsa, bola esa: ot, qo’y, sigir, buzoq - uy hayvonlari deb umumiy nomini aytadi. Tarvuz, qovun, handalak - poliz mahsulotlari . Olma, uzum, shaftoli, anor - mevalar .

"Avval nima bo’lgan edi?" o`yini.

Bu o’yin shartiga ko’ra bolalar tarbiyachi tomonidan aytilgan narsaning avval nima bo’lganini aytishlari kerak. Masalan: jo’ja (tuxum), ot (toychoq), kapalak - (qurt) kabilar. Bundan tashqari bittadan ko’p ma’noga ega bo’lgan so’zlardan ham foydalanish mumkin. Masalan: non - un - bug’doy , stol - yog’och - daraxt - urug’, ko’ylak - mato - ip - paxta - chigit .

" Taqqoslash" o`yini.

Bu o’yin mashg’ulotda bolalarda ikkita bir - biriga o’xshash narsalar beriladi va ularning o’rtasidagi farqlarni topish topshiriladi. Bolalar ularni taqqoslab ko’rishlari va farqini aytishlari kerak. Masalan: suv va tuproq. Bu topshiriqni bajarishda "VENN" diogrammasi va "T" sxemasidan foydalanishni tavsiya etamiz.

Umumiy belgi

Suv tuproq

rangsiz qora, kulrang

ariqda oqadi ishlov beriladi

daryoda oqadi sug`oriladi

baliqlar yashaydi oziq mahsulotlari yetishtiriladi

yomg’ir, qor o`simliklar o`sadi

O’yin “Tasvirlashga asosan top”

Maqsad: Bolalarda predmetga xos aytilgan xususiyatlarni hisobga olishni o’rgatish, kuzatuvchanlikni rivojlantirish, o’simliklar olamiga xos xilma-xillikni, xona gullari ularni parvarishlashni o’rganish.

Jarayon: tarbiyachining stolida 5 ta xona o’simliklari mavjud. Ular bir biridan yaqqol farq qiladi (gullaydigan, gullamaydigan, yirik bargli, igna bargli ,poyasi yo’g’on, poyasi ingichka va x.k.z) Tarbiyachi har bir bolaga navbat bilan murjoat etib, o’simlikni og’zaki tasvirlaydi, bola esa uni boshqalari ichidan ajratib beradi. (Masalan, bu o’simlik gullaydi, uning barglari katta, bu o’simlikning esa poyasi yo’g’on)

O’yin: “Bu qaysi qush”

Maqsad: Bolalarda qushlar qanday tovushlar chiqarishi haqidagi bilimlarni mustahkamlash, R harfini aniq talaffuz etishni o’rgatish.

Material: qushlarning rangli rasmlari

Jarayon: Tarbiyachi qushlarning tovushiga o’xshab tovush chiqaradi. Bolalar rasmlarga qarab, shu tovush qaysi qushga tegishli ekanligini topadilar.

Masalan: Tarbiyachi- kim “Kar-kar” deb qichqiradi. Sobirjon shu qushni ko’rsatchi !

-Hammamiz qarg’a kabi qichqiramiz.

Tarbiyachi- kim “chirik-chirik” deb tovush chiqaradi. Anora qiz ko’rsatchi!

-Hammamiz chumchuq singari tovush chiqaramiz

• O’yin : “Sehrli poezd»
• Maqsad : turli xil sinflar(yirtqich xayvonlar, qushlar, sudralib yuruvchilar va x.k.z)ga mansub hayvonlarni ajrata olish xususiyatini rivojlantirish va muhofazatalablarini o’rganish.
• Jarayon: poezd oldida turli xil xayvonlar rasmlari tushirilgan kartochkalar turibdi. Bu hayvonlar poezd yo’lovchilari. Uarni vagonlarga joylashtirish lozim. Birinchi vagon-yirtqich xayvonlar, ikkinchi vagon-qushlar, uchinchi vagon-sudralib yuruvchilar, to’rtinchi vagon-xasharotlar. 4 nafar bola o’ynaydi

• O’yin “Xatoni top”
• Maqsad: e’tiborni rivojlantirish, kuzatuvchanlik. Xayvonlar yashash muhiti to’g’risida bilimlarga ega bo’lish.
• Jarayon: bolalarga turli xayvonlar rasmi va yashash muxiti tasviri ko’rsatiladi( masalan o’rmon) Bolalar ushbu yashash muxitida yashay olmaydigan xayvonni ajratib,uning muhitini tasvirlashlari lozim.

• O’yin “Kim uchib ketadi, kim qoladi?”
• Maqsad : bolalarning qishlovchi va ko’chib ketuvchi qushlar haqida bilimlarini mustahkamlash.
• Jarayon : Bolalar oldida qish hamda yoz peyzajlari hamda turli xil qushlar tasvirlangan rasmlar turibdi. Tarbiyachi qishlovchi qushlarni qish peyzajidagi rasmga, ko’chib ketuvchi qushlarni esa yoz peyzajidagi rasmga joylashtirib chiqishni taklif etadi.

Ekologik topishmoqlar

Kuyi doim taqir-tuqur

Qayda ko’rsa ilon cho’qur.

( laylak )

Ola-qamchi uradi

Chumchuqlarni qiradi.

( ilon )

Baroq junli qiltiq mo’ylov,

Sichqon poylar, qilar ov.

( mushuk )

Yo’l-yo’l to’ni bor,

odam qo’rqar turqi bor (yo’lbars)

O’yin — inson faoliyatining ko’rinishlaridan biridir. Murakkab va qiziqarli hodisa sifatida u turli kasbdagi kishilar diqqatini jalb etadi.

XULOSA.

Ekologik o’yinlar orqali bolalarda quyidagi xususiyatlarni shakllantirish mumkin.

• Tabiatni to’g’ri tushunish va ko’ra bilish, unga nisbatan to’g’ri munosabatda bo’lish;
• Tabiatga nisbatan insonparvar munosabatda bo’lish;
• Atrofimizni o’rab turgan olamni o’ziga xos, o’xshashi yo’q, u bizning e’tiborimizga muhtoj ya’ni bular hammasi xonaki gullarga, tirik burchakda yashovchi hayvonlarga bo’lgan munosabat, amaliy faoliyat davomida shakllanadi.
• Ekologik o’yinlar bolajonlarni tarbiyalash vazifasiga xizmat qiladi va qiziqarli, maroqli, tushunarli darajada olib boriladi. Bolalar g’olib chiqish maqsadida jonu dili bilan mashq qiladilar, berilgan har bir topshiriqni albatta bajarishga odatlanib qoladilar, natijada ularda didaktik topshiriqlarni bajarishga bo’lgan qiziqish orta boradi.

• Ekologik o’yinlar bolaning his-tuyg’usiga ta’sir etib, unda o’qishga ijobiy munosabat va qiziqish xislatini tarkib toptiradi. Bolalar o’yinni zo’r mamnuniyat bilan ijro etadi, o’yin boshlanishini esa sabrsizlik bilan kutadilar, ularning ongida beixtiyor ertangi o’quv kunining quvonchli manzarasi gavdalanadi