ЖЕЛІЛІЛЕР ТИПІ
Денесі қуысты (целом), үш қабатты,
екіжақты симметриялы. Арқа жағында
ішкі қаңқаның қызметін атқаратын желісі
болғандықтан, олар ЖЕЛІЛІЛЕР деп аталады.
Олардың 40 - 45 мыңдай түрлері бар.
Желілілер құрлықта, топырақта, суда,
ағаш басында мекендейді.
ҚОСМЕКЕНДІЛЕР
ЖОРҒАЛАУШЫЛАР
ЖЕЛІЛІЛЕРГЕ
БАЛЫҚТАР
АСЦИДИЯ
ҚҰСТАР
ҚАНДАУЫРША
СҮТҚОРЕКТІЛЕР
ЖЕЛІЛІЛЕРГЕ ТӘН БЕЛГІЛЕР
Арқа жағында серпімді әрі тығыз арқа желісі болады; Желінің үстіңгі жағында ұзынынан орналасқан жүйке түтігі бар; Жұтқыншақтың екі бүйірінде көптеген желбезек саңылаулары орналасқан; Қан тарату жүйесі – тұйық; Жүрегі кеуде қуысының төменгі жағына орналасқан;
ЖЕЛІЛЕРДІҢ ҮШ ТИП
ТАРМАҒЫ
ҚАБЫҚТЫЛАР
БАССҮЙЕКСІЗДЕР
ОМЫРТҚАЛЫЛАР
Қандауыршаның ішкі құрылысы:
1 – ауыз айналасындағы қармалауыштар;
2 – желбезек саңылаулары бар жұтқыншақ; 3 – желі; 4 – жүйке түтігі;
5 – бауыр өскіні; 6 – жыныс бездері; 7 – ішек; 8 – аналь тесігі.
Құйрық жүзбеқанатының пішіні медицина құралы – қандауырға ұқсас болғандықтан, ол қандауырша д.а.
Тән белгілер:
Омыртқасы жоқ желілі жануар; Желі, жүйке түтігі, желбезек саңылаулары өмір бойы сақталады; Дене тұрқы 5 – 8 см; Арқа жүзбеқанаты тұтас әрі жіңішке; Ауыз алды қуысының айналасында көптеген қармалауыштар орналасқан;
ТЕРІ ҚАБАТЫ
СЫРТҚЫ ҚАБАТЫ – ЭПИДЕРМИС (ГРЕКШЕ “ЭПИ” – СЫРТҚЫ, “ДЕРМА” – ТЕРІ, ЯҒНИ СЫРТҚЫ ТЕРІ ҚАБАТЫ ДЕГЕН ҰҒЫМДЫ БІЛДІРЕДІ).
ІШКІ ҚАБАТЫ – НАҒЫЗ ТЕРІ ДЕП АТАЛАДЫ.
ЕРЕКШЕЛІГІ: ТЕРІСІНІҢ СЫРТЫНДА ЖҰҚА СІРҚАБЫҚТЫҢ (КУТИКУЛАНЫҢ) БОЛУЫ.
АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ
Дара жынысты; Жүрегі болмайды, оның қызметін құрсақ қолқа қантамыры атқарады; Қаны – түссіз; Желбезек саңылаулары бар жұтқыншақ болады; Жұтқыншағының маңында көптеген зәршығару түтікшелері орналасқан; Ұсақ жыныс бездері жұтқыншақ маңында орналасады; Жүйке түтігінің әр жерінде жарық сезгіш жасушалар шоғырланған; Сырттай ұрықтанады;
ҚАБЫҚТЫЛАР ТИП ТАРМАҒЫ. АСЦИДИЯ.
ЖЕЛІСІ ДЕРНӘСІЛ КЕЗІНДЕ ҒАНА БОЛАТЫН, СОҢҒЫ АУЫЗДЫ, ҚАЛЫҢ ТЫҒЫЗ ҚАБЫҚПЕН ҚАПТАЛҒАН ШАЛАЖЕЛІЛІ ЖАНУАРЛАРДЫҢ БІРІ – АСЦИДИЯ.
АСЦИДИЯҒА ТӘН БЕЛГІЛЕР
ҚОСЖЫНЫСТЫ; ДЕНЕСІ КҮБІ ПІШІНДЕС ТЕГІС, БҰДЫРЛЫ; ТҰРҚЫ – 1 ММ – ДЕН, 30 СМ ДЕЙІН; ЖҮЙКЕ ТҮЙІНДЕРІ БАР; ЗӘРШЫҒАРУ МҮШЕСІ ЖОҚ; ҚАНТАРАТУ ЖҮЙЕСІ – АШЫҚ ЖҮЙЕЛІ;
АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ
АУЫЗ СИФОНЫ
↓
ЖҰТҚЫНШАҚ
↓
ҚАРЫН
↓
ІШЕК
↓
КЛОАКАЛЫҚ ТҮТІК
ІШЕКТЫНЫСТЫЛАР КЛАСЫ - БАЛАНОГЛОСС
ШАЛАЖЕЛІЛІЛЕР; ДЕНЕСІ: ЕТТҰМСЫҚТЫ БАС, ЖАҒА, ТҰЛҒА; ЖЕЛБЕЗЕК АРҚЫЛЫ ТЫНЫС АЛАДЫ; ҚАНТАРАТУ ЖҮЙЕСІ - АШЫҚ; СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ ЖОҚ;
1-топ: «Бассүйексіздер»
2-топ: «Қабықтылар»
3-топ: «Омыртқалылар»
4-топ Желі
Постер қорғау
«Асқорыту жүйесі» «Қан тарату жүйесі» 3. «Жүйке жүйесі»
1 топ қа Менен сұрақ, сенен жауап
1. Желілілерге қандай жануарлар жатады?
2. Желілілер қандай тип тармақтарына жіктеледі?
3. Қандауыршаның дене тұрқы қанша?
4. Қандауыршаның терісінің сыртқы және ішкі қабаттары қалай аталады?
5. Қандауыршаны зерттеп, желілілер типіне жатқызған орыс ғалымы?
6. Қандауыршаның мекен ету ортасы?
7. Құрылысындағы ерекшеліктерді ата?
2 топқа
Биологиялық диктант:
1. Желі ішкі қаңқасы қызметін атқарады.
2. Жүйке түтігі желінің үстіңгі жағында орналасады.
3. Орталық жүйке қызметін — жүйке жүйесі атқарады.
4. Барлық желілілерге желі болуы ортақ белгі.
5. Тері бөлімдері сырты — эпидермис , іші — нағыз тері , сірқабық пішін береді
6. Желілілер типінің — 3 тип тармақтары бар
3-топқа Тест сұрақтары
1. Желілердің қанша түрі бар?
А ) 40-45 мыңдай С) 200-300
В) 65- 70 мыңдай
2. Бассүйексіздер тип тармағының өкілі?
А) құс В) қандауырша С) Асцидия
3. Қандауыршаға тән ерекшелік
А) желісінің болуы В) ас қорыту жолының болуы
С ) сірқабықтың болуы
4. Асцидияның дене пішіні
А) қандауыр тәрізді В) күбі тәрізді
С) жұлдызша тәрізді
5.Қандауыршаның қаңқасының қызметін не атқарады?
А) сүйек В) омыртқа жотасы С) желі
6. Асцидиялар – қай тип тармағына жатады?
А) омыртқалылар тип тармағы В) бассүйексіздер тип тармағы
С) қабықтылар тип тармағы
7. Қандауыршаның ұрықтануы қалай жүреді?
А) сырттай ұрықтанады В) іштей ұрықтанады С) тірілей туады
8.Қандауырша сезімтал жасушалары арқылы нені сезеді?
А ) жарықты В) дыбысты С) иісті
4 топқа Сұрақ
1. Қандауыршаның көбеюі мен дамуын зерттеген ғалым? 2.Желілілер типі- жануарлар дүниесінің тарихындағы ең жоғарғы топ дегенді қалай бағалайсың? 3.Қандауыршаның практикалық маңыздылығы неде?
Желілілер типіне қысқаша сипаттама. Қандауырша — бассүйексіздердің өкілі.