Қазақ тілі пәнінен диктанттар жинағы

Педагог мамандардың біліктілігін арттыру институты

Павлодар қаласы

Бірлік жалпы орта білім беру мектебінің байқау сыныптары, Баянауыл ауданы.

Бақылау жұмыстарын құрастырған және алғы сөзін жазған қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі: Байсеитова С.Х.

Пікір жазған: ПМБАИ қазақ тілі мен әдебиеті кабинетінің әдіскері Даирова А.К.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.С.Исаев, К.Назарғалиева. Қазақ тілі.

2.І. Кеңесбаев, Ғ.Мұсабаев. Қазіргі қазақ тілі.

3. «Адагершіліктің қарапайым қағидалары» кітабынан

4.Н.А.Оразақынова «Сатылай кешенді талдау» кітабы бойынша

5.12 жылдықтың 5-сыныбына арналған байқау оқулығы

29

Орасан зор

1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: орасан зор.

2. Тұлғасына қарай: туынды түбір.(аналитикалық тәсіл,екі түбірдің тіркесуі арқылы).

3. Құрылысына қарай: күрделі

4. Лексикалық мағынасы: сынның н/е қимылдың, іс-әрекеттің белгісін я сапасын күшейтіп, я солғындатып көрсетіп тұр.

5. Грамматикалық мағынасы: үстеу.

6. орасан зор- сұрағы: қалай?

7. Сөз табында : үстеу

8. Мағынасына қарай: күшейткіш үстеу.

Ырс

1. Бұл сөз бір құрамнан тұр: ырс.

2. Тұлғасына қарай:негізгі түбір.

3. Құрылысына қарай: дара

4. Лексикалық мағынасы: жан-жануардың дыбыстау мүшелері арқылы жасалған қимыл.

5. Грамматикалық мағынасы:еліктеу

6. Ырс - сұрағы: қалай?

7. Сөз табында : Еліктеуіш сөз

8. Мағынасына қарай: дыбыстық еліктеуіш.

28

Түсініктеме хат

12 жылдық байқау (эксперимент) сыныптарына (5-6-7-сыныптар үшін) арналып жасалған жинақта оқушылардың білімі мен құзіреттілік жағдаяттарын тәжірибеде қолдану арқылы икем- машықтарын тексеру мақсатында бақылау жұмыстарының нұсқалары мен сатылай кешенді талдау үлгілері берілді.Ұстаздарға көмекші құрал ретінде ұсынылып, өзі сабақ жүргізетін сыныптарда білім-білік пен дағдыны байқап-бақылауға қажетті ұқсас үлгілерін жасап алуға да мүмкіндік береді.

Мектеп білім жүйесіндегі «Қазақ тілі» пәнін меңгеру арқылы оқушы қазақ тілінің құрылымын толық түрде меңгеріп, ойын еркін жеткізе білуге үйренеді.

Сондықтан мемлекеттік білім стандартына сәйкес, ұсынылған тапсырма оқушылық деңгейде әр оқушы орындай алатындай негізде алынды.Қазіргі талап-білім беру үрдісін белсенді танымдық әрекетке құруға негізделген.Осы негіздерді жүзеге асыру мақсатында қазақ тілі сабақтарында бақылау жұмыстарының орны ерекше.

Бұл құрал оқушылардың сауаттылығын арттырып, егеменді еліміздің жан-жақты дамыған мәдениетті тұлғаны тәрбиелеуде біраз да болса көмегі болар деген үміттемін.

1

2

Жетеу

1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: жеті-у

2. Тұлғасына қарай: туынды түбір.

3. Құрылысына қарай: дара

4. Лексикалық мағынасы: заттың жинақталған мағынасын білдіріп тұр.

5. Грамматикалық мағынасы: а) сан есім.

6. жетеу- сұрағы: нешеу?

7. Сөз табында : сан есім

8. Мағынасына қарай: жинақтық сан есім.

Мыналардың

1. Бұл сөз үш құрамнан тұр: мына-лар-дың.

2. Тұлғасына қарай: негізгі түбір.

3. Құрылысына қарай: дара

4. Лексикалық мағынасы: заттың орынына сілтеу мағынасында жұмсалып тұр.

5. Грамматикалық мағынасы: а) есімдік.

б) –лар көптік ж, көптік мағына.

в) –дың иелік мағына.

6. мыналардың- сұрағы: кімдердің?

7. Сөз табында : есімдік

8. Мағынасына қарай: сілтеу есімдігі (нұсқау).

Әкел

1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: алып - кел.

2. Тұлғасына қарай: туынды түбір.(аналитикалық тәсіл,кірігу арқылы).

3. Құрылысына қарай: күрделі

4. Лексикалық мағынасы: қимыл-қозғалысқа берілген атау.

5. Грамматикалық мағынасы: а) етістік

б) –лар көптік ж, көптік мағына.

в) –дың иелік мағына.

6. әкел- сұрағы: қайт?

7. Сөз табында : етістік

8. Мағынасына қарай: а) негізгі, сабақты (табыс септігін қажет етеді).

б)болымды,

в)бұйрық рай.

г)ауыспалы осы шақ.

27

Үп-үлкен

1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: үп-үлкен.

2. Тұлғасына қарай:үп-үлкен күшейткіш буын арқылы жасалған негізгі түбір.

3. Құрылысына қарай: күрделі, қос сөз.

4. Лексикалық мағынасы: заттың көлеміне берілген атау.

5. Грамматикалық мағынасы: а) сын есім.үп күшейткіш буын

арқылы жасалған күшейтпелі шырай.

6. үп-үлкен- сұрағы: не?

7. Сөз табында : сын есім

8. Мағынасына қарай: сапалық сын есім.

Жүз отыз бесінші

1. Бұл сөз төрт құрамнан тұр: жүз отыз бес-інші.

2. Тұлғасына қарай:туынды түбір.(аналитикалық ж/е синтетикалық тәсіл арқылы жасалған).

3. Құрылысына қарай: күрделі, тіркесті сөз.

4. Лексикалық мағынасы: заттың санау ретін білдіріп тұр.

5. Грамматикалық мағынасы: а) сан есім.

6. жүз отыз бесінші- сұрағы: нешінші?

7. Сөз табында : сан есім

8. Мағынасына қарай: реттік сан есім.

26

5- сынып

І тоқсан

“0”-дік үзік

Мақсаты: :

Стандарт бойынша талаптардың орындалу деңгейі, орфографиялық, пунктуация-лық, грамматикалық талаптарға сай сауатты жазуын; Фонетика, морфология, бойынша алған білімдерін тапсырманы орындау барысында бақылау.

Мейірім

Көктем. Мамыр айы маужырап, қырат пен сай – саланы қыс бойы мекендеген қар еріп, сылдырап жылға – жылғамен ағады. Төңірек тегіс түрленіп , көк шөп қаулап өсуде. Ақ, сары, қызыл, гүлдері көздің жауын алған тау бөктері түкті кілемдей құлпыра түскен.

Терең көлдің маңайы жыл құстарының ызу- қиқу шуылына толы.

Бір күні шопан қыстауының қорасына зып беріп ана үйрек ұшып кірді. Мұны Жасұлан байқап қалды да, дереу әжесіне келіп хабарлады.

Әжесі екеуі күні бойы аңдыды: ана үйрек қораға ұя салыпты. Балапан басып алмақшы.

Жайлауға көшетін мезгіл де жетті. Ана үйрек әлі қозғалмастан ұясында жатыр. Әже немересінің меселін қайтармай, құстың амандығын сақтап қалу үшін қыстауда қалып қойды

Тапсырмалар:

1. Бөктері – дыбыстық талдау.

2. Құстарының, көздің – морфологиялық талдау.

4

Сыбызғы күйі

1. Бұл сөз үш құрамнан тұр: сыбызғы күй-і

2. Тұлғасына қарай: сыбызғы күй-туынды түбір (екі түбірдің тіркесуінен жасалған туынды сөз,аналитикалық н/е синтаксистік тәсіл.)

3. Құрылысына қарай: күрделі, тіркесті сөз.

4. Лексикалық мағынасы: сыбызғыда орындалатын күйге берілген атау.

5. Грамматикалық мағынасы: а) зат есім.

б) –і тәуелдік жалғауы арқылы берілген меншіктік мағына.

6. Сыбызғы күйі- сұрағы: несі?

7. Сөз табында : зат есім.

8. Мағынасына қарай:

а) жалпы

б) жансыз.

в) жартылай деректі (құлақпен естіп,тануға боларлық зат атауы)

г) нақты .

Жар-жар

1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: жар-жар.

2. Тұлғасына қарай: жар-жар-туынды түбір (бір түбірдің екі рет қайталануынан жасалған туынды сөз,аналитикалық н/е синтаксистік тәсіл.)

3. Құрылысына қарай: күрделі, қайталама қос сөз.

4. Лексикалық мағынасы: өлең-жырдың бір түріне берілген атау.

5. Грамматикалық мағынасы: а) зат есім.

6. Жар-жар- сұрағы: не?

7. Сөз табында : зат есім.

8. Мағынасына қарай: а) жалпы б) жансыз.в) жартылай деректі(құлақпен естіп,тануға боларлық зат атауы).г) нақты .

25

Сатылай комплексті талдау

Сөз таптары бойынша морфологиялық талдау жасау үлгілері

Динаны

1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: Дина-ны.

2. Тұлғасына қарай: Дина-негізгі түбір.

3. Құрылысына қарай: Дина –дара.

4. Лексикалық мағынасы: адамның есіміне берілген атау.

5. Грамматикалық мағынасы: а) зат есім.

б) –ны табыс септігінің жалғауы

тура обьектілік мағына.

6. Дина- сұрағы: кім?

7. Сөз табында : зат есім.

8. Мағынасына қарай: а) жалқы б) жанды. в) деректі. г) нақты.

Орындаушылықпен

1. Бұл сөз алты құрамнан тұр: Орын-да-у-шы-лық-пен.

2. Тұлғасына қарай: Орын-негізгі түбір.

а)Орында-туынды түбір.

б) орындау-туынды түбір.

в) орындаушы-туынды түбір.

г)Орындаушылық туынды түбір.

3. Құрылысына қарай: Орындаушылықпен –дара.

4. Лексикалық мағынасы: жалпы ұғымға берілген атау.

5. Грамматикалық мағынасы: а) зат есім.

б) –пен көмектес септігінің жалғауы

жанама обьектілік мағына.

6. Орындаушылықпен- сұрағы: немен?

7. Сөз табында : зат есім.

8. Мағынасына қарай: а) жалпы б) жансыз.в) дерексіз.г) нақты емес.

24

І тоқсан

Мақсаты:

Сауаттылығын анықтау, өткен фонетика саласы бойынша алған білімдерін бақылау,

шығармашылық ойлау қабілетін байқау.

Алдымызда бір төбе бар еді. Арғы етегі – ағаш. Соның тұсына барғанда, қасқыр көзімнен ғайып болды. Бір кезде аспанда түйіліп айналған бүркітім төмен қарай сорғалай құлады. Қасқырдың аузына түсіп, жазым бола ма деп қорықтым. Атымды тебініп, шаба жөнелдім.

(С.Мұқанов)

Тапсырмалар:

І нұсқа.

1. «Төбе» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

2. «Әліпби» сөзі нені білдіреді? Берілген сөзге дыбыстық талдау жаса.

3. Ана туралы мақал-мәтел жаз.

ІІ нұсқа.

1.«Өлең» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

2.«Дыбыс» дегеніміз не? Берілген сөзге дыбыстық талдау жаса.

3. «Әке» туралы мақал-мәтел жаз.

5

ІІ тоқсан

Мақсаты:

Лексика саласы бойынша алған білімдерін байқау, жүйелеу, сауаттылық қабілеттерін тексеру.

Кішкентай құс.

Мұқаш таңертең күшігімен үйдің сыртындағы бақша ішін аралап келе жатты. Ол топ гүлдің ығына бұғып отырған балапанды көріп тоқтай қалды. Жақында ғана ұшуға жараған бозторғайдың балапаны екен. Әбден жаңбыр өткен. Екі қанаты салбырап, дір-дір етеді. Ал күшік балапанның қасына жүгіріп барды. Балапан өзіне жетіп келген үлкен аңнан қорқып кетті. Салбыраған қанатын сүйрете топ гүлді сырт айнала берді. Бірақ ол кәдімгі бозторғайдай жүгіріп кете алмай, жығылып қалды. Мұқаш балапанды жерден көтеріп алды.

(Н.Ғабдуллин.)

Тапсырмалар: І нұсқа.

1. Мәтін ішіндегі «қасына» деген сөзге синонимдер қатарын

тауып жаз.

2. Күшік сөзіне сөзжасамдық талдау жаса.

3. Тез, алыс сөздерін тұрақты тіркеспен бер.

ІІ нұсқа.

1. «Құс» сөзін омоним етіп мысал келтір.

2. «Балапан» сөзіне сөзжасамдық талдау жаса.

3. Тату, қорқу сөздерін тұрақты тіркеспен бер.

6

Жылдық бақылау жұмысы

Мақсаты:

1.Оқушылардың сауаттылығын анықтау, жазу дағдыларын, әріптерді таңбалау барысын бақылау.

2.Жалқы, жалпы есімдердің жазылу

емлелерін байқау.

3.Оқушылардың өз ойларын тиянақты, жан-жақты жеткізуін бақылау

Сері

Ақан он алты,он жеті жасынан әнге, өлеңге, домбыраға әуес болады.Шілдехана, алтыбақан, ойын-той болса, Ақан сонда жүреді.Ол Құлагер деген атты бір ат,бір сиыр, жиырма бес сом ақшаға сатып алады.

Әлібек деген кісі Ақанға өзінің Қараторғай деген бүркітін сыйлайды.

Күшік күнінде Базаралы атты тазыны сатып алады.Тағы біреуден Көкжендет деген қаршығаны қалап алады.

Енді Ақан тек әнші, ақын ғана емес, даланың жігіт басына керекті барлық қызығын жинайды. Өзі ақын, өзі әнші,өзі аңшы сұлу жігіттің атағы халық арасына тез жайылады.

Тапсырмалар:

1. Берілген мәтін ішінен сан есімдерді тауып,мағынасы мен құрылысына ажырат.

2. Жалқы есімдерді бір бөлек мен жалпы есімдерді бір бөлек теріп жаз.

3.Соңғы сөйлемге синтаксистік талдау жаса.

4. «Менің бос уақытым деген тақырыпта эссе жазыңдар

23

ІҮ тоқсан

Мақсаты: Лексика, фонетика, синтаксис бойынша алған білімдерін тапсырманы орындау барысындағы машықтарынан жетілдіру;

Сауаттылық бойынша:

- Әріптер емлесі, төл сөз, күрделі сөздер.

Еліктің лағы

Бір топ елік жайылып жүрді. Араларында кішкентай лағы бар. Бір кезде тосыннан көкжал қасқыр тап берді. Бұлар лақты ортаға алып , қаша жөнелді. Қасқыр лақты жегісі келді. Еліктер оған жібермеді. Тіпті, мүйіздерімен жасқап қорғап келеді.

Жүгіре – жүгіре аузына түк ілікпеген қасқыр шаршап, жөніне кетті.

Аман қалып, есін жиған еліктің лағы: “Шіркін, мен де тезірек есейіп, өзім сияқты кішкентайларға пана болсам, ит – құстан қорғап жүрсем”- деп қиялдады.

(Б. Қанапияқызы.)

Тапсырмалар:

І. а) есейіп, қиялдады, пана болсам – сөздері мен сөз тіркесінің синонимдік қатарларын тауып жазу;

ә) “ит- құс” сөзінің мағынасын ашу.

ІІ. а) өзім – фонетикалық талдау,

ә) еліктің, лағы – морфологиялық талдау.

ІІІ. а) Жүгіре – жүгіре аузына түк ілікпеген қасқыр шаршап, жөніне кетті деген сөйлемді сөйлем мүшесіне талда.

22

І- жартыжылдық бақылау жұмысы

Мақсаты:

1. Берілген мәтіннің мазмұнын сауатты жаза білуін бақылау.

2.Өтілген тақырыптарды, яғни тұрақты сөз тіркестері, антоним, синонимдер-

ді қаншалықты меңгергендерін тексеру. 3.Шығармашылық қабілеттерін

байқау.

Рух күші – адамды жеңілмейтін етеді. Жүректілік ізгілігінің жанары. Жүректі адам ізгілігінің жанары. Жүректі адам ізгілік пен зұлымдықты көзіне көріп қана қоймай, жүрекпен де сезінеді. Ол қайғы-қасірет, адам намысын қорлау сияқтылардың жанынан енжар өте алмайды. Ер балалардың күші, шымырлығы, ізгілік дәні себілетін топырақ. Ізгілік – күшті, батыл, ер жүректі болғанда ғана нәтижелі болады.

Тапсырма:

1. Берілген сөздерден диалект сөздерді теріп жаз. Сым, мектеп, ұқшамас, әнұран, әтешкір, атауыз.

2. Мәтіннен антоним, синонимдерді тап, астын сыз.

3. Тұрақты сөз тіркестерді тап, мағынасын аш. Тұрақты сөз тіркестерін қатыстырып сөйлем құрастыр.

Тас бауыр –

Ит терісін басына қаптау –

Көзді ашып-жұмғанша –

Қой аузынан шөп алмас –

4.Ұл, қыз бала тәрбиесі туралы мақал-мәтелдер жаз.

7

ІІІ тоқсан

Мақсаты:

Сөз таптары бойынша алған білім-білік дағдыларын айқындау, шығармашылық

қабілеттерін арттыру, сауаттылық деңгейлерін анықтау.

Қарлы боран

Бірінші сыныпта оқитын Ғабит таңертең үйінен шықты. Сыртта боран ұйтқып тұр. Ағаштардың шуылы құлақ тұндырады.

Бала шошып кетті. Бір теректің түбіне барып, бұға қалды. Ол енді мектепке бармау жағын ойлады.

Сол сәтте ол бір жөкенің түбінде бас сауғалап тұрған Тәкенді көрді. Тәкеннің үйі көрші болатын. Ол да мектепке бармақ болып шыққан. Бірақ әрі қарай жүруге жасқанып тұр еді. Балалар бірін-бірі көріп, қуанып кетті.Олар қарсы жүгіріп келді де, қол ұстасып мектепке қарай тартты. Азынаған қарлы боран әлі ұйтқып тұр. Балаларға ол енді тіпті де қорқынышты болмай қалды.

Тапсырмалар:

І нұсқа

1. «Тәкеннің» сөзіне морфологиялық талдау жаса.

2. Етістіктердің астын сыз, дара ж/е күрделі екенін анықта.

3. Туған жер туралы мақал-мәтел жаз.

ІІ нұсқа

1. «Ағаштардың» сөзіне морфологиялық талдау жаса.

2. Етістіктердің астын сыз, дара ж/е күрделі екенін тап.

3. Табиғатқа байланысты мақал-мәтел жаз.

8

ІІІтоқсан

Мақсаты:

1.Оқушылардың берілген мәтінді сауатты және таза жазуларын бақылау.

2.Өткен жыл бойында алған білімдерін есте сақтау қабілеттері мен тыныс белгілерді қолдануларын тексеру.

3.Талдауды дұрыс орындауын бақылау.

Туған жер

Ол өзінің туған жерінің ой-шұңқырын, тау-тасын, өзен-суын, өзі білетін жерлерін түгел аралады. Бұрыңғы ескі қала, үлкен қала: Құмкент, Баба-Ата, Қызылкөк, Қызылсеңгір, Қаратас, Қызылтас, Қапшағай, Сасықбұлақ, Шиліөзен, Қанымсай, шаштөбе – бәрін бірін қалдырмай аралап шықты. Осы аралауда табиғаттың кәрілік кезін, ұлғайған кезін есіне түсірді. Жер-су қартаяды екен. Қартайғанда кейде, тіпті, бір адамның көз алдында қартаяды, азады, тозады. Мұны Қамбарбек өзінше жер кәрілігі деп ұқты. Кеше ғана шиге тұнып тұрған, сол мол шиі үшін Шиліөзен атанған жерде жүрсе, Адам адасатын қалың шиі қайда? Бұл шиді жергілікті жердің өзіндегі адамдарды былай қойып, сонау Сарыарқадан, Сарысу, Шу бойынан келіп тартатын. Шиліөзен шиінен тоқылған шилер, талай-талай әдемі үйлердің салтанаты болған. Ал ши таусылды, өспей қалды делік. Қысы-жазы арық-арық боп, Үштөбе мен Жартытөбе бауырынан қайнап шығып жататын мөлдір сулы, сылдыр бұлақтар қайда? Бір ғана Үштөбе бауырынан ағатын бұлақ сулары бүкіл өңірді суландырып, атақты тоған арқылы сонау Мәнжі мен Тазшабайдың даласына шығатын.

(С.Бақбергенов, 148 сөз)

Тапсырма:

1. «Осы аралауда табиғаттың кәрілік кезін, ұлғайған кезін есіне түсірді»

деген сөйлемді сөйлем мүшесіне талда.

2. .«Өзінше» сөзіне морфологиялық талдау жаса.

3. Жалқы есімдер мен қос сөздерді тауып, жасалу жолдарын түсіндір.

21

І – жартыжылдық бақылау жұмысы

Мақсаты:

1.Тыңдаған мәтіннің мазмұнын дұрыс түсініп, есімдердің жазылу емлесін, қажетті тыныс белгілерін сауатты қолдана алу деңгейін бақылау.

2.Сөз таптары мен олардың жасалу жолдарын, мағыналық түрлерін дұрыс ажырату.

Тархан – орта ғасырдағы түркі халықтарының әйгілі әскер басы, беделді ел билеушісіне берілетін атақ.

Малайсары тархан атағын былайша алған көрінеді:

1741 жылы ақпан айында Қазақстан жеріне басып кірген жоңғарлармен қиян-кескі соғыс болып жатқан кезде, екі жүздей сарбазды бастап, торуылға шыққан Абылай аңдаусызда тұтқынға түсіп қалады. Малайсарының мәмлегерлік қызметінің арқасында Абылай тұтқыннан босатылады.

Тапсырма:

1.а) торуылға, босатылады сөздеріне морфологиялық талдау жаса.

ә) Сан есімді, сын есімді теріп жаз, мағыналық түрлерін ажырат.

2.а) Күрделі сөздердің жасалу жолына қарай қандай түрлерін білесің,

мәтіннің ішінен тауып, астын сыз, түрін ажырат.

ә) Берілген есімдіктердің мағыналық түрін көрсет:

неліктен- ... осындау- ...

ешқайда- ... оған-...

әлдекім- ... өзіміз- ...

3. Егер сан есімдер болмаса ... (өз ойыңды жаз).

20

ІҮ тоқсан

Мақсаты:

Синтаксис саласы бойынша алған білімдерін нақтылау, бақылау, орфографиялық, пунктуациялық талаптарға сай сауаттылықтарын тексеру.

Достар

Күн күркіреп, жауын құйып тұр. Қараңғылық қоюлана түсті. Еш нәрсені көруге болмайды. Алмастың аяғына бірдеңе оралды. Ол еңкейіп, жерді қолымен сипалады. Қолына жаураған күшік ілінді. Бала оны үйге алып келді. Таңертең анасы күшікті далаға шығарып жіберді. Алмастың күшіктен айрылғысы келмеді. Сарайдағы шөптен үйшік жасады. Күшікті сонда сақтады. Бір күні ол шөпке паналаған көжек тауып алды. Оны да сарайға сақтады. Көжек пен күшік балаға үйір болып алды. Ол қайда барса, бұлар да сонда барады.

Оқу қыркүйекте басталды. Алмас мектепке келді. Қоңырау соғылды. Алмас сыныпқа кірді. Ол сабақты бар ынтасымен тыңдап отыр еді. Әлден уақытта балалардың бәрі терезеге қарады. Олар күшік пен көжекті көрді.

- Бұлар - Алмастың достары, - десті балалар күліп.

Тапсымалар:

І нұсқа.

1.Мәтіндегі асты сызылған сөйлемге синтаксистік талдау жаса.

(4-ші сөйлем).

2. Мәтін ішінен сөздердің байланысу түрлеріне мысалдар келтір.

3. Дос туралы 5 мақал-мәтел жаз.

ІІ нұсқа

1. Мәтіндегі асты сызылған сөйлемге синтаксистік талдау жаса.

(9-шы сөйлем).

2. Мәтін ішінен сөздердің байланысу түрлеріне мысалдар келтір.

3. Ит, құсқа байланысты 5 мақал-мәтел жаз.

9

Жылдық бақылау жұмысы

Мақсаты:

1.Оқушылардың берілген мәтінді сауатты және таза жазуларын

бақылау.

2.Жыл бойында алған білімдерін, есте сақтау қабілеттері мен тыныс белгілерді дұрыс қолдануларын тексеру.

3.Берілген тақырып бойынша оқушылардың өз ойларын жеткізуін, олардың сөйлемдерді дұрыс құра білулерін бақылау.

Атаң мен анаң саған өмір сыйлайды. Олардың есі-дерті – сен бақытты болса екен деу. Екеуінің денсаулығын сақта, бабын тап. Көңілдеріне кейістік сала көрме.

Сенің адал өмір сүруің, еңбек сүйгіштігің оқу мен еңбектегі табыстарың – ата-аналарың үшін айтып жеткізгісіз зор бақыт. Өз үйіңнің бағын жандыра біл.

Ананың жүрегін сезе біл, ананың көз жанарынан көңіл хошы мен тыныштықты, бақыт пен қуаныш нұрын, беймазалық пен әбігершілікті, қиналыс пен кейістікті көре біл. Жастайыңнан анаңның көзінен жан дүниесін көре білуді үйренбесең, сен ғұмыр бойы адамгершілік тұрғысынан ақ көз боп өтесің.

Тіл алғыш ұл, тіл алғыш қыз болу дегеніміз - өз бет-бейнесінен айырылу деген сөз емес.

І нұсқа

Тапсырма: 1. Мәтіннен үндестік заңына бағынбай тұрған сөздерді теріп жаз.

2. Мәтіндегі бірінші сөйлемге синтаксистік талдау жаса.

3. Мәтіндегі ойды жалғастыр.

ІІ нұсқа

1. Мәтін ішінен сөз тіркестерін теріп жаз.

2. Екінші сөйлемге синтаксистік талдау жаса.

3. Адамгершілік туралы мақал-мәтелдер жаз.

10

ІІтоқсан

Мақсаты:

Стандарт талаптарының орындалу деңгейі: орфографиялық, пунктуациялық,

грамматикалық талаптарға сай сауатты жазуын;

Сауаттылық бойынша: Жалқы есім, күрделі сөз, әріпттер емлесін бақылау.

Жайлауда

Бұлар кеше жайлауға көшіп келген. Қойды тауға қарай үшеулеп айдайды. Атасы, өзі және Есен. Туыстарының баласы Есен бір сынып жоғары оқиды. Екеуі сырлас. Осы қонысқа жеткенше Есеннің аузы бір босамады. Қалың шалғынға малтығып, қой – қозылар жүрмейді. Қоныс қарасы көрінген кезде , атасы алға озған.

Есен атасы кеткен соң, аттан қарғып түсті. Көк шалғынға аунады. Аузы жайлау қызығын суреттеуден тынбады. Арқар, елігін айтты. Осыдан кейін ол көзін күннен қалқалады. Таудың ұшар басына таңырқай қарап қалыпты. Айнала: долана, шетен, ұшқат, тобылғы. Сонау бір құжыр таста найза бас рауғаш сораяды. Оны көргенде Есеннің көзі жайнап сала берді. (О. Әбілдаев,)

Тапсырмалар:

1.Есімдіктерді тауып, мағыналық түрлерін анықта.

2. Біріңғай мүшелерді тауып, қандай сөйлем мүшесі екенін анықта.

3.Мәтін ішінен бір-екі етістіктерге морфологиялық талдау жаса.

19

І тоқсан

Мақсаты: 1.Оқушылардың білім сапасын бақылау;

2.Сауаттылық қабілеттерін жетілдіру;

3.Теорияда алған білімдерін тәжірибеде қолдана алуға дағдыландыру.

Ақсүйек

Ойын жаздың айсыз қараңғы түнінде ойналады. Ол үшін шөптесін кең алаң таңдап алынады. Ойын үшін ірі қараның, жылқының, түйенің кепкен жілік сүйегі пайдаланылады. Ойынға қатысушылар екі топқа бөлінеді. Жеребе тасталып, ойынды басқарушы анықталады. Әр топ өз күмбезін белгілейді. Екі топ ойыншылары алаңға арқаларын беріп, сапқа тұрады. Жеребеде бірінші кезекті алған топтың ойыншыларының бастығы сүйекті алысқа лақтырады. Енді екі топтың ойыншылары сүйекті іздеуге кетеді. Сүйекті кім тауып алса, сол көмбеге қарай жүгіреді. Қалғандары оны қуады. Қарсы жақтың ойыншысы қуып жетіп, сүйекті тартып алса, сол көмбеге жеткізуге тырысады. Бұған топтың басқа ойыншылары да көмекке келуі керек. Ойын жалғасып, қайталана береді. Жеңілген топ ойыншылары ән салуға немесе басқа бір өнер көрсетуі тиіс. Бұл ойын жастарды қараңғыда бағдарды айыра білуге және жылдам жүруге үйретеді.

Тапсырма:

І нұсқа.

1. «Ойыншылары» сөзіне сөзжасамдық талдау жаса.

2. «Қара» сөзіне лексикалық талдау жаса.

3. Қазақтың салт-дәстүрлерін білеміз бе? Өз ойыңды жалғастырып жаз.

ІІ нұсқа.

1. «Үйретеді» сөзіне сөзжасамдық талдау жаса.

2. «Жаздың» сөзіне лексикалық талдау жаса.

3. Қандай қазақтың салт-дәстүрін білесің, біреуіне тоқтал.

18

6-сынып

І тоқсан

«0»-дік үзік

Мақсаты:

1.Тыңдаған мәтіннің ерекшелігін аңғарып, орфографиялық және пунктуациялық ережелерге сай сауаттылық қабілеттері мен жазу машықтарын байқау.

2. Стандарт бойынша талаптардың орындалу деңгейі байқау.

Теңіз дауылы

Теңіз кеңістігінің беті ойлы- қырлы болып өзгеріп, қара қошқылдана қалыпты. Қазір бір шыңырау құзды, қара сұр тау қойнына еніп кеткен тәріздіміз. Көз алдымызда сансыз көп таулар көшіп келе жатқандай. Әлгінде ғана аспанға көтерілген қара сұр тау кенет жарылып кеткендей. Теңіз беті минут сайын құбылып, тау құзға, құз тауға айналды. Ашулы толқын арс-арс етіп, теуіп кеткен сайын біз қонақтаған шағын ғана мұз шыңы біржола төңкеріліп бара жатқандай дөңбекшіп- дөңбекшіп алады. Әр жерден бір омырылып түскен мұз кесектер жындана тулаған көкжалдың төбесінде қарғып-қарғып түседі. Долы жел бізді шың үстінен лақтырып тастамақ болғандай етегімізді басымызға көтеріп, желпіп-желпіп қояды.

( Ә. Сәрсенбаев.)

Тапсырмалар:

1. Сөз тіркесінің түрлеріне қарай тіркеске түсір.

2.Синтаксис саласы нені қарастырады, сызбаға түсір.

11

І тоқсан

Мақсаты:

1. Стандарт бойынша талаптардың орындалу деңгейін анықтау.

2. Лексика саласы бойынша алған білім-білік дағдыларын бақылау; сауаттылық

қабілеттерін бақылау.

Аялдамада тұрып автобусты күткенімізге біраз болған. Кенет күткен автобусымыз да келіп, жұрт жапа-тармағай екі есікке ұмтылды. Менен бұрын мініп үлгерген екі бойжеткеннің біреуі жерде жатқан нанның сынығын теуіп өтіп, түк білмегенсіп тұра берді. Өздері көңілді. Шыдамай, аяғының астында жатқан нанды көтеріп алдым. Сонан соң жайыменен жөн сұрап едім, ол теріс айналып, көңілін құрбысына аударған болды. Сонда да қоймай нанды неге аяққа таптағанын сұрадым.

Кешіріңіз, біз туған күнге асығып бара жатыр едік,- дегеннен басқа ештеңе айта алмады.

Көңілім бір түрлі құлазып қалды. Осы сәт менің ойыма ата-әжелердің мына сөздері орала берді.

-Нан – тіршіліктің көзі. Дүниеде наннан қасиетті еш нәрсе жоқ,- деп, нанды алақанына салып, оған бас иіп жататын. Бардың қадірін білейік, қыздар мен жігіттер!

Тапсырмалар:

1. Мәтіннен кірме сөздер мен ауыспалы мағынадағы сөздерді тауып жаз.

2. «Туған» сөзіне сөзжасамдық талдау жаса.

12

7-сынып

І тоқсан

«0»-дік үзік

Мақсаты:

1.Оқушылардың берілген мәтінді сауатты және таза жазуларын бақылау .

2.Өткен жыл бойында алған білімдерін есте сақтау қабілеттері мен тыныс белгілерді

қолдануларын тексеру.

3.Талдауды дұрыс орындауын бақылау.

Майтөбе жайлауы

Тура Майтөбе жайлауына шығар қылт өтпе кезеңге жетпей бір әдемі жер бар. Жұрт оны Жүрекжайлау деп атап кеткен. Жүрекжайлау - табиғат мұражайындай тамаша мекен . Мұнда жалаңбас, жалаңаяқ зыр жүгіріп, қой қайырған таба іздер сайрап жатыр. Біз отырған Байшал қонысы - Майтөбе жайлауының қақ төрі. Күнбатысы - Қайрақты сайы, күншығысы- Желдісай. Бес қонысқа қойшылар қой жайып жүр, күн кешкірген. Асусайдың табанына бір үй қоныс теуіп жатыр .

Тапсырмалар:

1. «Отырған» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

2. «Мұнда жалаңбас, жалаңаяқ зыр жүгіріп қой қайырған таба іздер сайрап жатыр» деген сөйлемді сөйлем мүшесіне талда.

17

Жылдық бақылау жұмысы

Мақсаты:

1. Оқушылардың мәтін құрамындағы тыныс белгілерді дұрыс қолдана біліп, сауатты жазуларын бақылау.

2.Сөздердің әртүрлі жолдармен жасалуына байланысты оқушылардың меңгеру

деңгейін тексеру.

3.Оқушылардың өз ойларын тиянақты, жан-жақты жеткізуін бақылау.

Ибрагим Нүсіпбаев Жетісудың Алатау бөктеріндегі қазіргі Еңбекші қазақ ауданы, Көктөбе ауылында 1922 жылы өмірге келген. Ол бала кезінен халық әндері мен күйлерінің саздарына бөленіп өсті. Композитордың өмірі содан бастап балалар арасында өтті.

И.Нүсіпбаев балалар сүйіп айтатын «Дос болайық бәріміз», «Мұғалім ол біздің», «Туған жер», «Ойыншықтар», «Менің өлкем» тағы да басқа көптеген әндер шығарды.

Тапсырма:

1. а) Мәтіндегі бірінші сөйлемге синтаксистік талдау жаса.

ә) Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздерді мәтіннен теріп жаз.

1. а) Тіркесу арқылы жасалған туынды сөздерді мәтіннен теріп жаз.

ә) Мәтіннен етістіктерді теріп жаз, мағыналық түрлерін ажырат.

3. Егер де мен... (өз ойыңды жаз).

16

ІІ тоқсан

Мақсаты:

1.Оқушылардың білім-икем дағдыларын бақылау.

2.Сауаттылық қабілеттерін байқау.

3.Теорияда алған білімдерін тәжірибеде қолдана алу.

Тоғайда

Дәулет әкесі екеуі ауыл сыртындағы тоғайды аралап келе жаты. Бұрын-соңды үйден алысқа шығып көрмеген кішкентай Дәулетке айналадағы құбылыстың бәрі жұмбақ еді. Тоғайда неше түрлі ағаштар өскен. Бірі жуан, бірі аласа.Біреуінің сыртқы қабығы қалың, кедір-бұдыр, ана біреуінің қабығы жұқа, жып-жылтыр. Әр ағаштың бұтақтары да әртүрлі екен. Күзгі жапырақтар бейне бір төсеп тастаған керемет текемет сияқты, ұйысып жатыр. Жұп-жұмсақ.

Сары қанат шымшық, шөже торғай, қараторғайлар бұтақтан-бұтаққа секіріп, енді біреулері алақан жердегі бұталарды паналайды.

Қара қарғалар ағаштың басында отыр.

Дәулет сұрақты жаудырта жөнелді:

-Қарғалар ұясын қайда салады?

-Ағаштың сонау биік басына салады, балам,- деді әкесі.

Тапсырмалар:

І нұсқа.

1. «Тоғайды» сөзіне морфологиялық талдау жаса.

2. «Қараторғай» сөзіне сөзжасамдық талдау жаса.

3. Антоним сөздерді тап.

ІІнұсқа.

1. «Ағаштың» сөзіне морфологиялық талдау жаса.

2. «Күзгі жапырақтар» сөзіне сөзжасамдық талдау жаса.

3. «керемет» сөзінің синонимдік қатарын құра.

13

ІІІ тоқсан

Мақсаты:

1. Тыңдаған мәтіннің мазмұнын дұрыс түсініп, қажетті тыныс белгілерін сауатты

қолдану деңгейін бақылау.

2.Сөз таптары бойынша олардың жасалу жолдарын дұрыс ажырата білу.

\

Қайың

Қайың туралы ән мен жыр да, сурет те көп.

Қайың – сымбатты ағаш, ұщар басы үкідей шоқтанып, биік болады.

Ашық жерлерде қайың кейде жеке-дара да өседі, дегенмен көп ретте орман болып тұрады. Жазғы жап-жасыл шөп пен жайнаған гүлдің ортасында тұрған ақ балтыр қайың тоғайы ғажап сурет.

Қайың сәуірдің аяғы мен мамыр айының басында, жаңғақ ағашы мен талдан кейін гүлдейді. Оның гүлдері сырға тәріздес болып келеді. Қайыңның жапырағы сарғая бастаған кезде қыркүйек айы туады.

Қайың тез өседі. Одан алынатын нәрсенің бәрі кәдеге асады. Оның бүршіктерінен дәрі-дәрмек әзірлейді. Бұтақтарынан сыпырғыш, қабығынан саңырауқұлақ пен жеміс-жидектер теретін себет тоқйды. Қайыңнан фанер дайындап, үй жиһазын жасайды.

Тапсырмалар:

І нұсқа

1. «Сымбатты» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

2. «Дәрі-дәрмек» сөзіне морфологиялық талдау жаса.

3. Қайың ағашы жайлы ой толға.

ІІ нұсқа

1. «Кәдеге» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

2. «Жап-жасыл» сөзіне морфологиялық талдау жаса.

3. Ағаш оның құдіреті жайлы ой толға.

14

ІҮтоқсан

Мақсаты:

1. Тыңдаған мәтіннің өзіндік ерекшелігін байқап, сауатты жазу

қабілеттерін байқау.

2. Шылау, сөйлемнің бірыңғай мүшелеріне қойылатын тыныс белгілерді

дұрыс жазу.

Бәйтерек

Мен толықсыған тал шыбықты да жаратамын, зәулім биік бәйтеректі де көремін. Тал шыбықты жақсы көргенде, оның балауса-балғын нәзіктігі үшін ғана емес, ол шыбық та өсіп, толысып, кемеліне келіп, бәйтерек болуын үміт ететін сияқтымын. Ал бәйтерек... Оның орны бөлек қой! Бәйтерек-заң ұлылықтың, дархан жанды жомарттықтың символындай. Оның тереңге тартқан тамырлары, желкектей өскен жапырағы өзіне ғана емес, көпке қызмет етіп, сая болады. Сондықтанда бәйтерек - өскен жерінің көркі, көптің сүйкімдісі, көптің мақтанышы.

Тапсырмалар: І нұсқа

1.Бірінші сөйлемді сөйлем мүшелеріне қарай талда.

3.Берілген мақалдарды толықтыр:

1) Жақсы жүрген жерін ...

Жаман жүрген жерін ...

2) Жалғыз ағаш ..

Жалғыз адам..

ІІ нұсқа

1.Соңғы сөйлемді сөйлем мүшелеріне қарай талда.

2.Берілген мақалдарды толықтыр:

1) Ат басына күн туса, ..

2)Ер басына күн туса, ...

15