Тіл т??ыры -?лт ??мыры

Адамгершілік - Асыл Қасиет

Мақсаты: оқушылардың бойына рухани адамгершілік қасиеттерді ұялату үшін мейірбан ,ақылды,шыншыл,қайырымды т.б. адамдық асыл қасиеттерді игеруге ықпал ету.

Көрнекілік: флипчарт, слайд, ән-күй,үнтаспа ,үлестірме материалдар, нақыл сөздер жазылған плакаттар.

-Сәлеметсіздер ме балалар.

Кезекті тәрбие сағатымызды әттегідей әнұранымен бастаймыз. ( Әнұран орындалып, АНТ қабылданады. Оқушылар 4 топқа бөлініп отырады.)

Тәрбие сағатының тақырыбы , мақсаты айтылады. Әр топ қағаз суыру арқылы өздерінің топтарына ат беріп топтарын таныстырады.

Тақырыпқа сәйкес ой қозғауға оқушыларға төмендегідей сұрақтар беріледі.

1. Адамгершілік дегенді қалай түсінесіңдер?

2. Адамгершілікке қандай қасиеттерді жатқызуға болады?

Оқушылардың ойын әрмен қарай өзім толықтырамын.

Адамның адамгершілігі –оның жоғары қасиеті.

Оның негізгі белгілерінің бірі- өзі үшін ғана емес,ел, қоғам үшін өмір сүру, адамдық ар-намысты ардақтау, әр уақытта жақсылық жасауға дайын болу.

«Өзің үшін еңбек қылсаң,- дейді Абай,- өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың. «Досыңа достық- қарыз іс, дұшпаныңа әділ бол».Ақылды ,мейірімді адам әруақытта өзгенің жақсылығын бағалағыш келеді. Арлы адам- ардақты адам. Біздің өткен тарихымыз-біздің арымыз. Арымыз таза болса,тарихымыз да таза.

Батырлық ,ерлік көрсету дегеніміз –адамның жан дүниесінің ерекше қасиеті. Ержүрек адамды бүкіл халық мақтаныш етеді. Қабанбай, Наурызбай, Абылай т.б- біздің халқымыздың мақтанышы. Олардың әрқайысысы біздің елімізге абырой әкелді.

Ерлік –адамның асыл қасиеті, соның нәтижесінде адамдар ауыр,қауіпті жағдайдың өзінде де тамаша істер істейді. Ерлік тек батырлық үшін ғана емес, өнімді іс әрекеттер мен ой толғау үшін де қажет қасиет.

Адам өмірінде рухани жеңіліске, күйреуге ұшырайтын да кез болады. Ол-адам үшін сын. Оларды жеңе білу де оның ерлігі. Олай болса ,ерліктен артық адамгершілік іс жоқ.Батырлар бейнесі адамзат үшін ұлылыққа және адамгершілікке деген биік сенімді орнықтырады.

Қарапайымдылық , кішпейілділік сияқты ізгі қасиеттер де әрбір адамға тән болу керек. Ол кез-келгеннің қолынан келе бермейтін ,ақылды парасатты адамның қасиеті. Асан қайғы:

Арғымаққа міндім деп,

Артқы топтан адаспа.

Күнінде өзім болдым деп,

Кең пейілге таласпа.

Артық үшін айтысып,

Достарыңмен сынаспа.

Ғылым жұрттан асты деп,

Кеңессіз сөз бастама.

Жеңемін деп біреуді

Өтірік сөзбен қостама,-деген екен.

Адамның асыл қасиеттерінің бірі-әділдік,турашылдық,шыншылдық. Әділдік шын мәнісінде

адамның іс-әрекетінің нормасы болу керек. Бұл- өмірдің қажеттілігі .Бұл қасиеттер-әрбір адамға тән,жақсы өмір сүрудің шарты.

Адам атаулының жақсы қасиеттерінің бірі- адалдық, ол өмірде қымбат асыл қасиет, асл мінез,ашық ,шыншыл қарым-қатынас. «Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше , шындықтың уын ішіп өлген артық» деген Бауыржан Момышұлы.

Адамда асыл қасиеттермен қатар жағымсыз қасиеттер де болады. Олар-жалқаулық, өзімшілдік ,күншілдік, сараңдық, пайдакүнемдік , қорқақтық, менмендік, мақтаншақтық, қулық, екіжүзділік ,жарамсақтық, қатыгездік, ашу,ызақорлық т.б.

Бүгінгі сабақта осы сапалардың біразы туралы пікірлескенді дұрыс санадым. Ойымызды өрбітіп ,бойымызға адамгершілік нәрін егу үшін тақтаға ілінген күннің суретіне қараңдаршы. Жарқын күн –көлбейленіп тұр, күнді біз мейірбан, жан шуағын төгетін құдіретті ананың біріне теңесек, біз оның жүрегіндегі көлеңке сезімін сейілтейік, ол үшін бетіндегі түнерген бұлттарды ашайық.

Кәне бірінші бұлт. Сенің шешіуің не, сен неге түнере қалдың? Бұлттағы бірінші тапсырма: баяу ән әуенімен барлығымыз жағымды ойларға берілеміз,рухани жан азығын бесік жырынан бастаған адам әуен ырғағында тамаша ойларға беріледі. Жағымды ой ойлауға бір минут уақыт беріледі.(Бірнеше оқушыдан ойлаған ойлары сұралады).

• Менің әскердегі ағайым аман-сау жүрсе екен.

• Аңсаған оқуыма түссем екен.

Жақсы балалар, барлығымыздың да армандарымыз, мақсаттарымыз бар екен.

Осындай жағымды ойларың сендердің бойларыңа қайырымдылық ,өмірге сенімділік әкелсін,армандарың орындалсын деген ниетпен келесі бұлтқа назар аударайық.

Екінші бұлтты сейілтсек: рухани адамгершілік қасиет- сүйіспеншілік . Сүйіспеншілік дегенді қалай түсінесіңдер? Адам бойында қандай сүйіспеншіліктер болуы мүмкін,неге, кімге арналған немесе қандай сүйіспеншіліктерді атай аласыздар?

Алдарыңызда интерактивті тақтада сүйіспеншіліктің түрлі тақырыптары жасырылған, кубик шиіру арқылы таңдап жасырын сөзді ашамыз. Таңдап алынған тақырыпқа сәйкес төрт жол өлең құрастырамыз, не болмаса өлең оқимыз.

Жасырылған тақырыптар

1. Отанға сүйіспеншілік

2. Ата-анаға деген сүйіспеншілік

3. Досқа деген сүйіспеншілік

4. Туған жерге сүйіспеншілік.

Үшінші бұлтқа таядық. Жағдаяттық сұрақтар

1.Сынып ішіндегі бір баламен сенің досың ойнағысы ,қарым-қатынас жасағысы келмейді. Т

Тіпті «Оны мазақтаңдар» деп үгіттейді. Ал сендер не істер едің?

1. Сенің үлкен әпкең шешесіне құрбысының үйіне « Сабаққа даярланамын» деп кетіп, ал шындығында олар дискотекаға кетті. Егер шешең сенен осы жайды сұраса, сен не істер едің?

2. Сенің жан досың « Киноға барайық» деген болатын ,ал сенің уақытың болмай жатыр. Не істередің?

3. Ата-анаңның теледидардан қарайтын бағдарламасы сенің қарайтын бағдарламаңмен бір уақытта келіп қалды делік, сен де оны үзбей қарайсың. Бірақ өкінішке орай екеуі екі арнадан беріледі, сен қандай шешімге келер едің?

Қандай да болмасын жағдаяттық жағдайларды шешсек те әділ,дұрыс шешім қабылдай білуіміз қажет және адамгершілік қасиеттерімізді де жоймай, бағалай білуіміз керек.

Төртінші бұлтты сейілтейік,осы тапсырманы орындаған соң күн күлімдеп шығады.

1. Мәдениетті болу дегенді қалай түсінесің?

• Өзіңе көмектескен, керек затыңды берген,сыйлық тапсырған адамға және жолдасыңа «рахмет» айт.

• Тамақ ішіп болған соң «рахмет» айтса, «жақсы» деп жауап бер.

• Телефонға біреуді шақырғанда «рұхсат болса» дегенді ұмытпа.

• Байқаусызда біреуді қағып кетсең «Кешіріңіз» деу керекү

• Сыныпқа кешігіп келсең мұғалімнен кешірім сұра т.б.

1. Абайдың « Он төртінші қара сөзін айту» немесе «Ғылым таппай мақтанба» өлеңін оқу.

2. Адамгершілікке байланысты Мұхаммед пайғамбар хадистері,нақыл сөздер,

Нақыл сөздер

«Адамның ішінде болмайды аласы,

Оларды бұзатын нәпсінің таласы»,( Шәкәрім).

Міне, балалар, адамгершіліктің асыл қасиеттері өте көп, алуан түрлі, дегенмен солардың ішіндегі ең маңыздысы- аманат. «Ешкімнің ала жібін аттама, аманатқа қиянат жасама» дегендей тапсырылған істі , айтылған аманатты міндетті түрде орындауымыз керек. Аманаттың бірнеше түрі бар, тапсырылған істі орындау, беріп жіберген затын аман-есен жеткізу т.б.

( Күн ашылды)

Даламдай кең пейілім,

Жүрегім толы мейірім.

Мен үшін жоқ уағым,

Бәріңе ортақ шуағым.

Осы жарқын күндей мейірімді, шуақты, көңілдердің адамға тек жақсылық жасай білетін адамгершілігі мол азамат пен азаматша болыңдар. Бүгінгі тәрбие сағатында азда болса да жақсылықтың нұрын , адамгершіліктің дәнін алыңдар деп ойлай отырып « ҮШ –ақ нәрсе – адамның қасиеті : ыстық қайрат,нұрлы ақыл, жылы жүрек». ( Абай).

Абай «Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар, сонан қашпақ керек» деп үйретеді. «Әуелі залымдық. Надандық, екіншісі – еріншектік , үшіншісі – залымдық. Надандық -білім, ғылымның жоқтығы,дүниеден ешнәрсені оларсыз біліп болмайды. Білімсіздік –хайуандық болады. Еріншектік –күллі дүниедегі өнердің дұшпаны, талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық -,бәрі осыдан кліп шығады. Залымдық - адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса , адамнан бөлінеді» деп ғылымға ,білімге шақырып ,оған жат нәрселерден бойын аулақ ұстау керектігін айтады

« Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше, шындықтың уын ішіп өлген артық».( Бауыржан Момышұлы).

«Досыңа достық- қарыз іс, дұшпаныңа әділ бол»

1. Аманат деген не? Өтебай Тұрманжановтың «Ана өсиеті» өлеңі үнтаспадан тыңдалады.

Ана айтты бір өсиет баласына,

Бір жолдың шығарып сап саласына:

-Ей ,балам шамаң келсе жақсылық ек,

Ақ пейіл адамзаттың арасына.

Егер де жол үстінде тікен жатса,

Кірер деп аяғына біреу басса,

Ерінбей-ақ иіліп қолыңменен

Сол тікенді көтеріп алып таста,

Бұл еңбегің қалмас-ты босқа бекер,

Соны көрген соңғы жас солай етер.

Жақсы үлгіні жалпы жұрт дәстүр жасап,

Жол тазарып, жолаушы жолдан өтер.

Міне, балалар, адамгершіліктің асыл қасиеттері өте көп, алуан түрлі, дегенмен солардың ішіндегі ең маңыздысы-аманат. « Ешкімнің ала жібін аттама, аманатқа қиянат жасама» дегендей тапсырылған істі, айтылған аманатты міндетті түрде орындауымыз керек. Аманаттың бірнеше түрі бар, тапсырылған істі орындау, беріп орындау, беріп жіберген затын аман-есен жеткізу т.б.

(Күн ашылды)

Даламдай кең пейілім,

Жүрегім толы мейірім.

Мен үшін жоқ уағым,

Бәріңе ортақ шуағым.

Осы жарқын күндей мейірімді, шуақты, көңілдерің адамға тек жақсылық жасай білетін адамгершілігі мол азамат пен азаматша болыңдар. Бүгінгі тәрбие сағатында аз болса да жақсылықтың нұрын, адамгершіліктің дәнін алдыңдар деп ойлай отырып ашылған күннің соңындағы әсем кемпірқосаққа көңіл аударайық. Кемпірқосақтың әрбір түсінің өзіндік бір мән- мағынасы бар. Ендеше « Күн артынан күлімдеген кемпірқосақ сыры» не айтады?

1-түсі .

Талдықорған қазақ-түрік жасөспірімдер лицей-интернаты

ТІЛ ТҰҒЫРЫ - ҰЛТ ҒҰМЫРЫ

/ Ашық тәрбие сағаты /

Талдықорған - 2015 жыл

Тіл тұғыры -ұлт ғұмыры

Мақсаты: Оқушылардың поэзияға қызығушылығын арттыру, олардың ой-өрісін жан жақты дамытып, жеке тұлға ретінде қалыптастыру

Тәрбиелігі: ана тілін терең меңгеруге құштарлықтарын ояту, ана тілінің кең жаюуына үлес қосуға , мақтан тұтуға тәрбиелеу.

Түрі: әдеби кеш.

Көрнеккілігі: Кітап көрмесі, плакаттар, нақыл сөздер жазылған қабырға газеттері, шарлар, мақал-мәтел, слайдтар.

Қолданылған әдебиеттер: газет-журнал материалдары, « Қазақ тілі мен әдебиеті» журналдары. Слайдтар: «Ана тілі жоқ жерде ұлт жоқ»( Ш. Айтматов).

«Түркі халықтарының ішіндегі ең суретшіл образды тіл-қазақ тілі. Қазақтар өзінің шешендігімен, әсем ауыз әдебиетімен де даңқты»( С.Е. Малов)

« Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту» - бүкіл ата- бабамызды ұмыту» (Б. Момышұлы)

Ұйымдастыру кезеңі:

1-жүргізуші Диас: Армысыздар, құрметті ұстаздар, оқушылар, кешіміздің қонақтары. Бүгінгі тіл мерекесіне арналған «Тіл тұғыры-ұлт ғұмыры» атты әдеби кешімізге қош келдіңіздер.

2-жүргізуші Олжас : Сәлеметсіздерме, құрметті көрермендер!

Ана тілім-ақыл ойым ардағым

Ән мен күйім өлең, жырым, арманым.

Байлығың мол ұлан- ғайыр даламдай,

Жыр етуге өмірімді арнадым,- демекші, - тіл ұлттың жан дүниесі , тіл ішкі сезімнің , ойдың идеяның жанды көрінісі және де тіл. алланың бізге берген аманаты емес пе?

1-жүргізуші:

Дұрыс айтасың ,қазақ тілі өте оралымды ырғақты бай тіл.

Туған тілде сыры терең жаным бар,

Туған тілде лық- лық ыстық қаным бар.

Туған ділде әнім менен сәнім бар,

Туған тілде жүрек үнім наныңдар.

Нанбасаңдар,

Жүрегімді суырып-ақ алыңдар.

Оқушылар дайындаған « Тіл халықтың күре тамыры» баяндамасы

2-жүргізуші : Ана тілі туралы даналардан шыққан сөз.

М.О.Әуезов: Кімде-кім қазіргі уақытта ана тілін, өзінің әдебиетін сыйламаса , бағаламаса оны сауатты мәдениетті адам деп санауға болмайды.

1-жүргізуші : Ғ. Мүсірепов: Құсқа екі қанат қандай қажет болса, осы күнгі қазақ жастарына екі тілді қазақ пен орыс тілін білу сондай қажет.

2-жүргізуші : Әркімнің туған тілі –туған шеше, оған бала міндетті сан мың есе.

1-жүргізуші : Құлақтан кіріп бойды алар,

Жақсы ән мен тәтті күй.

Көңілге түрлі ой салар,

Әнді сүйсең, менше сүй.

Дүние ойдан шығады,

Өзімді- өзім ұмытып.

Көңілім әнді ұғады,

Жүрегім бойды жылытып. Абай

Ән. «Атамекен» орындайтын Нуртаев Серікбол 8-сынып оқушысы

1-Жүргізуші :

Уа, туған тіл ата-анамның бел тілі,

Көп нәрсені ұқтым дүниеден туған тілім арқылы.

«Ана тіліме» өлеңі оқылады орындайтын Қамай Ұлан 8-сынып оқушысы

2-жүргізуші:

Анам алғаш осы тілде бесік жырын жырлаған,

Ұзақ түндер анам айтқан ертегілер тыңдағам.

1-жүргізуші:

Уа, туған тіл ертелі кеш қуатыңмен өзіңнің,

Қаршадайдан шаттығымды, қайғымды да сезіндім.

« Туған тіл» әні. Орындайтын Хасенов Ербол 8-сынып оқушысы.

2-жүргізуші:

Уа, туған тіл. Туған тілде тілек айттым мың рет,

Ата - анамды мен пақырды жарылқа деп құдірет.

1-жүргізуші :

Туған тілім тірлігімнің айғағы,

Тілім барда айтылар сыр ойдағы.

Өссе тілім, мен де бірге өсемін,

Өшсе тілім, мен де бірге өшемін.

1-жүргізуші:

Ана тілім- ар тілім

Жанардағы жарқылым,

Жүрегінде сақталған, Ән жыры бол халқымның.

М. Мақатаев. «Үш бақытым» орындайтын 8 сынып оқушысы Олжас Сейдахметов

1-жүргүзуші:

Сүйемін туған тілді- анам тілін,

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім.

Шыр етіп жерге түскен минутымнан,

Құлағыма сіңірген таныс үнін.

2-жүргізуші:

Құндағында бесіктің,

Ана тілін үйрендім.

Сол арқылы бойжазып,

Азамат боп өсіппін.

Ән: «Жұлдыз қала» орындайтын 8-сынып оқушысы Алиев Мейіржан.

1-жүргізуші : Туған дүние есігін ашады өлең,

Өлеңмен жер қойнына кірер денең,

Өмірдегі қызығы бәрі өлеңмен,

Ойлансаңшы бос қақпай елең- селең, Абай

Ән: Талдықорған әні : орындайтын Саяхов Олжас 9 сынып оқушысы

Көрініс. Мыңбай Рәш. Қайран тілім қор болған...

1-жүргізуші : Көрермендерге сұрақ:

1. Қазақ тілі қашан мемлекеттік мәртебе алды?( 1989 жылы ,22 қыркүйекте ).

2. ҚР мемлекеттік туының авторы кім?( Шәкен Ниязбеков).

3. ҚР мемлекеттік Елтаңбасының авторы кім? (Шот- Аман Уалиханов, Жанарбек Мәлібеков).

4. Қазақстан Республикасының Тіл туралы заңы қашан қабылданды?(1997 жылы 11 шілде).

5. Осы заң қанша тарау , неше бөлімнен тұрады? ( 6 тарау, 27-баптан).

6. Қазақ халқының қандай атақты би, шешендерін білесің? (Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би, Жиренше , Қарашаш).

2-жүргізуші:

Қазақпыз, ғаламға танықпыз,

Азаттық , ерлікпен алыппыз.

Өлең, саз, шеберлік дарыған,

Өнерпаз, шешен, мәрт халықпыз.

Сөзіңе асса ой, ақылың,

Өзіңнен ой алам, жақыным.

Ананың тілімен жетіліп,

Дананың үйренем ақылын. ( Ә. Табылды)

ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

Соңынан оқушыларды мектеп басшылары құттықтап, кеште өздерің белсенді көрсете білген оқушыларды марапаттады.