- Ұлы күйші, дарынды композитор Құрманғазы Сағырбайұлының өмірбаянымен және шығармашылығымен таныстыру;
- Күйшінің шығармалары арқылы балаларға өз халқына жеріне сүйіспеншілігін арттыру, патриоттық тәрбие беру;
- Балалардың және жасөспірімдердің бос уақытын ұйымдастыру.
1.Вступление: слова приветствия (на каз. языке, на фоне кюя)
На фоне песни (шашу)
Жүргізуші:
Аңсап күткен, ағайын, армысыңдар!
Аңсап күткен, өнерлі ел бармысыңдар!
Ведущий:
Приветствуем тебя!
Земля батыров и акынов
Кюйши и композиторов великих.
Жүргізуші:
Бүгінде сол өнерлер сусындатқан
Шаң қонса, шұғылалы жусында ақ таң
Ұрпағы қанаттарын кеңге жайып,
Тұлпарлар талмас тұяқ тусын батқан.
Аңсап күткен ағайын, армысыңдар!
Бір қиырда жүрсеңде бармысыңдар
Табысуды арманғып жүргенімде.
Жолықтырған тәңірге алғысым бар.
Ведущий:
Есть страна, где велик простор
Океанов, полей и гор
Есть земля – и на ней живет
Славных воинов гордый род.
Жүргізуші: Құрманғазы Сағырбайұлы 1823 жылы, Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданы, Жиделі ауылында өмірге келген. Күй атасы. Құрманғазыны күй өнеріне баулыған және оның ұстазы болған Ұзақ күйші еді. Құрманғазы жастайынан домбыра шертіп, көпшіліктің ілтипатына бөленді. Күйшінің шығармашылық табыстарға қол жеткізіп, өрлеуіне Бөкей ордасының Байжұма, Баламайсан, Байбақты, Соқыр Есжан сынды атақты күйшілері үлкен ықпал еткен. Олардан тәлім алып өскен Құрманғазы қазақ халқының ұлы сазгері атанды.
Ведущий: У казахов, сколько цветов, столько песен и кюев. Казахский народ мечтал о свободе, о счастье, о мирном, созидательном труде. Эту мечту народ воплотил в песнях. Он гордится своими, сыновьями и дочерьми, творцами музыкальных произведений о борьбе за будущее, за счастливую жизнь.А их было много. Одним из них и является великий народный композитор, кюиши-домбрист – Курмангазы Сагырбаев.
Курмангазы родился в 1823 году в урочище Жидели Букеевской орды (ныне Жангальский район Уральской области) в семье батрака Сагырбая. С раннего детства маленький Курмангазы мог без устали слушать песни и кюи местных и заезжих музыкантов. Услышанные кюи он старался подобрать на домбре. Знаменитый в то время домбрист Узак заметив увлечение маленького Курмангазы соглашается дать ему несколько уроков домбрового мастерства. Так знаменитый по всей Букеевской Орде кюйши Узак становится первым профессиональным учителем Курмангазы.
«Бозшолақ» күйі.
Жүргізуші 1: Күй – қазақ халқының рухани мәдениетінің аса маңызды саласы. Күй ұлы оқиғаларды, өмір шындығы, қазақ жерінде болған айтыс-тартысты, той-думанды, тұрмыс-тіршілікті, табиғатты суреттейді.
Жүргізуші 2: "Адай " Құрманғазының ірі шығармаларының бірі. Онда заманның алдын ораған көрген көз, өткір тіл бар. Әдебиет дүниесінен үлгі алар болсақ "Адай " күйінде Махамбеттің жалынды поэзиясының кейпі бар деп айталамыз.
Ведущий1: Кюй – казахская народная инструментальная пьеса, наигрыш исполняемый на домбре. В кюе навеяны эпические сказанья, событиями общественной жизни, впечатлениями природы.
Ведущий 2: Память народная хранит поэтические предания в происхождении кюев Курмангазы. Рассказывают, что Курмангазы однажды посетил человека из рода Адай и, войдя в его кибитку, увидел висящуюна кереге домбру. Сняв её, он перестроил инструмент по своему и снова повесил на место.
Инсценировка и исполнение кюя "Адай"
Жүргізуші: Құрманғазының күйлері қазақ елі өмірінің әлеуметтік жыр-сыры, азаткерлік рух ұраншысы іспетті, Ұлттық тарихымыздың әуен тілінде жазылған ұлы эпопеясы деуге болатындай. Өз туындыларында Исатай Тайманұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліске ерекше назар аударған. Құрманғазы бұл көтеріліске өзінің алғашқы туындыларының«Кішкентай» күйін арнаған. Одан кейінгі "Ақбай","Ақсақ киік","Түрмеден қашқан",күйлерінде ол халықтың азаттықты көксеген арманын, әділетсіздікке қарсылықты, қоғамдық мүдделердің өзара қақтығысын білдіреді.
Ведущий: Во второй половине 30-х годов прошлого столетия в Букеевской орде произошло большое народное восстание Исатая Тайманова против жестокого притеснителя хана Жангира. Восстание было жестоко подавлено. Эти события были для Курмангазы первым уроком классовой борьбы и нашли свое отражение в кюе "Кишкентай", исполненный стихийной силы, скорби и протеста. Он вырос в обстановке сложных общественных противоречий. Его жизненный путь от колыбели до могилы и путь его в искусстве отнюдь не были усыпаны цветами.
Жүргізуші: Құрманғазының анасы Алқа елге сыйлы, еті тірі Мәтігүл деген кісінің бұла өскен ерке қызы еді. Жасынан өнердің қадірін біліп өскен Алқа тұңғыш ұлының ойындағы ұлы дарынды жүрегімен сезінді. Ол ұлының бетінен қақпады, қолына домбыра тисе аруақтанып, нұрланып шыға келетін кішкене Құрманының тегін адам емес екенін бірінші болып мойындаған да Алқа еді.
Ведущий: Мать Курмангазы, Алка, человек яркой индивидуальности и сильной воли разделяла любовь сына к музыке. Курмангазы впоследствии вспоминал: "Моя мать подошла ко мне попрощаться и вдруг слезы неудержимо хлынули из моих глаз. Тогда мать вместо того, чтобы оплакивать сына дала крепкую пощечину со словами "Я думала, что: родила мужчину, а не плаксивого большого ребенка". Эти слова запали в душу Курмангазы. Свои мысли о матери, свое горячее сыновнее чуство к ней, он, не умевший писать, мог запечатлеть только на домбре. Так был создан музыкальный образ этой замечательной женщины – кюй "Кайран шешем" - "О моя мать"
Свет женщины, прекрасный и высокий.
От сердца к сердцу, от мечты к мечте
Свет женщины проложит путь незримый,
Открытый только вечной доброте.
Жүргізуші: Құрманғазы Сағырбайұлы бірнеше мәрте түрмеге де қамалған, алайда халықтың азаттығы жолыңдағы күрескер сазгердің рухы ешқашан түспеген. Ол Орал, Орынборда, Үркіт түрмелеріне де отырған. Қуғын-сүргін мен сергелдеңге түскен күйші халықтың тәуелсіздік пен бостандық туралы терең ой-толғамын бейнелеген. «Алатау» және «Сарыарқа» күйлерін дүниеге келтірген.
Ведущий: Знаменитая казахская домбристка Дина Нурпеисова о скитаниях своего учителя-Курмангазы и о рождение его кюя «Сары-Арка» рассказывает так, что кюй «Сары-Арка», передающий не только ликование человека от встречи с природой, но и волевой, оптимистический взгляд на жизнь стал вершиной творчества Курмангазы.
Ведущий:
Прекрасна ныне степь!
Скрывая тайны, она желтела долгие века.
Курмангазы я знаю не случайно
Свой лучший кюй назвал «Сары-Арка»
"Сарыарқа" күйі
Жүргізуші: Құрманғазы өмірге ғашық күйші. Тіршіліктің нұрлы сәттеріне ол балаша қуанып, қалтқысыз сезімге бөлене алады. Оның "Қызыл қайың", "Ақжелең", "Серпер", "Назым", "Балқаймақ", "Бұлбұлдың құрғыры", "Ақсақ кіик", "Төремұрат", "Қуаныш" сияқты күйлері өмірге іңкәр жанның жүрек лүпілі сияқты.
Ведущий: В произведениях Курмангазы отражена многообразная жизнь народа его мечта о лучшей доле. Характерен в этом отношении кюй "Балбраун" (Изящный). Он создал это произведение в ритме танца и весь, от начала до конца, он представляет собою радостно-взволнованное движение, напоминающее о праздничных играх, о танцах аульной молодежи. Музыка очень активна, стремительна.
"Балбрауын" күйі, би
Ведущий:
Песня цветет в 90 лет:
У песни народной старости нет,
Песню родную народ не теряет,
Звонкую песню смерть не ломает:
Песня с сердцем в дружбе живет,
Песня сердце к счастью зовет.
«Өз елім" әні
Жүргізуші:
Домбыра-қазақ жаны, мөлдір әні
Кімдер ол қомсынатын домбыраны?
Арманын әз халықтың ғасырларға
Жеткізген дүлдүл қайдан болдырады?!
Ведущий:
Чтоб гордо запела родная домбра,
А песня звенела нежней серебра,
Удачи случайной, певец, не лови,
Ты струны певуньи – домбры обнови.
Домбырамен куй
Жүргізуші: Құрманғазы өмірінің соңғы кездерінде «демалыс», «Итог», атты күйлер шығарды. "Итогта" бұрынғыдай арпалыстың ноталары жоқ, тыныштыққа көшкен адамның жанкейпі бар. Ерекше құрметке бөленген Құрманғазы -Дина Нұрпеисова, Ерғали Есжанов, М. Сұлейменов сынды мирасқорларын жинайды. Сол дәуірде әйгілі болған Көкбала, Менегай Торғайбай, Шора сынды домбыра тарту шеберлері де Құрманғазы ұстаз тұтқан.
Ведущий: Последние годы жизни Курмангазы проводит на берегу Каспия. Здесь его окружают друзья, ученики, среди которых были Мамен, Кокбала, Ергали Есжанов, Дина Нурпеисова ставшие впоследствие знаменитыми домбристами.
Жүргізуші: Құрманғазының күйлері қазақ халқының шығармашылығында аса маңызды тарихи орын алады. Ол өз туындылары арқылы халқымыздың мәдени дамуына қомақты үлес қосты. Үлкен із қалдырған дарынды композитор атымен Алматының ең гүлденген көшесі, қазақ халқаның музыкалық аспаптарының мемлекеттік оркестрі және жоғары оқу орны Алматы музыкалық консерваториясы аталған.
Ведущий: «Человек живет до тех пор, пока его помнят», гласит народная мудрость. Имя Курмангазы звучит в сердцах не только казахов, но и во многих странах мира. В честь Курмангазы названа одна из самых цветущих улиц Алматы, государственный оркестр казахских народных музыкальных инструментов, высшее учебное заведение Алматинская государственная музыкальная консерватория. Около 50 кюев Курмангазы являются мировым золотым фондом музыкальной культуры.
Жүргізүші:
Атадан қалған өсиет,
Анадан қалған қасиет.
Білген адам әрқашан,
Бабаларға бас иеді.
«Бабаларым, рахмет сендерге» М. Макатаев, қобызбен күй сүйемелдеу
Бабаларым ,
Рахмет сендерге !
Балаларым болмасын деп көр-кеуде,
Қобызыңмен қосып ән мен тіл бердің,
Өмірге мен мылқау болып енгенде.
Бабаларым ,
Рахмет сендерге !
Жыраулардың жазбай кеткен жырларын,
Арулардың ашпай кеткен сырларын,
Қорқытыңның қорқынышты мұң-зарын,
Қобызыңның шанағынан тыңдадым.
Құлазыған сенің құла түздерің,
Не білмеген, не көрмеген, ізгі елім.
Жазылмаған тарихымның жолдарын,
Ауызекі аңызыңнан іздедім.
Мен білмеймін.
Басыңа әлде орнап бақ,
ШәҺар салып, жасадың ба жаннат-бақ.
...Әлдеқалай тасқа түскен таңбаңа
Табынамын, тарихымдай ардақтап.
Сыр ашпайды сенің құла түздерің,
Сыр ашпайды тау-тастағы іздерің.
Сенің бүкіл болмысыңның тағдырын,
Домбыраңның пернесінен іздедім.
Іздедім де, сәттерімде түңілген,
Тастап кеткен аңызыңа жүгінгем.
Жүгінгем де, қайта туғам, тірілгем;
Тарихымды жазудамын бүгін мен,
Бабаларым ,сенің Ана тіліңмен!
...Менің мына қайта туған күнімде,
Сөйле, оркестр,дүрілде бір,дүрілде!
Сөйле, Моцарт,менің Ана тілімде,
Сөйле, Данте, менің Ана тілімде.
Жүргізуші:
Домбырам жүрегіммен үндес едің
Сенімен сырласымдай тілдес едім,
Бабамнан қалған мұра сен болмасаң,
Өнердің не екенін білмес едім.
Ведущий:
Искусство нежнее ребенка, певец
Искусство-горение наших сердец,
Искусство могучая сила батыра,
Искусство чудесное детище мира.
«Атамекен» әні, Ескендір Хасанғалиев
Жасыл жайлау түкті кілем көк кілем
Көк кілемде көп ойнаймын көп күлем
Маңдайымнан сипап өткен самалды
Қазагымның алақаны деп білем
Қайырмасы:
Қайда жүрсем атамекен
Көкейіңде жатады екен
Күннің өзі қимай оны
Ұясына батады екен
Жасыл жайлау түкті кілем көк кілем
Көк кілемде көп ойнаймын көп күлем
Күннің нұрын айдың аппақ сәулесін
Қазағымның махаббаты деп білем
Қайырмасы
Жасыл жайлау түкті кілем көк кілем
Көк кілемде көп ойнаймын көп күлем
Асқар тауын аспаныммен астасқан
Қазағымның мәртебесі деп білем
Қайырмасы
Жүргізуші: Осымен, «Жаныңның сарқылмас бұлағы» атты, ұлы күйші, дарынды композитор Құрманғазы Сағырбайұлына арналған шығармашылық кешіміз аяқталды, назарларыңызға рахмет.
