Сабақтың тақырыбы: Пісіру қосылыстары және жіктер

Ашангалиев Айдын Махсотович

Қаратөбе колледжінің өндірістік оқыту шебері

Тақырыбы: «Пісіру қосылыстары және жіктер»

Сабақтын мақсаты:

Білімділік: оқушыларға пісіріп қосу түрлері, қолданылу аймағы, жік түрлері, құрылымдардағы жіктердің орналасуы жөнінде түсінік беру.

Тәрбиелілік: оқушылардың таңдаған мамандығына қызығушылығын арттырып, еңбекке деген жауапкершілігін жақсарту.

Дамытушылық: ақыл-ойлары мен өз бойларындағы мүмкіндіктерді тиімді пайдалана алуды дамыту.

Сабақ түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақта пайдаланылған көрнекі құралдар: пісіруге арналған жұмыс орындары, пісірушінің негізгі және қосымша құралдары, доға сұлбасы, пісірілген қосылыстардың түрлері, пісіру жіктерінің жіктелу сұлбасы.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Кіріспе құрылымы.

1. Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау.

2. Оқушыларға өткен тақырыптарды меңгерту (сұрақ-жауап).

Сұрақ: -Пісіруші өзі орындай алатын электродұстағыш қалай аталады?

Жауап: -Ашалы.

Сұрақ: -Маскалар мен қалқаншаларды қаңдай материалдан дайындайды?

Жауап: - Фибрадан.

Сұрақ: -Қалқанша салмағы

Жауап: -0,48кг.

Сұрақ: -Пісірушінің қорғаныш киімі....тігіледі

Жауап: - Берзенттен.

Сұрақ: -Пісіру доғасы дегеніміз...

Жауап: -Электродпен металл арасындағы электрлі разряд.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Пісіру қосылысы-бұл пісірумен орындалған, бірнеше бөлшектердің ажырамайтын қосылысы. Пісірулі қосылыстардың құрылымдық типі пісірілетін бөліктердің өзара орналасуымен анықталады. Балқытып пісіру жағдайында пісірулі қосылыстардың келесі түрлері: түйіскен, бұрышты, таврлы, айқастырмалы және шетжақты болып бөлінеді. Сондай-ақ, доғалы пісіру арқылы жасалған айқастырманың нүктелі пісірілген жіктері мен қосылыстары қолданылады.

Жекелеген бөлшектерден пісіріліп жасаған металл құрылманы пісірілмелі құрылма деп атайды. Осындай құрылмалардың бөлігі пісірілмелі түйіндер деп аталады.

Түйістіре пісірілген қосылыстар шетжақ беттерімен бір-біріне қабысқан екі бөлшектің пісірмелі қосылысын білдіреді (1, а-сурет). Түйістірмелі қосылыстардың шартты белгілері: с1-с48.

1-сурет. Пісірілген қосылыстардың түрлері

Бұрыштық қосылыстар бір-бірімен бұрышталып орналасқан және орналасу жерінде олардың жиектері пісірілген, екі элементтің пісірілмелі қосылыстарын білдіреді. (1, б-сурет). Бұрыштық қосылыстардың шартты белгісі: У1-У10.

Таврлы қосылыс-бұл бір элементтің бүйірлік бетіне бұрышпен қабысып және шетжағына басқа элемент пісірілген қосылыс, әдеттегідей, элементтер арасындағы бұрыш түзу

(1, в-сурет). Таврлы қосылыстардың шартты белгілері: Т1-Т8.

Айқастырмалы қосылыс жалғасатын элементтері бағыттас орналасқан және бір-бірін жартылай жабатын пісірмелі қосылыстарды білдіреді (1, г-сурет). Шартты белгілері стандартталмаған.

Пісірілген жік- пісіру науасындағы балқытылған металды кристалдану нәтижесінде түзілген, пісірілген қосылыстар тегін білдіреді.

Пісіру науасы- бұл пісіру сәтінде балқыған күйде болатын, пісірілген жік металының бір бөлігі. Доғаның әсерімен пісіру науасы түзілген шұқыр ойық (кратер) деп аталады. Пісіруге ұшырайтын бөлшектерді жалғастырушы металл-негізгі металл деп аталады. Пісіру науасында балқыған негізге қосымша енгізуге арналған металды қоспалықты металл деп атайды. Пісіру науасына енгізілген немесе негізгі металға ерітіп қосылған орнықтырушы металды ерітіп пісірілген металл деп атайды. Қайта балқытылған негізгі металдан немесе ерітіп пісірілген металдардан түзілген қорытпа жік металы деп аталады. Бөлшектердің пісірілетін жиектерін даярлау түрлері мен параметрлеріне байланысты негізгі және ерітіп пісірілген металдардың жікті қалыптастыруға қатысу үлесі елеулі өзгеруі мүмкін (2-сурет):

2-сурет Түйістірме жіктің көлденең қимасы

F_ш=F_пр+ F_н, мұндағы Fш-барлық жіктердің қима ауданы, F_пр-негізгі металды балқыту есебінен қалыптасқан жіктердің қималар ауданы, F_н-ерітіп пісірілген металдың есебінен қалыптасқан жіктер қималарының ауданы.

m₌ F_пр / F_ш= F_пр/( F_пр+ F_н),

n=F_н/ F_{ш =}F_н /(F_пр F_н),

Мұндағы m және n-0 ден 1 шегіне дейін өзгеруші, жіктегі негізгі және ерітіп пісірілген металдардың үлестері. Мәселен жиектер арасындағы саңылау мен қоспалықты металсыз қосылыстарды пісіру жағдайында нөлге жуық болады, m=1, n=0.

Жікті түзуде негізгі және қоспалықты металдардың қатысу үлестеріне байланысты оның құрамы өзгеруі мүмкін.

[М_е]Ш= [М_е]О+ n [М_е]П; мұндағы [М_е] О және [М_е]П-негізгі және қоспалықты металдардағы есептелген элементтің концентрациясы.

Пісіру кезінде қыздыруға және балқытуға жататын бөлшектердің бүйір беттерін пісірілетін жиектер деп атайды. Негізгі металдың қалындығы мен оларды пісіру әдістеріне байланысты пісірілетін жиектердің біркелкі балқуын қамтамассыз ету үшін жиектерді алдын ала дайындай отырып, біршама оңтайлы пішінге келтіреді. Дайындалған жиектер формалары мен пісіруге жиналған қосылыстардың негізгі параметрлері: e,R,b,a,c-ернеулер биіктігі, дөңгелектеу радиусы, саңылау, қиғаштық бұрышы, жиектердің мұқалуы болып табылады. Жиектерді ернеулеуді жұқа қабырғалы бөлшектерді пісірген кезде қолданады. Қалың қабырғалы бөлшектер үшін пісіруге жататын, жиектердің түзу сызықты немесе қисық сызықты көлбеулі қиғаштарын орындауда, яғни жиектердің қиғашталу есебінен оларды бөлгенде қолданады.

3-сурет. Түйістірме қосылыстардағы жиектерді дайындау мысалдары

Жиектер қиғашының жазықтығы мен бүйір жазықтығының арасындағы сүйір бұрыш ß-жиектер қиғашының бұрышы, қиғашталған жиектер арасындағы бұрыш α-жиектерді бөлу бұрышы деп аталады.Жиектерді даярлау мен оларды жинау формалары параметрлерінің мәндері МЕМСТ 5264-80 бойынша белгіленеді. Пісіру қосылыстарының түрлеріне байланысты түйістірмелі және бұрыштамалы пісіру жіктері болып бөлінеді. Жіктердің бірінші түрі түйістірмелі қосылыстарды алу жағдайында қолданылады. Жіктердің екінші түрі бұрышты, таңбалы және айқастырма қосылыстарда қолданылады.

4-сурет. Пісірудің негізгі жағдайлары а- төменгі, б-көлденең, в-түзу, г-төбелік

Құрылымдардағы жіктердің орналасуына байланысты пісіруді әр түрлі: төменгі, көлденең, тік және төбелік жағдайларда жасайды. Жіктерді жасау сипаты бойынша асыла,сондай-ақ әр қилы түрдегі төсемдер мен флюсті жастықшаларда бір және екі жақты пісіру болып бөлінеді. Кейінгі пісіру кезінде күйдіруді алдын ала тоқтату үшін жасалатын екі жақты жіктің бөлігі немесе жіктің жоғары сапасын қамтамассыз ету үшін жіктің түбіріне соңғы кезекте салынатын жік –пісірінкі жік деп аталады. Ұзындығы бойынша үзіксіз және үзікті жіктер деп бөлінеді. Үзіксіз жік-бұл ұзындығы бойынша аралықсыз пісірулі жік. Көлденең қимасының пішіні бойынша пісіру жіктері ойқы және дөңесті жіктер болып бөлінеді.

5-сурет. Үзікті пісіру жіктері: а-тізбекті, б-шахматты: l-жіктің ұзындығы, t-жіктің адымы

Қабаттардың саны бойынша пісіру жіктері бір қабатты және көп қабатты болады.

6-сурет. Пісірулік жіктердің түрлері

а-қалыпты, б-дөңгелекті,в-иілген

Қабат-бұл жіктің көлденең қимасының бір деңгейінде орналасқан металдың бір бөлігі.

7-сурет. Көпқабатты пісіру жігі: 1-7 толтырушы жіктердің жасалу жүйелігі

Білікше- бұл бір жүріп өтуде ерітіп пісірілген немесе қайта балқытылған жіктің металы.

Жұмыс шарттары бойынша жіктер сыртқы жүктемені қабылдаушы жұмыс жіктері, тек бұйымдардың бөліктерін бекітуге ғана арналған және сыртқы жүктемелерді қабылдауға есептелмеген байланыстырушы жіктер болып бөлінеді.

V. Жаңа білімді тексеру сұрақтары:

1.Бір элементтің бүйіріне екінші элементтің пісіріліп қосылуы қалай аталады?

2.Элементтері бұрыш жасай орналасқан қосылыс қалай аталады?

3.Қабаттардың саны бойынша пісіру жіктері қалай бөлінеді?

4.Ұзындығы бойынша қалай бөлінеді?

V. Қорытындылау.

VІ. Бағалау.

VІІ. Үйге тапсырма. «Пісірілген қосылыстардағы жіктердің шартты кескіндері мен белгілері». §1.6 19-бет