«А?су ?аласы М. Омаров атында?ы округі Е?бек ауылыны? орта мектебі» КММ
КГУ «Средняя школа села Енбек сельского округа имени М. Омарова г. Аксу»
Технология п?нінен
Дидактикалы? материал
?аза?ты? ою – ?рнектеріні? жасалу жолдары
??растыр?ан: технология п?ніні? м??алімі Уайханова.А.О.
Кіріспе
?нерді? бас?а да т?рлері секілді, ою-?рнекмі? де о?ушыларды? ой ?рісі мен білімдерін жан- жа?ты дамыту?а ?сері мол. Жеткіншектерді? бейнелеу, кесте мігу мен ою-?рнек ?иып ?йрену ?нерінен ед?уір хабарлар болуы, келешекте ?андай маманда?та ж?мыс істесе де, о?ушылар
?азіргі та?да жалпы білім беретін мектептерде о?у ?рдісіні? басты нысанасы да, назарда ?ста?ан негізгі ма?саты да о?ушы ?абілеті мен ?ызы?ушылы?ын ескеріп, жекелеген п?ндер бойынша де?гейлік саралап о?ытуды ?йымдастыру.
Ал, технология п?ні бойынша жа?а технологияларды, жа?а к?сіптерді ме?гертуге ?лкен жауапкершілік ж?ктеледі. ?азіргі ?о?амда негізгі міндеттерді жо?ары д?режеде дамы?ан технология ат?арады. А?параттандырыл?ан технология талабы – жобалай білуге, шешім ?абылдау?а, шы?армашылы? ж?мыстарды орындай білуге ?йрету.
Ма?саты: Жеткеншектерді ою-?рнекті? т?рлерімен, тарихымен даму
кезе?дерімен таныстыру. О?ушыны? ой-?рісін, білімін жан-
жа?ты дамыту.
«?аза? хал?ы кіле? ою-?рнек ортасында ?мір с?рген».
?лкей Мар??лан.
?аза?ты? ою-?рнектеріні? тарихы
?аза?ты? ?лтты? ою-?рнектері мен оны? амаулары к?п. ?алымдар ?зірше 200-дей т?рін ?ана аны?тады. Соларды? халы? арасында к?п тара?ан м?йіз тектес ою-?рнегі.
Ою-?рнекті? б?л тобын, ?аза? хал?ыны? ою ?рнектеріні? т?ркіні деуге болады. ?йткені барлы? жа?а буы?дар осыны? негізінде жасалып, тек атаулары ?згеріп отыр?ан. Мысалы, ?ош?ар, ар?ар м?йіз, б??ы м?йіз, ?ыры? м?йіз, ?ос м?йіз, сы?ар м?йіз, сыны? м?йіз, ?ркеш м?йіз, т?рт??ла?, т?йе табан, сы?ар?кше, ?ос ал?а, ??с ?анаты, ?аз табан т.б ою-?рнектерді? негізгі ар?ауы. Осы элементтерден ою-?рнек композициясы жасалады. ?аза? оюларыны? мазм?ны мал ?сіру мен а?шылы?ты, жер-су, к?шіп ?ону к?ріністерін, к?нделікті ?мірде кездесетін ?р т?рлі заттарды? сырт?ы бейнесін а??артады ж?не б?рінде де м?йіз оюды ?немі араласып отырады. ?аза?ты? ?лты? ою-?рнектеріні? е? басмы м?нері, е? к?п т?рі ж?не ?р т?рлі м?нер жасауда жиі ?олданылатыны «м?йіз» тектес ою-?рнектер.
М?йіз тектес ?рнектер кейде ?те ?са?, кейде ?теірі болып келеді.?са?ы зергелік, кесте тігу, а?аш, с?йек, м?йіз ??сату сия?ты н?зік істерге ?олданылса, ірісі кілем, алаша, терме алаша, текемет, сырма?, ши орау, ?оржын, киім-кешек, ??рылыс?а ?олданылады.
Халы? шеберлері м?йіз ?рнегінен сан ?илы м?нерлермен ??былта, бір элементке екінші,?шінші элементтерді ?осып,толы?тырады да,??лпыр?ан ?демі де мазм?нды композиция жасайды.М?ндай м?йіз тектес ою-?рнектер тізбегін ?аза?стан Республикасы ?ылым акедемиясы ?йіні? ішкі тіреулеріні? т?бесімен жал?ас?ан жерінен к?руге болады.’’ М?йіз’’ тектес ою-?рнектерді б?рын –со?ды зерттеуші ?алымдарды? барлы?ы б?л ?рнектерді? негізі ?ойды?,ар?арды?,ешкіні?,сиырды?,б?ланны?,б??ыны?,?одасты?,елікті? м?йіздерін бейнелеуден шы??ан деп т?йеді.
Шеберлер жа?а ою-?рнектерін т?рмыс тіршілігіне,?з д?уіріндегі заман а?ымына ?арай лайы?тап отыр?ан.Мысалы,хал?ымызды? к?не б?йымдарында?ы ою-?рнектер с?нділігімен ?атар,сол б?йымдарды? же?іл,?рі берік болу жа?ын ?арастыр?ан
Оны? ?стіне ?рбір жануар мен затты? ?з бойында?ы ?асиеттеріне ?арай та?ырыпты? ма?ынасы,композициясы,симметриясы мен ассиметриясы,колориты мен ритмі,сондай-а? о?ан арнал?ан философиялы? м?ні де бай?алады.
Композиция дегеніміз латтынны? ою-?рнекті бір затты? бетіне реттеп орналастыру деген с?зі.Мысалы,ою-?рнек кесеге салынатын болса,ол ?лкен де,кіші де болмай,ас?ан д?лдікпен жарасым табу керек.
?рнек ?шін симметрияны? да ма?ызы зор.Оны? екі жа?ыны? бірдей болуы –симмертия за?ы.Симметрия кез келген ою-?рнекте болады.Ою-?рнектердегі бояу т?рлеріні? бір-бірімен ?ндесіп,жарасым табуын колорит дейді.Колорит к?п бояулы ою-?рнектерде жиі кездеседі.
Ою-?рнекте бір элементті? ?айталанып отыруын ритм-ыр?а? дейді. Мысалы,?ош?ар м?йізді? ?айталанып отыруы – ритм.
?а?азды бір б?ктеп ою.
Т?рт б?рышы те? ?а?азды –н?ктелі сызы? бойымен бір б?ктеп, бетіне ?арындашпен ою ?лгісін сызып аласы?дарда, суретте к?рсетілгендей ?айшымен ойып шы?асы?дар. Сонда мынандай ою пайда болады.
«М?йіз » ?рнегі
?а?азды екі б?ктеп ою.
Алдын ала кесіп, дайындап ал?ан т?рт б?рышты ж??а ?а?аздары?ды н?ктелі сызы? бойымен жебе ба?ытымен екі рет б?ктейсі?дер.?а?азды? б?гілген ?ырынан бастап сызыл?ан ?лгіні ?айшымен ?ыр?ып аласы?дар.
«?ос ал?а» ?рнегі.
?а?азды ?ш б?ктеп ою.
?а?азды? т?рт ?абыр?асын те? етіп ?ыр?ып алы?дар.Сыз?ышпен д?л ортасын белгілеп, бір рет б?кте?дер. Енді суреттегі жебе ба?ытымен та?ы бір б?кте?дер.?а?аз екі есе кіші болып шы?ады. Енді ?арама- ?арсы б?рыштарын ?осатын н?ктелі сызы? бойымен ж?не жебе ба?ытымен та?ы бір ?абатталы?. Сонда тік ?ш б?рыш пайда болады. ?арындашпен ?ош?ар м?йіз ?лгісіні? бір сы?арын ?ана сызып шы?ы?дар. Енді ?шкір ?айшымен суретте к?рсетілген т?сынан бастап сызы? бойымен ?ыр?ы?дар.
Ромб ішіндегі ?лгіні ою
Т?рт б?рышты ?а?азды те? ортасынан бір б?ктеп, (а) оны к?лдене?інен та?ы бір б?гіп аламыз. Содан со?, ?арама-?арсы екі б?рышын бір-біріне ?осатын н?ктелі сызы? бойымен ?ыр?ып, бір жа?ын ?ана ?алдырамыз. ?ш б?рышты? ?айшымен ?иыл?ан ?абыр?асыны? бойымен бір немесе жарты сантиметрдей жола? ?алдырып, т?зулеп сызып шы?амыз. Енді ою ?лгісін осы сызы?тан асырмай, біра? жеткізе жал?астыра сызып аламыз да, ?айшымен ?ыр?ып шы?амыз.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?аза? ою- ?рнектері»
«Ақсу қаласы М. Омаров атындағы округі Еңбек ауылының орта мектебі» КММ
КГУ «Средняя школа села Енбек сельского округа имени М. Омарова г. Аксу»
Технология пәнінен
Дидактикалық материал
Қазақтың ою – өрнектерінің жасалу жолдары
Құрастырған: технология пәнінің мұғалімі Уайханова.А.О.
Кіріспе
Өнердің басқа да түрлері секілді, ою-өрнекмің де оқушылардың ой өрісі мен білімдерін жан- жақты дамытуға әсері мол. Жеткіншектердің бейнелеу, кесте мігу мен ою-өрнек қиып үйрену өнерінен едәуір хабарлар болуы, келешекте қандай мамандақта жұмыс істесе де, оқушылар
Қазіргі таңда жалпы білім беретін мектептерде оқу үрдісінің басты нысанасы да, назарда ұстаған негізгі мақсаты да оқушы қабілеті мен қызығушылығын ескеріп, жекелеген пәндер бойынша деңгейлік саралап оқытуды ұйымдастыру.
Ал, технология пәні бойынша жаңа технологияларды, жаңа кәсіптерді меңгертуге үлкен жауапкершілік жүктеледі. Қазіргі қоғамда негізгі міндеттерді жоғары дәрежеде дамыған технология атқарады. Ақпараттандырылған технология талабы – жобалай білуге, шешім қабылдауға, шығармашылық жұмыстарды орындай білуге үйрету.
Мақсаты: Жеткеншектерді ою-өрнектің түрлерімен, тарихымен даму
кезеңдерімен таныстыру. Оқушының ой-өрісін, білімін жан-
жақты дамыту.
«Қазақ халқы кілең ою-өрнек ортасында өмір сүрген».
Әлкей Марғұлан.
Қазақтың ою-өрнектерінің тарихы
Қазақтың ұлттық ою-өрнектері мен оның амаулары көп. Ғалымдар әзірше 200-дей түрін ғана анықтады. Солардың халық арасында көп тараған мүйіз тектес ою-өрнегі.
Ою-өрнектің бұл тобын, қазақ халқының ою өрнектерінің төркіні деуге болады. Өйткені барлық жаңа буыңдар осының негізінде жасалып, тек атаулары өзгеріп отырған. Мысалы, қошқар, арқар мүйіз, бұғы мүйіз, қырық мүйіз, қос мүйіз, сыңар мүйіз, сынық мүйіз, өркеш мүйіз, төртқұлақ, түйе табан, сыңарөкше, қос алқа, құс қанаты, қаз табан т.б ою-өрнектердің негізгі арқауы. Осы элементтерден ою-өрнек композициясы жасалады. Қазақ оюларының мазмұны мал өсіру мен аңшылықты, жер-су, көшіп қону көріністерін, күнделікті өмірде кездесетін әр түрлі заттардың сыртқы бейнесін аңғартады және бәрінде де мүйіз оюды үнемі араласып отырады. Қазақтың ұлтық ою-өрнектерінің ең басмы мәнері, ең көп түрі және әр түрлі мәнер жасауда жиі қолданылатыны «мүйіз» тектес ою-өрнектер.
Мүйіз тектес өрнектер кейде өте ұсақ, кейде өтеірі болып келеді.Үсағы зергелік, кесте тігу, ағаш, сүйек, мүйіз ұқсату сияқты нәзік істерге қолданылса, ірісі кілем, алаша, терме алаша, текемет, сырмақ, ши орау, қоржын, киім-кешек, құрылысқа қолданылады.
Халық шеберлері мүйіз өрнегінен сан қилы мәнерлермен құбылта, бір элементке екінші,үшінші элементтерді қосып,толықтырады да,құлпырған әдемі де мазмұнды композиция жасайды.Мұндай мүйіз тектес ою-өрнектер тізбегін Қазақстан Республикасы ғылым акедемиясы үйінің ішкі тіреулерінің төбесімен жалғасқан жерінен көруге болады.’’ Мүйіз’’ тектес ою-өрнектерді бұрын –соңды зерттеуші ғалымдардың барлығы бұл өрнектердің негізі қойдың,арқардың,ешкінің,сиырдың,бұланның,бұғының,қодастың,еліктің мүйіздерін бейнелеуден шыққан деп түйеді.
Шеберлер жаңа ою-өрнектерін тұрмыс тіршілігіне,өз дәуіріндегі заман ағымына қарай лайықтап отырған.Мысалы,халқымыздың көне бұйымдарындағы ою-өрнектер сәнділігімен қатар,сол бұйымдардың жеңіл,әрі берік болу жағын қарастырған
Оның үстіне әрбір жануар мен заттың өз бойындағы қасиеттеріне қарай тақырыптық мағынасы,композициясы,симметриясы мен ассиметриясы,колориты мен ритмі,сондай-ақ оған арналған философиялық мәні де байқалады.
Композиция дегеніміз латтынның ою-өрнекті бір заттың бетіне реттеп орналастыру деген сөзі.Мысалы,ою-өрнек кесеге салынатын болса,ол үлкен де,кіші де болмай,асқан дәлдікпен жарасым табу керек.
Өрнек үшін симметрияның да маңызы зор.Оның екі жағының бірдей болуы –симмертия заңы.Симметрия кез келген ою-өрнекте болады.Ою-өрнектердегі бояу түрлерінің бір-бірімен үндесіп,жарасым табуын колорит дейді.Колорит көп бояулы ою-өрнектерде жиі кездеседі.
Ою-өрнекте бір элементтің қайталанып отыруын ритм-ырғақ дейді. Мысалы,қошқар мүйіздің қайталанып отыруы – ритм.
Қағазды бір бүктеп ою.
Төрт бұрышы тең қағазды –нүктелі сызық бойымен бір бүктеп, бетіне қарындашпен ою үлгісін сызып аласыңдарда, суретте көрсетілгендей қайшымен ойып шығасыңдар. Сонда мынандай ою пайда болады.
«Мүйіз » өрнегі
Қағазды екі бүктеп ою.
Алдын ала кесіп, дайындап алған төрт бұрышты жұқа қағаздарыңды нүктелі сызық бойымен жебе бағытымен екі рет бүктейсіңдер.Қағаздың бүгілген қырынан бастап сызылған үлгіні қайшымен қырқып аласыңдар.
«Қос алқа» өрнегі.
Қағазды үш бүктеп ою.
Қағаздың төрт қабырғасын тең етіп қырқып алыңдар.Сызғышпен дәл ортасын белгілеп, бір рет бүктеңдер. Енді суреттегі жебе бағытымен тағы бір бүктеңдер.Қағаз екі есе кіші болып шығады. Енді қарама- қарсы бұрыштарын қосатын нүктелі сызық бойымен және жебе бағытымен тағы бір қабатталық. Сонда тік үш бұрыш пайда болады. Қарындашпен қошқар мүйіз үлгісінің бір сыңарын ғана сызып шығыңдар. Енді үшкір қайшымен суретте көрсетілген тұсынан бастап сызық бойымен қырқыңдар.
Ромб ішіндегі үлгіні ою
Төрт бұрышты қағазды тең ортасынан бір бүктеп, (а) оны көлденеңінен тағы бір бүгіп аламыз. Содан соң, қарама-қарсы екі бұрышын бір-біріне қосатын нүктелі сызық бойымен қырқып, бір жағын ғана қалдырамыз. Үш бұрыштың қайшымен қиылған қабырғасының бойымен бір немесе жарты сантиметрдей жолақ қалдырып, түзулеп сызып шығамыз. Енді ою үлгісін осы сызықтан асырмай, бірақ жеткізе жалғастыра сызып аламыз да, қайшымен қырқып шығамыз.
Ромб ішіндегі үлгіні ою
