Саба?ты? та?ырыбы: «?аза?ты? ?лтты? ою ?рнектері. Ою т?рлері ж?не дайындау реттілігі.»
Саба?ты? ма?саты: ?аза?ты? ою-?рнектерімен таныстыру.
Білімділік: теориялы? білімдерін практикамен ?штастыра отырып, логикалы?, фантазиялы? ?абілеттерін дамыту, м?лімет беру;
Дамытушылы?: эстетикалы? тал?амы мен ?йымдастырушылы?, ойлау ?абілеттерін дамыту, практикалы? іс-?рекеттерін ?алыптастыру;
Т?рбиелілік: о?ушыларды ?семдікке, с?ндікке, ??ыптылы??а, ?немділікке, ?зара к?мек к?рсетуге т?рбиелеу.
Саба? т?рі: жа?а білім беруге ба?ыттал?ан дамыта о?ыту ?дісі.
Саба? ?дісі: т?сіндіру, к?рсету, сараманды? ж?мыс.
П?наралы? байланыс: геометрия, сызу, орыс тілі, тарих, ?аза? тілі.
Саба? барысы:
I. ?йымдастыру кезе?і: сыныпты? саба??а дайынды?ын бай?ап, о?ушыларды? назарын саба??а аудару. (Психологиялы? дайынды?)
О?ушылар б?гінгі бізді? саба?ымыз?а ?она?тар келіп отыр ж?не барлы?ыда ?здерімен бірге тапсырмаларын ала келіпті. Соларды? тапсырмаларына орындау?а тырысайы?.
1.Сыйлы ?она?. II. ?й тапсырмасын тексеру.
1. Талшы? дегеніміз не ?
2. Талшы? нешеге б?лінеді?
3. Таби?и талшы? туралы не білесіз?
4. Мата неден т?рады?
5. Матаны? негізгі, ар?ау жібі туралы айты?ыз.
6. ?ол тігістеріні? т?рлеріне то?талы?ыз
III. Жа?а саба?. Ма?ынаны тану.
?аза?ты? ?лтты? ою -?рнектері. Ою т?рлері ж?не дайындау реттілігі.
?аза?ты? «ою» ж?не «?рнек» деген ?ос с?зі латынша «орнамент» деген ма?ынаны білдіреді. Б?л ?нер бізге Ежелгі к?шпенділерден жеткен. Адамдар ал?аш рет а?аш?а, тас?а, с?йекке сал?ан. Ою- б?л белгілі бір затты ою, кесу, тігу, ?ию т?сілдері ар?ылы ж?зеге асады. Осы ою-?рнекті ?з ?мірлеріні? с?ні мен м?ніне айналдыр?аны сонша, ою-?рнек туралы бірнеше а?ыздар мен ертегілерде бар. Соны? бірі «Ою хан мен Жою хан» а?ызына то?талайы?.
Ертеде бір ?діл хан болыпты. Оны? жарлы?ы бойынша ?ол астында?ы хал?ы оюлау, ?рнектеу, кестелеу, то?у бедерлеу ?нерлерін ме?герген. Олар ою-?рнекпен ?йлерін, киім- кешектерін т?гелдей безендірген. Тіпті олар бір- бірімен ою тілінде де с?йлесетін бол?ан. Сонды?тан оны- «Ою хан» деп ата?ан. К?ндерді? бір к?нінде б?тен елді? ханы со?ыс ашып, Ою ханда та?ынан т?сіріп, зындан?а ?амап, билікті ?зі ж?ргізеді. Б?л хан ?аншама жа?а ою ойлап тапса да, ол ою тез ?мыт бола беріпті, ж?не ?зіне д?рыс ке?ес берген адамдарды? пікірін ты?дамай, оларды? к?зін жойып отыр?ан. Сонды?тан оны « Жою хан» деп атапты. Жою ханны? жал?ыз ?лы бар екен. Сол бір к?ні а??а шы?ып жолында?ы а?- ??сты? барын ?ырып, терісін ?айтарда алып ?айтамын деп ал?а жылжи береді. Б?ны к?ріп т?р?ан ?кі баланы? бетіне шапшып екі к?зін ойып алады. Со?ыр болып ?ал?ан бала ?алай ж?рерін білмей тентіреп келе жатып, жардан ??лап ?леді. Б?л кезде Жою ханда баласына іздеу салып жат?ан. Кімде- кім баламны? ?лімін естіртсе, оны? басын аламын- дейді. М?ны естіген Ою хан ?зі с?ранып баланы іздеуге бар?ысы келетінін айтып,жол?а шы?ады. Жолда жаралан?ан а? –??стар?а Ою хан ?з к?мегін к?рсетеді. ?анаты сын?ан ?кіні де емдеп т?рып: Орманнан Жою ханны? баласын к?рді? бе – деп с?рады. Сонда ?кі: «Оны к?ргенін ж?не ол баланы? к?зін ойып ал?анын, су?а ??лап су т?бінде ?ліп жат?анын да айтты. Бол?ан жа?дайды? шынды?ын Ою хан естіген со?, еліне келіп, оны сырма? бетіне ою ар?ылы бейнелеп, Жою хан?а апарды. Сырма? ?те ?демі, к?ркем, бояулары адамды баурап алатындай си?ырлы болады.
Жою хан сырма?ты? оюына ?за? ?арап, баласыны? ж?рген жолында?ы ?ш?ан ??спен, б??ымен ар?армен ?одаспен ж?не жолбарыспен де ай?ас?анын к?реді.
Балы?ты кезіктіргенін, с?ртыш?анмен де ?арсы келгенін к?реді. Сонан со? «Баланы? екіге б?лініп жаны рух?а, т?ні аруа??а айнал?анын» к?ріп ашулан?ан Жою хан, Ою ханды ?лтірмекке ?ылышын алып т?ра ?мтылады. Сонда Ою хан:
-Дат, та?сыр! Сені? «Кімде –кім баламны? ?лімін естіртсе, соны? басын аламын»- деген жарлы?ы? бар емес пе еді ?» – дейді.
Ия бар! –дейді ?аhарлы хан.
Ендеше бала?ны? ?лімін мен де, мына т?р?ан халы?та сізді? ?з аузы?ыздан естіп т?рмыз. «Ханны? екі с?йлегені ?лгені» алынса сені? басы? алынуы тиіс – дейді Ою хан.
С?йтіп Жою ханны? ?з жарлы?ы ?зіні? басын алу?а себепкер болады. Ал Ою хан болса ?айтадан ?з ханды?ын ??рып, ою- ?рнектеріні? ар?асында ?з хал?ы мен м?нді де, с?нді ?мір с?ріпті.
Ою-?рнекті зерттеу ж?мыстарында?ы т?рт ба?ыт
1.Д??гелек-б?л адам баласыны? космогониялы? ??ымынан ту?ан, ?лем ке?істігінен алын?ан ай, к?н, жер т.б. негізі. О?ан ?оса ше?бер (д??гелек) ?зілмес ба?ыт., м??гілікті? нышаны.
2. Ілмекке ??сас б?лігі - «?мір жолы». Адам баласы д?ниеге келгеннен кейін д??ге де шы?ады, ой?а да т?седі. М?ш??р Ж?сіп К?пеев «Б?л д?ние - бір к?н базар, бір к?н мазар».
3. Т?рт ??была – д?ниені? т?рт б?рышы ( ?аза? д?ниені? ?ай б?рышында ж?рсе де бір-біріне аманды? тілеумен ?ткен).
4. ?шб?рыш (т?марша) - жер ?сті аспан болса, онда ?шб?рышымыз аспан, жер, су белгісіне келеді. «Аспаны? ашы?, суы? таза болсын» - деген тілеулер ?аза?та к?п айтылады.
?аза? ?лтты? ою-?рнектеріні? т?рі сан алуан, атауы ?алымдарды? айтуынша 200-ге жуы?. ?аза? ?лтты ою-?рнектеріні? е? байыр?ы т?рі-?ош?арм?йіз. Б?л киелі ою. ?йткені ?ош?ар байыр?ы ??ымда киелі санал?ан, т?рт т?лік малды? тірегі еді. “?ош?арм?йіз” оюы-байлы?ты?,молшылы?ты? символы. “?ош?арм?йіз” оюы ?алымдарды? топтастыруы бойынша жан-жануарлар тектес оюлар тобына жатады. ?сімдік тектес оюларды? е? байыр?ы т?рі-т?рт жапыра?ты г?л оюы. Б?л ?рнекті? бастап?ы т?рлерін б.з.б. 2000 жылды?та табыл?ан кілемдер,??мыралар т.б. ?шекей заттардан к?реміз.
“Г?л” оюы да киелі ою. ?йткені байыр?ы ??ымда ?сіп-?нетін таби?ат д?ниесін кие т?ту, т??ірі т?ту, оларды? да жаны бар деп ?абылдау сенімі басым еді. Т?рт жапыра?тан т?ратын г?л ою-д?ниені? т?рт тарабын білдіреді. Г?л мен г?л т?йнегіні? ай?аса бірігіп салынуы бірлікті, елді? ынтыма?ты болуын ме?зейді.
Су оюы иректеліп бейнеленетіндіктен “ирек оюы” деп те аталады, геометриялы? ою-?рнектер тобына жатады. Ол са?,??н,?йсін тайпаларыны? тастан, с?йектен, керамикадан жасал?ан б?йымдарыны? (??мыра, ыдыс-ая?) жиектеріне бейнеленген, бертін келе ж?ннен жасалатын б?йымдарды? да жиек, шеттеріне салынып дами т?сті. Су оюы да киелі ою. ?йткені су ертедегі ??ымда киелі, жаратушы аналарды? бірі. Олай дейтініміз: Ертедегі адамдарды? ??ымында д?ниені? жаратылуына т?рт зат негіз бол?ан: от, су, ауа, тау. ?ол?нерінде “су” оюы-?мір жолыны? символын білдіреді
?шб?рыш оюды біреулер “т?мар” ою десе, біреулер “тау” оюы дейды. ?дебиеттерге тере? ??ілсек екі оюды? да атауы кездеседі. Біріншіден, “тау” оюы ?зілмей, бір-біріне жал?аса бейнеленеді. Я?ни бейнеленуіне ?арай ?ласпалы ою-?рнектер тобына жатады. Екіншіден “тау” оюы-м??гілікті?, ??ш-??діретті? символы болса, “т?мар” оюы- к?зден, тілден са?тайды. Сонды?тан “тау” оюы к?бінесе ер адамдарды? та?ия, шапан, шалбарыны? жиектеріне салынса, “т?мар” ою ?ыз-келіншектерді? жасауларына, балаларды? киім-кешектеріне ?шекейленеді.
2.??рметті ?она? тапсырмасы
(кіріспе н?с?ау, ?ауіпсіздік ережесін еске т?сіру)
3.??дайы ?она? тапсырмасы
Шеберлер ?иялы. (?з бетінше ж?мыс)
Ж?мысты? орындалу реті
1. Ж?мыс бастау ?шін т?рлі-т?сті ?а?аз, ?айшы, ?арындаш ?ажет.
2. Ою- ?рнек ?иылатын т?рт б?рыш ?а?аз алып, ортасынан бір б?ктейміз.
3. Екі рет б?ктелген ?а?азды? бетіне ?арындашпен «?ош?арм?йіз» ?рнегін салып, ?айшымен ?иып ал.
4. Б?ктелген ?а?азды ??ыппен жайып, ?ырларын тегісте. Симметриялы орналас?ан м?йіз оюы пайда болады.
4.“?она? ??т ?келеді”“ ??пия ?оржын “
Б?л затты бізді? заманымызды? 1-жартысында ?ытайлы?тар ойлап тапты. ?ІІ ?. б?л зат Парсы?а, одан ?рі Арабия?а тарады, кейін оны арабтар Еуропа?а ?келді. Т?жікстанда?ы ?ІІІ ?. архивіні? к?птеген ??жаттары осы зат?а жазыл?ан.Б?л к?ндері осы затты? 600-ден астам т?рі бар. ( ?а?аз)
Б?л зат ал?аш?ыда б.з.д. бір жарым мы?ыншы жылдары ойлап табылды. Тігіншілер пайдаланатын б?л зат б.з.б. 300-жылдары Ежелгі римде пайда бол?ан. Ал ?ІІІ ?. бір ?ол?нерші екі кескіш темірді білікпен ?осу ?дісін тап?ан, содан барып ?азіргі б?ріміз білетін осы зат пайда болды. ( ?айшы)
5.?ыдырма ?она? тапсырмасы. (?орытынды н?с?ау)
а) ?атемен ж?мыс.
?) бір-біріне ой ?осу
сергіту с?ті (полиглот)
6.Сы?сыйма ?она? тапсырмасы (тест)
Ою-?рнектерді неше топ?а б?ліп ?арастырамыз?
А) 2 ?) 3 Б) 4
?ош?ар м?йіз оюы ?андай ??ымды білдіреді?
А) Бірлікті?,ынтыма?ты? ?) байлы?ты?, молшылы?ты? Б) ?мір жолы
?сімдік оюларына ?андай оюлар жатады?
А) Балда? ?) Жапыра? Б) Ирек
Геометриялы? оюларды ата:
А) Жапыра? ?) М?йіз Б) Ше?бер
Жануарлар оюларына жататын оюларды ата
А) Ирек ?) Т?йетабан Б) ?арма?
Кері байланыс.
Мен ?шін жа?алы?.
Саба?та ма?ан не ?нады?
?андай тапсырма мен ?шін ?иын болды?
Сый таба?. (о?ушыларды ба?алау)
9.?й тапсырмасы
?а?аз?а сызыл?ан оюды мата бетіне бастырып келу.
