Кесте ?нері

«Ж.Молдағалиев атындағы орта мектебі»КММ

Қазақтың кесте өнері «Өткірдің жүзі, кестенің бізі, Өрнегін сендей сала алмас» Абай Қазақ әйелдері мен қыздары кестелеудің Бірнеше түрін қолданады: Біз кесте,айқас тігу, жіп салып тігу, басып тігу, қайып тігу, баспа, кенебе, албыр кесте

Технология пәні мұғалімі:Д.А.Садырбай

ШҚО.Абай ауданы Тоқтамыс ауылы

Егер де мал керек болса, қолөнер үйренбек керек... Алдау қоспай еңбегін сақтау, қолөнерге – қазақтың төресі сол. Абай

Кесте тігісінің түрлері

• Сабақтың мақсаты : халықтың қолөнерінің бірін кестелеу. Халқымыздың көркем тігістері, қолөнері туралы ұғымды қалыптастыру, білімдерін кеңейту. Танымдық қызығушылықтарын дамыту, ой-өрісін, қол шеберлігін, қызығушылығын, эстетикалық талғамын ұштау. Еңбексүйгіштікке, тазалыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
• Сабақтың әдісі : АҚТ, теориялық, сарамандық жұмыс.
• Пәнаралық байланыс : Тарих ,бейнелеу өнері, математика.
• Сабақтың көрнекілігі : Дайын үлгілер, тест, слайд шоу, этникалық оқулытар көрмесі, дайын кесте бұйымдары, кестелеуге арналған шаблондар

Сабақтың тақырыбы:Кестелеу өнері

• Сабақтың мақсаты : халықтың қолөнерінің бірі кестелеу. Халқымыздың көркем тігістері,қолөнері туралы ұғымды қалыптастыру, білімдерін кеңейту.Танымдық қызығушылықтарын дамыту, ой-өрісін, қол шеберлігін,қызығушылығын,эстетикалық талғамын ұштау.Еңбексүйгіштікке, тазалыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

• Сабақтың әдісі:теориялық, сарамандық жұмыс.
• Сабақтың әдісі:теориялық, сарамандық жұмыс.
• Сабақтың әдісі:теориялық, сарамандық жұмыс.
• Сабақтың әдісі:теориялық, сарамандық жұмыс.
• Пәнаралық байланыс: бейнелеу өнері, тарих, информатика, әдебиет.
• Сабақтың көрнекілігі:слайдтар, дайын үлгілер,кестелер,топтастыру, венн диаграммасы,кестеленген бұымдар көрмесі,әдебиеттер, технологиялық нұсқау.

Сабақтың жоспары:

• Ұйымдастыру бөлімі:
• А) оқушылармен амандасу;
• Ә)оқушыларды түгелдеу;
• Б)жұмыс орнын сабаққа даярлау;
• Жаңа материалды түсіндіру :
• А) Кіріспе инструктаж.
• Ә)Қауіпсіздік ережелерін қайталау.
• Сарамандық жұмыс :
• Баспа және тышқан із тігістерімен жұмысты орындау
• Қорытынды бөлім :
• А)сабақты бекіту.
• Сабақты қортындылау, оқушыларды бағалау
• Үйге тапсырма беру, жұмыс орнын жинақтау.

Жаңа сабақ

Кесте

киіз

мата

тері

Кесте -мата,тері, киіз т.б.материалдар бетіне әр алуан суреттер мен өрнектер салып, әр түрлі жіптермен,зермен тігілетін қолөнердің бір түрі.

Венн диаграммасы

• Кестенің түрлері Ою-орнек түрлері

Шым кесте

Айқас

Қиғаш

Терме

Тышқан із

Баспа

Гүл

Жапырақ

Шеңбер

Жұлдыз

Ирек

Қолөнер

Еңбекке тәрбиелеу

Қимыл-қозғалыс

Сұлулық

Кестелеуге арналған құрал-жабдықтар

Жұмбақ

Жауап

Тап-тап,тап жорға

Мақал-мәтел

Табаны жоқ,боз жорға.

Ине

Қимылдаса қос шебер

Қыруар-қыруар іс өнер

Қол

Басы да екеу,аяғы да екеу

Сабақты ине сәтімен

Желіп кетсе, жеткізбес,

Өнерлінің қолы алтын

Қайшы

Ақ лағым арық еді,

Жерге түссе таптырмас

Кеше ғана сымпиған.

Жіп

Асыл қайшы пішуге сән

Күміс қасық ішуге сән

Әжем бір күн бағып еді,

Ине өткен жерден жіп те өтер

Семіз болып тымпиған

Кесте тігуге қажетті аспаптар

• Кестелеуге арналған жіптер: Ширатылған мақта жіп Ширатылған жібек жіп Ирис Мулине жіп Мақта жіп Металл жіптер Жіңішке жүн жіп

Қауіпсіздік ережесі

• Қайшымен жұмыс жасағанда:
• Қайшының жүзін жауып қой
• Қайшының ұшын жоғары қаратып ұстама, ұшын өзіне қаратып бер

Жұмыс кезінде қайшы мата астында қалмасын

• Қайшымен жұмыс жасап отырған адамды аландатпа

Инемен жұмыс жасағанда:

• Инені көз жағымен ұсынамыз
• Инені матада қалдырма
• Инені жоғалтпауға тырыс
• Ингені аузыңа салма
• Сынған инені тастама
• Тот басқан инені пайдаланба

Кестелеу өнеріндегі

Ою-өрнектер

Қошқар мүйіз оюының түрлі бұйымдарда қолданысы

Қазақтың кесте өнері

• Бізге жеткен деректер мен археологиялық жаңалықтар кестенің қолданбалы өнер ретінде ертеден келе жатқаның дәлелдейді. Кесте жөнініде алғаш рет б.д.д XVI ғасырда Мысыр жылнамаларында айтылған. Бұнда кестенің ең алғашқы бір түсті қарапайым жіптермен тігілген түрлері сөз болады. Қазақ ұлттық кесте өнері тарихының түп тамыры ғасырлар қойнауында жатыр Ұлы дала көшпендіолерінің тарихымен тығыз байланысты. Көшпенділер өздерінің салт-дәстүрін, өнерін, ғажайып өркениетін мұраға қалдырып кеткен.
• Бізге жеткен деректер мен археологиялық жаңалықтар кестенің қолданбалы өнер ретінде ертеден келе жатқаның дәлелдейді. Кесте жөнініде алғаш рет б.д.д XVI ғасырда Мысыр жылнамаларында айтылған. Бұнда кестенің ең алғашқы бір түсті қарапайым жіптермен тігілген түрлері сөз болады.
• Қазақ ұлттық кесте өнері тарихының түп тамыры ғасырлар қойнауында жатыр Ұлы дала көшпендіолерінің тарихымен тығыз байланысты. Көшпенділер өздерінің салт-дәстүрін, өнерін, ғажайып өркениетін мұраға қалдырып кеткен.

• Мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан ұлттық кесте өнеріміз эстетикалық құндылықтарын өз бойына сақтап,қасиетін жоғалтпай жақсы сақталған ірі мәдениет үлгісі ретінде аталып келген және халқымыздың тарихымен,тұрмыстағы әдет-ғұрып,салт-дәстүріне сай дамып,түрленіп жетілдіріліп отырған. Ақ шаңқан ақ ордаға сырттан кіріп келгеніңізде сан алуан өрнекпен түрлене кестеленген түскиіздер, текеметтер, қазақы қалы кілемдер, қызылды-жасылды басқұр алашалар,шым шидегі ырғақты ою-өрнектер бәрі сізді ән сала қарсы алғандай әсерге бөленесіз.
• «Өткірдің жүзі,
• Кестенің бізі,
• Өрнегін сендей сала алмас»,-
• деп ақын Абай жырлағандай Ұлы даланың асқар-асқар тауларын,арқары мен құлжасын,құстары мен гүлдерін шытырман ою-өрнекпен астарлап,алуан өңді жібекпен төгілдіре кестелеген тұскиіздерді көріп дана әжелеріміздің,асыл апаларымыздың шеберлігіне талғампаз таланттына тәнті боласың.

Зооморфты оюлардағы Мүйіз элементтерінің түрленуі

Кестедегі ою-өрнектер

• Ою-өрнек дегеніміз – геометриялық және бейнелеу элементтерінің жүйелі ырғақпен қайталанып, үйлесімді құрылуы. Ою-өрнек сөзі қосарлана айтылады. Ол бұйымның бетін әшекейлеу үшін қолданытлатын нақыш, өрнек. Олар: оймыштау, бедерлеу, шеку, қашау, тісеу, құрау арқылы жүзеге асады. Ою-өрнек дегеніміз – Әдемі ырғаққа арнаулы жүйемен құрылған өрнек бөлшектері. «Ою» сөзің латынның ornamentum (орнамент), ал «Өрнек» сөзің орыстың узор сөзінен алынған. .Ою-өрнек: Жиектік өрнек, гүлді өрнек, торлы ою-өрнек, геометриялық өрнек, көкөніс өрнек, зооморфтык өрнек түрлері бар
• Ою-өрнек дегеніміз – геометриялық және бейнелеу элементтерінің жүйелі ырғақпен қайталанып, үйлесімді құрылуы. Ою-өрнек сөзі қосарлана айтылады. Ол бұйымның бетін әшекейлеу үшін қолданытлатын нақыш, өрнек. Олар: оймыштау, бедерлеу, шеку, қашау, тісеу, құрау арқылы жүзеге асады. Ою-өрнек дегеніміз – Әдемі ырғаққа арнаулы жүйемен құрылған өрнек бөлшектері. «Ою» сөзің латынның ornamentum (орнамент), ал «Өрнек» сөзің орыстың узор сөзінен алынған.
• .Ою-өрнек: Жиектік өрнек, гүлді өрнек, торлы ою-өрнек, геометриялық өрнек, көкөніс өрнек, зооморфтык өрнек түрлері бар

Киізде жіппен кестелеу жұмысы Өнер-мінсең ат, ұшсаң-қанат, кисең-жанат, ішсең-тамақ

Өнерді таудың бұлағынан, Қойдың құлағынан, Апамның киізінен Ешкінің мүйізінен үйрендім Ә.Қастеев

• .

Төсеніш бұйымдарындағы ою-өрнектер

Ою-өрнектің жасалу жолдары,қолданыстағы кейбір үлгілері

Ою-өрнек үлгілері

.

Инемен тігетін тігістер: тепшу, жөрмеу, қаю тігіс, қос басу тігісі, торлап тігу

Тігіс түрлері:бүгу,теріс қаю, қабырға тігіс, таңдай тігіс, тепшу тігісі, теріс қайық, бүрме тігіс

Кестелеу түрлері: тышқан із тігісінің түрленуі, шалып торлаутүрлері, түйін тігіс түрлері.

Жіп салу

.

торлау

Таңдай

Кесте тігіс түрлері

айқас

Баспа

Тышқан із

Моншақтап

кестелеу

Түйнек

Біз кесте-кергішке керілген арнайы матаға ою- өрнек немесе сызық боймен тармақ бізді матадан ары өткізіп жіпті бері іріп шалу арқылы қайталанатын майда тігіс

Баспа кесте-материалдың ашық жерін қалдырмай тұтас кестеленген шымқай кестелерді айтады

Әредік кесте-матаның әр жері әшекейленіп бөлек-бөлек ою салынады, және кестелеп оюластырып жапсырылады.

Маржандап ,моншақтап кестелеу және айқас тігіс кестесі

Тесіп торлап тігу, бүршіктеп тігу.

Кестенің үй жиһаздарында қолданысы

Көркем кесте- суретшілердің көркем туындыларында

Сарамандық жұмыс

• 1)Технологиялық карта бойынша жұмысты орындау.
• 2)Түс үйлесімін дұрыс таба білу.
• 3)Тышқан із тігісінің көлемі бірдей болу керек.
• 4)Баспа тігістері жиі,ашық жері қалмай орындалуы керек.
• 5)Жұмысты ұқыпты,таза орындау керек.

Технологиялық нұсқау картамен жұмыс

• 1-әдіс:
• Тышқан із тігісі тігілу әдісі жағынан көлемді біркелкі ілмектер шынжыр секілді бір-біріне тіркесе тігіледі.Жіпті бекітіп ,оны матаның оң жағына шығарып алған соң,ілмек тәрізді етіп созып, оны сол қолымыздың бас бармағымен басып тұрамыз да,инені алғаш шаншыған жерден дәлдеп,төмен қарай,матаның астыңғы бетіне қарай шаншимыз.Тігістің теріс жағынан ине ілмектің астынан,тігістің үстіне ілмектің ортасынан шығады. (Слайдтан тышқан із тігісін көрсету)

Баспа тігісі

• 2-әдіс:
• Баспатігісі тік, көлденең және қиғаш болып әр түрлі түсуі мүмкін.Кестемізді солдан оңға қарай жүргіземіз.Инені матаның оң жақ бетіне шығарып,жоғары қарайбір тігіс түсіреді.
• Енді матанының астына түскен инені алғашқы шаншыған жерден деңгейлестіре, оң жаққа қарай әкелеміз де, жаңа тігіс түсіреміз.Тігістері жиі ашық жер қалмай орындалуы тиіс.
• Жұмысты бастағанда жоғарыда көрсетілген қауіпсіздік ережелері орындалуы тиіс.

Қорытынды бөлім

• Венн диаграммасы
• Дайын болған бұйымдар галереясы
• Оқушыларды бағалау,мадақтау.
• Үйге тапсырма беру.