Саба?ты? та?ырыбы : Жібек ж?не ж?н маталарыны? ?асиетін аны?тау
Саба?ты? ма?саты :
Білімділік : О?ушылар?а жібек ж?не ж?н маталары туралы т?сінік беру,талшы?тарды?
?рамына то?талу, ?рылымын салыстыру?а ?йрету.
Дамытушылы?: О?ушыларды? д?ниетанымын ке?ейту,ой-?рісін, ойлау ?абілетін дамыту. Т?рбиелік : Шеберлікке, ептілікке, ізденімпазды?а, е?бекс?йгіштікке т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: аралас
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, к?рсету, с?ра?-жауап, практикалы? ж?мыс
Саба?ты? к?рнекілігі: маталар, н?с?ау карта
П?наралы? байланыс: биология, химия, физика.
Саба?ты? барысы
І. ?йымдастыру
О?ушылармен амандасу. Саба?а дайынды?ын тексеру. Жа?а саба? та?ырыбын хабарлау.
О?ушыларды топ?а б?лу: ж?н, жібек
ІІ. О?ушыларды? білімін ба?ылау. О?ушылар ж?н, жібек талшы?ы туралы, одан мата алу тарихы ж?нінде ізденіп келген м?ліметтерін орта?а салады.
Таби?и ж?н талшы?тарын алу ?шін б?рын мал -шаруашылы?ымен ш?ылданатын Орта Азия, Закавказье, Украина, Сібір ж?не Волга жа?алауы негізгі ?ірлері саналатын.
Б?рын?ы ода?та пайдаланылатын ж?нні? 95-97%-і ?ойды? ж?ні.
Таби?и ж?н ?ой,ешкі, т?йеден алынады. Ж?н матаны к?бінесе ?ой ж?нінен жасайды, ?йткені елімізді? барлы? б?лігі ?ой шаруашылы?ымен ш?ылданады.
?ой ж?нін арнайы ?айшымен немесе машинкамен ?ыр?ады. М?ндай ж?н ал?ашында ?те ?атты,кір,?йпала?тан?ан болады.То?ыма фабрикасына ж?нелтпей т?рып, ж?нді ал?аш?ы ?деуден ?ткізеді. ?деу ж?мыстары мыналардан т?рады: ж?нді сорттайды- талшы?тарды сапасы бойынша іріктейді; ?о?ымдарынан тазалап,т?теді, ?опсытады,ысты? сабын сумен жуады; арнайы машиналарда кептіреді.
Иіру фабрикаларында ж?н талшы?тарынан жіп иіреді.
Талшы?тарды ?деп, мата алу ?шін, механикаландырыл?ан жабды?тар, автоматтандырыл?ан станоктар мен машиналар ?олданылады. Онда тегістеуші, иіруші, айналдырушы, ораушы, то?ымашы ж?мыс істейді.
Таби?и жібекті? –т?т, не еменні? жібек ?ртынан оралатын аса жі?ішке жіп, б?л жіптерді? ?зынды?ы 700-800 м, біра? ?те жі?ішке бол?анды?тан 3-тен 8-ге дейін ?абатталады, ?абаттал?ан жіп «аршылма?ан жібек» деп аталады. Жібек те ал?аш?ы ?деуден ?теді, ерекшелігі, жібек ?ртыны? арам ш?птерін ?лтіру ?шін жібек ?рты буланады, ыл?алын кетіру ?шін ысты? ауадан ?ткізіп, жібек желімін кетіру ?шін ж?не буланады. Бірнеше ?абат жібі бірге ?абатталып, жібек орайтын фабрикада оралады.
ІІІ. Жа?а саба?
Талшы?тарды? ?рамы.
Матаны? сапасы к?бінесе талшы?тарды? ?рамына байланысты. Матаны? сапасына талшы?ты? ?зынды?ы, жуанды?ы(жі?ішкелігі), мы?тылы?ы, ж?мса?ты?ы, иірілуі секілді ?асиеттері ?сер етеді. ?зын ж?не жі?ішке талшы?тан жі?ішке, мы?ты, біркелкі жіп алады. М?ндай жіптен то?ыл?ан мата да ж?а, берік, тегіс ?рі ж?мса? болып келеді. Ирек талшы?тар жа?сы жылу са?та?ыш ?асиетімен ерекшеленеді.
Матаны? ?рамы талшы?тарды? ?рылысына, жіптеріні? ай?асуына ж?не с?ндік ерекшелігіне (бояу) байланысты.
Матаны? ?асиеттері
Матаны? негізгі ?рамына физикалы?-механикалы?, гигиеналы? ж?не технологиялы? ?асиеттері кіреді. Б?л ?рамдар б?йымны? с?нін та?да?анда,?деуде ескеріледі.
Физикалы?-механикалы? ?рамына мы?тылы?ы, ?ыртыстануы, т?зімділігі жатады.
Матаны? беріктігі талшы?ты? мы?тылы?ына, жіпті? иірілуі мен то?ылуына байланысты.
Матаны? ?ыртыстануы талшы?ты? серпімділігіне, созыл?ышты?ы мен жіпті? иірілуіне байланысты.
Матаны? гигиеналы? ?рамы ауа ?ткізгіштігімен, жылу са?та?ышты?ымен, ыл?ал мен ша? ?ткізгіштігімен ерекшеленеді. Мата ?олдануына ?арай т?ра?ты гигиеналы? ?рамдар?а жауап беру керек. Мысалы,сырт киімге арнал?ан маталарды? ?сіресе ?ыс мезгіліне жылу са?та?ыш ?асиеті жо?ары болу керек. Іш киімдерге арнал?ан маталар ауа мен ыл?алды жа?сы ?ткізеді.
Ыл?ал ?ткізгіштік –матаны? ?орша?ан ортадан ыл?алды ?абылдау ?абілеті.
Жылу са?та?ышты?- адам денесінен б?лінген т?ра?ты жылуды са?тау.
Ша? ?ткізгіштік –матаны? ша?ды тез ?абылдауы. Б?л ?асиет к?бінесе матаны? о? бетіні? ты?ызды?ына байланысты. Егер матаны? беті тегіс, ты?ыз болса, онда ол аз кірлейді. Не?рлым бос,тесіктері к?п болса, керісінше, кірлегіш келеді.
Матаны? технологиялы? ?рамы тігін б?йымдарын дайындау кезінде бай?алады. Ол матаны? отыруы, тез сетінгіштігі, тігістерде жіпті? ыдырауы ж?не ыл?алды-жылумен ?деуде пішініні? ?згеруі ар?ылы білінеді.
Матаны? отыруы (шууы) –ыл?алды-жылу ?деуде, жу?ан кезде матаны? ?лшемі кішірейеді.
Матаны? сетінеуі мен жіпті? ыдырауы- жіпті? серпімділігі мен тегістігіне, жіптерді? ай?асуына байланысты. М?ндай ?асиеттерді к?бінесе денеге жабыстыра тігілетін киімдерде ескеру ?ажет.
І?. Практикалы? ж?мыс. 1) Маталар ?асиетін аны?тау
Н?с?аулы? карта таратылады. ?ауіпсіздік ережелері еске т?сіріледі.
1. Мата ?лгілеріні? сырт?ы к?рінісінен ?айсысыны? беті жылтыр, ?айсысы к?гірт екенін аны?тау
2. ?р ?лгіні? бетіні? ?аттылы?ы мен ж?мса?тылы?ын аны?тау
3. ?р матаны ала?анмен 1-2 минуттай ?ысып т?рып, матаны? ?ыртыстан?ышты?ын аны?тау
4. Мата шеттерінен жіпті инемен суыртпа?тап, матаны? сетінеуін аны?тау
5. Суыртпа?тап алын?ан жіптерді? ?зілу н?тижесін бай?ап, мы?тылы?ын аны?тау
6. Су ?йыл?ан ыдыс?а салып, матаны? ыл?алсор?ышты?ын аны?тау
7. Алын?ан м?ліметтерді кестеге толтыру
Маталар ?асиеті
ма?та
зы?ыр
ж?н
жібек
Жылтыра?ты?ы
к?гірт
жылтыр
ж?мса?ты?ы
ж?мса?
?атты
Физико-механикалы?
Мы?тылы?ы
орташа
жо?ары
?ыртыстануы
орташа
жо?ары
Тез тозуы
орташа
Гигиеналы?
Ыл?алсор?ышты?ы
жо?ары
Ша?сор?ышты?ы
орташа
т?мен
Жылу?ор?а?ышты?ы
орташа
т?мен
Технологиялы?
?ыс?аруы
орташа
Сетінеуі
т?мен
орташа
Сыр?ана?ты?ы
т?мен
2. Маталарды? жа?ымды, жа?ымсыз ?асиеттері. Ж?ннен, жібектен алын?ан маталарды? арты?шылы?ы мен кемшілігін аны?тау. Кемшілікті жою т?сілдерін ойлап табу. ?з маталарын мада?тау (жарнама).
Маталар
Жа?ымды ?асиеттері
Жа?ымсыз ?асиеттері
Жа?ымсыз ?асиеттерді кеміту
Ма?та
Ыл?алды жа?сы сі?іреді, тез кебеді, же?іл жуылады, киіп ж?руге ы?айлы
Жу?ан кезде ?ыс?арады, ?ыртысталады
Зы?ыр
?те берік, ыл?алды жа?сы сі?іреді
?атты ?ыртысталады, жу?анда ?ыс?арады
Ж?н
Жібек
?. Саба?ты бекіту.
Негізгі т?сінік
?осымша т?сінік
Негізгі т?сінікке - ?здері ал?ан білімдеріні? негізгілерін жазады. ?осымша?а – топтан ал?ан а?параттарын жазады.
Ортадан 1 о?ушы шы?ып т?сіндіреді. Ал?ан м?ліметтерін бекіту негізінде екі топ бір-біріне жі?ішке ( о?ай), жуан ( ?иын )с?ра?тар ?ояды.
?асиеттері ?рылымы
Т?рлері ?рамы
?І. ?орытынды. О?ушыларды ба?алап,?йге тапсырма беру. Саба? ая?талды.
