Құрметті ұстаздар, қадірлі қонақтар! Ұлыстың ұлы күні – Наурыз мейрамы құтты болсын! Наурыз – көнеден келе жатқан мейрам. Күні бүгінге дейін жер шарындағы көптеген халықтардың дәстүрлі мейрамына айналған. «Наурыз» сөзі – біріншіден, жыл басында тойланатын думанды халықтық мейрам, екіншіден, ай аты, үшіншіден, ұлыс күні жасалатын көжеге байланысты айтылады. Наурыз – бақыттың бастамасы, жақсылықтың жаршысы, өмірге нұр сыйлаған, сезімге гүл сыйлаған, халық қастерлейтін күн. Ұлыстың ұлы күні құтты болсын, ағайын! Жаршы: Аян : Жігіттер мен сұлулар! Той болады, Көктем келді, Жаңа жылды ерте келді! Ойын күлкі думанымен Көптен күткен Наурыз келді? /Барлығы көрпелерге шуласа жайғасады/
Салтанат: Бұл әлемде мереке көп, Қуанышты, әдемі! Ал біз үшін ең жақсысы Қымбатты Наурыз мейрамы! /хормен/
ӘН: / хормен/ «Қазақы дастархан»
Тақпақтар
Еркебұлан:: Көргенде қуанасың таза әуені, Құлаққа естілгендей жаз әуені. Жыл сайын тойланатын мәңгі – бақи, Наурызың құтты болсын, қазақ елі. Ернар: Той дегенде қазақтың жаны кірер, Бағаңды жас білмесе, кәрі білер. Наурызың құтты болсын, нар ағалар, Наурызың құтты болсын, бар інілер.
Айсұлтан : Жақсылық жүрегіне жыр еселер, Биікке шарықтатар киелі өнер, Наурызың құтты болсын, апа - әкелер, Наурызың құтты болсын, ата - әжелер. Макар: Көңілдің құлпыларын ашайық та, Қиялмен қияларға асайық та. Қасиетті наурыз тойы елдігіңнің, Ерке бір қуанышы десе айып па? Мұғалім: Балалар 22 – наурыз – аспан денелері өздерінің бастапқы нүктелеріне келіп, күн мен түн теңелетін, жан – жануарлар төлдеп, адамдардың аузы аққа тиетін, жер үстіне шаттық орнаған күн.
Жүргізуші:: Наурыз күні атқа мінген жігіттер елді аралап жарапазан айтқан. Игі тілекпен әндете келген жарапазаншыларға адамдар бауырсақ, құрт, ірімшік, ұсынып, шапан жауып, белдеріне жібек ормал таққан. Ендеше жарапазан айтуға келген балалар да бар екен. Ортаға шақырайық.
Еркебұлан:: Айтамыз жарапазан отбасына, Тілейміз денсаулықты бас – басыңа. Тілесек денсаулықты бас – басыңа, Амандық келер әр күн отбасыңа. Айтамыз жарапазан ауылыңа, Береке, бірлік берсін қауымыңа. Береке, бірлік берсе қауымыңа, Бас имес кімдер келіп ауылыңа Еркебұлан Ш: Айтамыз жарапазан еліңізге, Байлаңыз жақсы орамал белімізге. Байласаң жақсы орамал белімізге, Кетеміз мақтай - мақтай елімізге. Айтқанмен жарапазан тоямыз ба? Дәстүрін халқымыздың қоямыз ба? Дәстүрін халқымыздың біз ұмытсақ, Дүниеде екі бірдей оңамыз ба? Арман: Кел, Наурыз келешекті жарқын шолып, Барыстай ұрпақтарға даңқың қонып. Қазақстан олғанда – Ғажапстан, Қол соғып қуаналық халқым болып. : Балалар Наурыз күні кеш батуға айналған кезде ақындар айтысы басталған. Олар жақсылық пен жамандықты, суық пен жылыны, қыс пен жаздың күресін жырлаған. : - Тойымыз енді қызып жатқандай,той –тойға ұлассын!
Жүргізуші: - Тойдың сәні ән,би,ойын емес пе? Ұлттық ойындарымызды ойнап,бір жасап қалайық. Мына біздің жігіттеріміз сақаларын сайлап,сәйгүліктей дайын екен.Асық атып,мергендікті байқайық.Кәне,жігіттер, ортаға шығыңдар. «Асық ату» , « Арқан тартыс» , « Орамал тастамақ» Шарты : Ойында жеңілген айып төлейді,өлең айтады,тапсырма орындайды, дайындаған әндерін айтады, билерін билейді.
2.Келесі кезекті Ата – аналар үшін ұлттық –танымдық ойынға берейік .Ата аналар мына сұрақтарға жауап берулеру керек.
1.Наурыз сөзін тарқатып айт. 2.Наурызша деген не? 3.Наурызкөк деген не? 4.Наурыз тілек деген не? 5. Наурызнама деген не? 6.Наурыз көже деген не? 7.Наурыз төл деген не? 8.Наурыз есім деген не? 9.Наурызшешек деген не?10. Ет тағамдарын ата. 11. Сүт тағамдарын ата. 12. Ұлттық ыдыстарды ата. 13.Тігіс түрлерін ата. 14.Қазақ киімдерінің түрлерін ата. 15.Әйел киімдерін ата. 16.Бесікке ырымдап тағылатын заттарды ата. 17.Музыка аспаптарын ата . 18.Шаруашылық және тұрмыс құралдарын
Сұрақтар : 1) Наурыз төл дегенді қалай түсінесің? (Наурыз төлі) 2) Наурыз көже қалай жасалады? (7 немесе 9 тағам түрі) 3) Наурызша деген қандай мағына береді? (Наруыз айында жұп-жұқа қиықша қырбық жауған қар 4) Сүттен жасалатын тағамды ата? (құрт, ірімшік, қатық,қаймақ т.б) 5) Наурыз айында ұшып келетін көктем құсы қалай аталады?(наурызкөк) 6) Наурыз айында бірінші өсетін өсімдік? (бәйшешек) Тапсырмалар: 1) Наурыз күні дастархан үстінде қандай тағамдар болуы керек? (Жауабы: Наурыз көже, бауырсақ, жеті нан, қазы-қарта т.б.) 2) Жыл басының алғашқы сүті қалай аталады?(уыз) 3) Қыдыр ата қай күні адамдар арасына келетін болған? (Жауабы: 21 наурыз) 4) Ертеде жеті жігіт жеті шырақ жағып, ауылды аралайды екен. Неліктен? (Жауабы: Жаманшылық ескі жылмен кетсін деген ниетпен жеті шырақ жағып ауылды аралаған.) 5) Наурызнама – деген не?(шат – шадыман, ойын-сауық ) 6) Ұлттық ойындарды ата? (алтыбақан,аударыспақ, қыз қуу, ат жарыс, теңге алу, ақсүйек,тоғазқұмалақ) VII. Қорытындылау Қазақ халқының ежелгі салт-дәстүрінің бірі – бата-тілек білдіру. «Сөз арқылы жаратушыға жалынып, жалбарынып ықпал етуге болады деп түсінген ата-бабаларымыз. «Жаңбырменен жер көгереді, батамен ер көгереді», «Баталы құл арымас» — деген ой-пікірді уағыздап, кейінгі ұрпағына ықылас білдіріп, ақ ниетпен бата беріп, тілек тілеуді дәстүрге айналдырған. Олайболса дастарханның батасын берейік. Осымен, құрметті қонақтар! Бүгінгі Наурыз мейрамына арналған тәрбие сағатымыз аяқталды. Назарларыңызға көп рахмет! Сау болыныздар
5. « Ақ дастархан – Ақ бата кезеңі».
Балалар, міне Наурыз да келді. 22 наурыз жыл басы. Наурыз үлкен мейрам. Көптен күткен Наурыз тойы арайлы, Нұрға бөлеп міне жатыр манайды! Мал біткеннің бал татыған ұғызды, Қуат болып қанымызға тарайды. Төрт түлік мал халқымыздың сүйері, Көңілімнің күмбірлеген күйі еді. «Аман ба» деп мал жаның? Бірін-бірі құшақтасып сүйеді. — Ал, балалар! Құрметті ұстаздар! Бәріміз тұрып бір-бірімізді құшақтап, бір-бірімізге жақсы тілектер айтып, Наурыз мейрамымен құттықтайық! Наурыз – Ұлыстың ұлы күні құтты болсын! Ақ мол болсын! Жаңа жыл бақ, береке, молшылық әкелсің!
ІІ. Әңгімелесу Наурыз шығыс күнтізбесінде жаңа жыл басы деп саналады. 21-22 наурызда күн мен түн теңеледі. Наурыз деген сөздің өзі «нау» — жаңа, «руз» — кун деген сөздерден алынып, жаңа жыл деген ұғымды білдіреді. Адамдар Наурызға дайындалады. Олар үй, арық, аула, көшені тазалайды. Ағаш, гүл егеді. Адамдар үйлерінде дастархан жайады. Ән шырқап, би билеп, ойын ұйымдастырады. — Құрметті қонақтар, балалар! Наурыз құтты болсын! (бір қонақ шашу шашады, музыка қосу) — Наурыз — бақыттың бастамасы, ұлылықтың ұйытқысы, жақсының жаршысы, ынтымақтың белгісі, өмірге нұр сыйлаған, сезімге гүл сыйлаған халық қастерлейтін күн. — Ал, енді біздің наурыз мейрамға дайындаған тақпақтарын ұсынады.
ІІІ. Тақпақтар
Тәрбиеші: Қазақтың түрлі-түрлі дәстүрі бар, Оның сырын ашқанға жұрт қызығар. Жауаптарын таба ма екен балалар, Сол себептен (сіздерге қоятын сұрақтар бар).
ІV. Жұмбақ
— Ал енді балалар! Жұмбақтардың шешуін табыңдар: Дәмді-дәмді тағамдарды жинайды, Қонақтарды көңілдене сыйлайды. (дастархан) Бұл не? Дұрыс айтасыңдар, балалар! Бұл дастархан. Ал дастарханға қандай қазақтың ұлттық тағамдары қойылады? Қазақтың ұлттық тағамдары, Жасымнан жақын маған бәрі. Теңермес ем оларға мен, Ешбір асты ғаламдағы. — Дастархан басында адамдар қалай отырады, асқа қатысты тыйымдармен ырымдарымен таныстырып өтеді.
V. Ұлттық салт-дәстүрлерімен таныстыру Қазақ халқы қонақ күтуді де, қонақ болып қыдыруды да қызық көрген. Сондықтан қазақ халқының тойлары да көп болған. Соның біреуі бесікке салу. Бесікке салу тойына жиналғандар өлең айтып, әзіл –қалжын, ұлттық ойындарын ойнап көңіл көтерген. Бесікке салу тойларын ырымын көрсетіп, түсіндіріп беретін апайымызға сөз береміз. Бала он екі ай шамасында қаз тұрып, бір-екі аттап үстел жағалап жүреді. Осы кезде балаға арналған қазақ халқында «Тұсау кесер» тойы өткізіледі.
VII. Қорытындылау Қазақ халқының ежелгі салт-дәстүрінің бірі – бата-тілек білдіру. «Сөз арқылы жаратушыға жалынып, жалбарынып ықпал етуге болады деп түсінген ата-бабаларымыз. «Жаңбырменен жер көгереді, батамен ер көгереді», «Баталы құл арымас» — деген ой-пікірді уағыздап, кейінгі ұрпағына ықылас білдіріп, ақ ниетпен бата беріп, тілек тілеуді дәстүрге айналдырған. Бата туралы Алмагүл апайдың әңгімесін тыңдайық. Рахмет! — Балалар! Сендер білесіндерме? Наурыз мейрамы – жыл басы, яғни жаңа жыл. Ал Жаңа жылдың иесі кім екенің білесіндер ме? Дұрыс маймыл! Жаңа жылдың иесін қарсы алайық! . Осымен, құрметті қонақтар! Бүгінгі Наурыз мейрамына арналған тәрбие сағатымыз аяқталды. Назарларыңызға көп рахмет! Сау болыныздар
Ендеше жарапазан айтуға келген балалар да бар екен. Ортаға шақырайық. Еркебұлан:: Айтамыз жарапазан отбасына, Тілейміз денсаулықты бас – басыңа. Тілесек денсаулықты бас – басыңа, Амандық келер әр күн отбасыңа. Айтамыз жарапазан ауылыңа, Береке, бірлік берсін қауымыңа. Береке, бірлік берсе қауымыңа, Бас имес кімдер келіп ауылыңа
Еркебұлан Ш: Айтамыз жарапазан еліңізге, Байлаңыз жақсы орамал белімізге. Байласаң жақсы орамал белімізге, Кетеміз мақтай - мақтай елімізге. Айтқанмен жарапазан тоямыз ба? Дәстүрін халқымыздың қоямыз ба? Дәстүрін халқымыздың біз ұмытсақ, Дүниеде екі бірдей оңамыз ба?
Арман: Кел, Наурыз келешекті жарқын шолып, Барыстай ұрпақтарға даңқың қонып. Қазақстан олғанда – Ғажапстан, Қол соғып қуаналық халқым болып. : Жаршы: Аян : Жігіттер мен сұлулар! Той болады, Көктем келді, Жаңа жылды ерте келді! Ойын күлкі думанымен Көптен күткен Наурыз келді? /Барлығы көрпелерге шуласа жайғасады/
Салтанат: Бұл әлемде мереке көп, Қуанышты, әдемі! Ал біз үшін ең жақсысы Қымбатты Наурыз мейрамы! /хормен/
Еркебұлан:: Көргенде қуанасың таза әуені, Құлаққа естілгендей жаз әуені. Жыл сайын тойланатын мәңгі – бақи, Наурызың құтты болсын, қазақ елі.
Ернар: Той дегенде қазақтың жаны кірер, Бағаңды жас білмесе, кәрі білер. Наурызың құтты болсын, нар ағалар, Наурызың құтты болсын, бар інілер.
