"Психология и выбор профессии"

Мектептегі буллинг проблемасы

Буллинг:

Оқушыға бір немесе бірнеше оқушылар тарапынан ұзақ уақыт агрессивті іс-әрекет қолдануы.

Төрт белгісі:

• Күштің теңсіздігі Агрессия Ұзақ уақыт бойы іс-әрекеттердің қайталануы Жәбірленушінің әсершілдігі
• Күштің теңсіздігі
• Агрессия
• Ұзақ уақыт бойы іс-әрекеттердің қайталануы
• Жәбірленушінің әсершілдігі

Буллингтің түрлері:

1. Физикалық

2. Вербалды

3. Қорқыту

4. Шеттету

5. Бопсалау

6. Мүлікті бүлдіру

7. Кибер-буллинг

Кибер-буллинг — буллердің электронды пошта

арқылы, әлеуметтік

желілерде, ұялы

байланыс арқылы

бірнеше рет қайталап

отыра психологиялық нұқсан келтіруі. Мұндай іс-әрекет булинг құрбанын буллицидке итермелейді. Яғни, буллицид деген - буллинг құрбанының өз-өзіне қол салуы.

Кибербуллинг 8 түрге бөлінеді:

• Флейминг
• Харассмент
• Жалған мәлімет тарату
• Құрбан атынан негативті мәлімет тарату
• Құрбан туралы жеке мәліметті интернетке жүктеу
• Остракизм (шеттету)
• Киберқудалау
• Хеппислепинг

Әлемді әр бір бесінші бала буллинг құрбаны болады, және әрбір жетінші бала буллер болатыны дәлелденген.

Д.Олвеустің зерттеуі бойынша сыныптар

арасындағы буллингтің кездесуі

Буллинг фактісі бойынша мәлімет жинау алгоритмі

1-ші деңгей – 24 сағат ішінде шара қолдану

2-ші деңгей – 48 сағат ішінде шара қолдану

3-ші деңгей – 3-5 күн ішінде шара қолдану

Буллинг құрбаны

– физикалық кемістік- көзілдірік тағатын, құлағы нашар еститін, қозғалыс (ДЦП);

– мінез ерекшелігі- тұйық, сезімтал, ұялшақ, мазасыз , сенімсіз, өзін-өзі сыйлауы төмен;

– түр-әлпетінің ерекшеліктері- сепкіл, құлақтың үлкендігі, қисық аяқ, бас сүйегінің құрылымы ерекшелігі, салмақтың артық болуы немесе кем болуы және т.б.;

– әлеуметтік дағдылардың төмен дамуы- досы жоқ, ешіммен араласпайтын бала;

– мектеп қорқынышы- сабақты нашар оқуы, белгілі бір пәндерге барудан қорқуы айналадағылардың агрессиясын тудырады;

– ұжым арасында қарым-қатынас орнату тәжірибесі жоқтығы (үй балалары);

– аурулар –қояншық, кекеш, энурез (кіші дәретті ұстамауы), энкопрез (үлкен дәретті ұстамауы), дислалия (тіл дамуының бұзылуы(, дисграфия (жазудың бұзылуы), дислексия (оқудың бұзылуы), дискалькулия (санау қабілетінің бұзылуы және т.б.;

– төмен интеллект- білім алудағы киындық

-- жаңадан келген бала

• Мектепке барғысы келмейді;
• Мектептен көңіл-күйі түсіп келеді;
• Себепсіз жылау:
• Сыныптастары туралы ештене айтпады;
• Сыныптастарының үйіне , туған кештеріне бармайды;

- Көп ауырады;

- Ақша көп сұрайды;

- Көп сөйлемейді;

Норвегиялық психолог Дан Ольвеустің әйгілі жалпыұлттық антибуллингтік бағдарламасы негізгі ұстанымдары төмендегідей:

• Үлкендер тарапынан (мұғалімдер, ата-аналар, оқу-тәрбиелеу персоналы) баланың өміріне, басқалармен қарым-қатынасына шынайы, жағымды, жылы қызығушылық білдіру.
• Оқушылардың жағымсыз мінезіне қатал шектеулер қою(ережелер ұстаздар мен оқушылар құрастырады).
• Баланың ар-намысына нұқсан келтірмейтін жазалау шарасын ұйымдастыру.
• Оқушылар беделді тұлғалармен қарым-қатынас орнату(ата-ана, ұстаз, құрметке ие азаматтар).

Педагог оқушының осы жағдайдағы сезімін жақсы түсінетінін білдіру. Сонда оқушы өзін жалғыз сезінбей , қолдау мен көмек алатына көз жеткізу.

Өзін-өзі бағалауының көтерілуін қажет етеді. «Сен болған оқиғаны айтып нағыз батырлық жасадың» оның батырлығын бағалаңыз.

Ата-аналарға жадынама

• Буллинг құрбаны болмау үшін: 
• басқалардан өзін жоғары ұстамау;
• Себепсіз басқалардан ерекшеленбеу;
• Жетістіктерімен, электронды гаджеттерімен, ата-анасымен мақтанбау;
• Рухани құндылықтарына нұқсан келмеген жағдайда, сыныпқа қарсы шықпау;
• Жеке басының намысын таптауға түрткі бермеу;
• Физикалық күшімен

мақтанбау

• Әлсіздік көрсетпеу;

• Егер бала буллинг жағдайына түскенін мәлімдеп берсе, ата-ана сабырлы болып, ашуды көрсетпеуі қажет, өйткені ата-ана ашу мен мазасыздығын байқатуы - әлсіздіктің белгісі. Балаға оны түсінетінін жеткізе отырып оны жұбату қажет. Бәрін білгішсініп ақыл үйретуден аулақ болу , өйткені баланың өзін-өзі бағалауы, өзіне деген сенімі одан ары қарай жоғалып кетуі мүмкін.
• Шұғыл түрде әрекет жасау: баланың көзінше мұғалімге телефон шалып сөйлесу.

• Мұғаліммен сұхбат жүргізу барысында өзін сабырлы ұстау (эмоцияларға ерік бермеу), дегенмен ата-ана ретінде балаңызға жауапты екенін білдіре отырып мұндай келеңсіздіктерге жол бермейтінін жеткізу .

Балаға зорлыққа жол бермейтініне көз жеткізу. Ата-ана қамқорлығын сезген бала өз ойын басқаға жеңіл аударады. Өзіне сенімділікті оята алады.

Буллингтің пайда болуына мұғалімнің ықпал ететін факторлары:

• көрініс алған жағдайларды елемеу,

• көмек беруден бас тарту,

• болып жатқан оқиғаларды көрмеу (қабылдауы төмен),

• немқұрайлық,

• дөрекі сөздерді пайдалана отырып, оқушыларға үлгі көрсетеді,

• сыныптағы оқу процесі дұрыс қойылмаған,

• мұғалім мен оқушы арасындағы салқын қарым-қатынас,

• оқу жүктемесінің көптігі (жетістіктерге жоғары талап қою).

Психолог буллинг құрбанымен қалай жұмыс атқарады?

• Басқа оқушылармен буллинге қарсылық білдіретін тұжырымдар тізімі құрастырады және сынып немесе мектеп ішінде іледі.
• Рөлдік ойындар арқылы буллинг жағдайында өзін-өзі салмақты, сенімді ұстауды сахналау .

• Айнаға қарай, «жоқ», «маған тиіспе» деген сөздерді сенімді және сабырлы айтып үйрету, өйткені буллер құрбан бойынан әлсіздік белгілерін іздейді
• Вербалды емес белгілерді дұрыс пайдалану, өйткені буллер өз құрбанын «мен әлсізбін, өзімді қорғай алмаймын» сяқты вербалды емес белгілерден байқайды.
• Буллердің қысым көрсетуін әзілге айналдыру.
• Оқушылар тобында болу, жалғыз жүрмеу.
• Құрбан болғанына өзін кіналі есептемеу.
• Буллинг құрбанына жақсы көретінін жеткізу, өйткені мұндай балалар өзінің басқаларға ұнайтындығына көзі жетпейді.
• Буллинг құрбанына айналуға себеп болған жаман әдеттерден арылтуға көмек көрсету(мұрнын шұқылау, жамандау, басқа балалардың заттарын партасынан лақтыру және т.б.).
• Мықты жақтарын дамыту. Өзін-өзі силайтын және басқа оқушылардың құрметіне ие болу үшін сынып ішінде жақсы орындайтын тапсырма беру.

Буллингті анықтау үшін сауалнама

Біздің сыныпта:

• біреу туралы өсек немесе жалған мәлімет айтылады
• жек көрушілігін жесттер мен көзқарастар арқылы мәлімдейді
• біреудің үстінен күледі, жаман пікір айтады
• біреудің артынан жаман әңгімелер айтылады
• үнемі біреудің заттарын тығып немесе бүлдіріп қояды.
• Үнемі шеттетеді, ойынға араластырмайды, туған кешіне шақырмайды және т.б.