Научная статья : Формирование профессиональной культуры

Формирование профессиональной культуры

Как определить наличие духовной составляющей культуры учителя? В значительной степени она определяется уровнем его общепедагогической подготовки, умением учиться (повышать квалификацию), стремлением к самосовершенствованию в условиях профессиональной деятельности.

КАСБИЙ МАДАНИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

25- общеобразовательная школа Алатского района Бухарской области, Узбекистан

Абдугаффорова Озода

Бухоро вилояти Олот тумани ХТБ га қарашли 25-умумий

ўрта таълим мактаби амалиётчи психологи

Бугунга кундаги ёшларимизнинг ҳар томонлама кучли, билимли, салоҳиятли, тафаккур доираси кенг, ўз ишининг моҳир ижодкори, ўз Ватанининг жонкуяри бўлиши, мустақил Ўзбекистоннинг тараққиёти учун муҳим аҳамият касб этади.

Ёшларимизнинг илм фаннинг сўнгги ютуқларидан тўлиқ баҳраманд қилган ҳолда, уларга тарихимизни, миллий қадриятларимизни, маънавий меросимизни тўлиқ ўргата боришимиз керак. Бу билан ёшларда уларни касбий маданиятини ҳам шакллантирган бўламиз.

Халқимизнинг асрлар оша яшаб келган анъаналари, урф – одатлари, тили ва руҳи негизида қурилган миллий мустақиллик мафкураси умуминсоний қадриятлар билан маҳкам уйғунлашган ҳолда келажакка ишонч туйғусини одамлар қалби ва онгига етказиши, уларни Ватанга муҳаббат, инсонпарварлик руҳида тарбиялаш, ҳалолликни, мардлик ва сабр – бардошлиликни, адолат туйғусини, билим ва маърифатга интилишни тарбиялаш йўлида хизмат қилмоғи лозим . Шу боис истиқлол туфайли барча маънавий меросимиз, урф – одатларимиз, қадриятларимиз тикланди.

Кейинги йилларда таълим ва тарбия тизимига, ўқувчиларни халқимизнинг миллий қадриятлари, урф-одатлари, анъаналари, халқ ижоди намунаси асосида тарбиялаш ва таълим бериш психологик муаммо сифатида кириб келди.

Ўқувчиларнинг касбий маданиятини ва бу соҳадаги билим, кўникма ва малакасини шакллантириш ҳозирги куннинг энг долзарб масалаларидан бири ҳисобланади. Уларнинг касбий маданиятини аниқлаш ҳам ўзига хос бўлган муаммо ечимини топишни талаб этади. Талабаларнинг касбий маданиятини шаклантириш орқали уларни таълим – тарбия жараёнида самарали меҳнат қилиш тизимини шакллантирилади. Бугунги куннинг талабларидан бири ҳар бир ўқувчини замонавий билимлар билан қуроллантиришдан иборат. Улар таълим тизимида олган билимларини амалий фаолиятда қўллай олиш имкониятига эга бўлишлари керак.

Бугунги кун талабларидан келиб чиққан ҳолда ўқувчиларнинг компьютер билан самарали мулоқот қилиш фаолиятини ҳам маълум бир даражада шакллантириш керак, чунки бўлажак авлод ахборот технологияларидан кенг фойдаланиш имкониятига эга бўлсагина замон билан ҳамнафас бўлган бўлади. Бунда ўқувчилар биринчи навбатда танлаган касби тўғрисида маълумотга эга бўлишлари керак.

Касб – кишининг меҳнат фаолияти, доимий машғулот тури; иш турини малакали бажаришга имкон берадиган билимлар мажмуи. ўқувчиларни касбий фаолиятга тайёрлаш билан бир қаторда, уларни баркамол шахс қилиб тарбиялашга катта эътибор қаратилади.

Баркамол авлод тарбияси ҳар қандай жамиятда ҳам онгли табақага тегишли инсонларнинг эзгу - орзуси бўлиб келган. Айниқса, бизнинг ўтмишимизга тегишли бўлган бой миллий-маънавий меросимиз намоёндалари Ал-Хоразмий (783-850), Имом ал-Бухорий (810-870), Абу Райҳон Беруний (973 – 1048), Абу Али Ибн Сино (980 – 1037), Юсуф Хос Ҳожиб (XI – аср), Нажмиддин Кубро (1145/46 — 1221), Амир Темур (1336 –1405), Мирзо Улуғбек (1394-1449), Абдураҳмон Жомий ( 1414-1482), Алишер Навоий ( 1441- 1501), Бобур (1483-1530), Нодира (1792-1842), Увайсий (1779-1845), Огаҳий ( 1809-1874), Зокиржон Фурқат (1859-1903), Фитрат (1886-1938), Маҳмудхўжа Беҳбудий (1875-1919), Абдулла Авлоний (1878-1931), Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий (1889-1929) ва шу каби улуғ алломалар яшаб ўтган даврда, дунёвий ва диний билимлар бир-бирини бойитиб борган шароитда тараққиёт юксак босқичга кўтарилди. Шубҳасиз, комил инсон тарбияси ҳам уларнинг диққат эътибори марказида турган муаммолардан бири бўлган. Бунга исбот сифатида биргина Абу Наср Форобийнинг “Фозил одамлар шаҳри” номли асаридаги ғоянинг ўзи етарли ёки Соҳибқирон Амир Темур томонидан бутун дунёга маълум бўлган ўша даврдаги илм-фан ривожи учун яратилган шароит, баркамол авлод тарбиясига эътиборнинг ёрқин далилидир. Демак, мамлакатимиз, халқлар, миллий қадриятларни улуғловчи урф-одатлардаги, мафкурадаги маърифат тушунчаси, илм ва билимга интилиш хислати, хуллас, комил инсон бўлишга ҳаракат қилиш жараёни бир неча минг йиллик тарихга эга. Республика ўз мустақиллигини қўлга киритгач, илгари сурилган соғлом ва баркамол авлодни тарбиялаш тўғрисидаги фикрлар ҳам аждодоларимиз томонидан минг йиллар давомида улуғланиб келинган буюк ғояларнинг амалдаги кўринишидир.

Аждодларимиз орзусини эътиборга олган юртбошимиз бу борада жаҳоншумул аҳамиятга эга бўлган ишларни амалга оширмоқда. Жумладан, “Тараққиётнинг ўзбек модели”, яъни юртбошимиз томонидан жамиятни ислоҳ қилишнинг илмий асосланган беш тамойили ёки бевосита баркамол авлод тарбиясига тегишли бўлган “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”нинг қабул қилиниши аждодларимиз эзгу — ниятларини амалга ошириш йўлидаги буюк қадам дея оламиз.

Шу сабабли ҳам бугунги кунда баркамол авлод тарбияси тўла маънода “Миллий модел” асосида олиб борилмоғи лозим. Буни Республикамиз мустақилликка эришгандан кейин барча жабҳаларда амалга оширилаётган туб ислоҳотларда ҳам кўришимиз мумкин.

Баркамол авлод тарбияси маърифий босқичлари қуйидагича ифодалаши мумкин.

Булар:

— баркамол авлод орзуси;

— орзуга эришиш мақсад ва вазифалари;

— орзуга эришиш йўллари:

— узлуксиз таълим тизими;

— узлуксиз таълим таркиби;

— “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”ни амалга ошириш босқичлари;

— Кадрлар тайёрлаш миллий дастури “Миллий модел”и;

— “Миллий модел”ни амалда жорий этиш йўллари;

— рақоботбардош касб эгаларини тайёрлашга эришиш.

Албатта бу қайд этилган кетма-кетлик ўзининг мустаҳкам иқтисодий, ташкилий, маънавий- маърифий ва педагогик-психологик асосларига эга. Ана шу асослар замирида ўқувчиларда касб одоби ва маданияти шакллантирилади ва юксалтирилади.

Касб одоби — жамият томонидан қабул қилинган ахлоқ қоидаларини кишиларнинг ихтисосликларига нисбатан татбиқ қиладиган касбий бурч, шаън, ор-номус, қадр-қиммат каби хатти-ҳаракатларнинг мажмуи, умумий ахлоқнинг кишилар касб-коридаги ўзига хос кўриниши. Одоб (араб. адаб сўзининг кўплиги) – жамиятда эътироф этилган хулқ нормаси. Шахс маънавий ҳаётининг ташқи жиҳатини ифодалайди ва ўзгалар билан муносабат (оила, меҳнат жамоаси, турли маросимлар)да намоён бўлади. Одоб негизида ахлоқнинг баъзи тамойил ва меъёрлари, шунингдек, мақсадга мувофиқлик ва гўзаллик (эстетика) талаблари мужассам бўлади. Одоб кишининг жамоат орасида ўзини қандай тутиши, одамлар билан қай йўсинда муомала қилиши, ўз турмуши, бўш вақтини қандай ташкил этиши, унинг ташқи қиёфаси қандай бўлиши лозимлигига тегишли қоидалар (масалан, шарм-ҳаё, камтарлик, хушмуомалалик каби фазилатларни ўз ичига олади. Одоб таълим-тарбия, амалий тажриба жараёнида шаклланади.

Касбий маданият – инсоннинг олган билим ва тажрибасига асосланган малакали ҳаракатлар ёки меҳнат фаолиятининг маҳсулидан бунёд бўлган нарсалар, ўзгаларда завқ уйғота оладиган ижтимоий ҳодиса. Шахснинг касбий маданияти билим, малака, кўникма, қобилият, ахлоқий ва эстетик ривожланиш, дунёқараш, одамлар билан ўзаро мулоқотининг усул ва шакллари, истеъдодининг ривожланиш даражаси каби фаолиятда амалга ошириладиган инсоний куч ва салоҳиятни ўз ичига олади. Касбий маданият инсоннинг меҳнат фаолиятида намоён бўлади деган фиклар маънавият луғатида ўз аксини топган. Шуни эътиборга олган холда ўқувчиларни ўқиш фаолитининг ўзида бўлажак касбнинг сир асрорлари билан яқиндан таништириб бориш мақсадга мувофиқ бўлади.