Ашы? саба? "Ерік"

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

Гуманитарлық-педагогикалық колледжі

Ерік

Психология пән оқытушысы:

Ж. С. Сағынтаева

Ақсу – 2015 ж.

Сабақтың мақсаты :

• Білімділік мақсаты: Оқушылардың оқу қабілеттерін, білім-білік, таным ерекшеліктерін арттыру. Білімдерін тереңдету, қайталау, пысықтау. Жаңашылдық ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалана білу. Алған білімдерін кеңейтіп, қызығушылығын арттыру. Сөйлеу мәдениетіне төселдіру. Тақырыпты толық меңгеру. Шығармашылық қабілетін дамыту.
• Дамытушылық мақсаты. Есте сақтау қабілетін дамыту. Танымдық әрекетін дамыту. Жан-жақты ойлау қабілетін дамыту. Дүниетанымын дамыту. Өмірге деген көзқарасын дамыту.
• Тәрбиелік мақсаты: Өз елін, жерін сүюге тәрбиелеу. Мәдениеттілікке тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие беру. Экологиялық тәрбие беру. Мейірімділікке тәрбиелеу. Ұйымшылдыққа тәрбиелеу. Төзімділікке тәрбиелеу. Әрбір істі саналы түрде орындауға тәрбиелеу.

Сабақ барысы:

• І. Ұйымдастыру кезеңі.
• а) Сабаққа қатысып отырған оқушыларды ұйымдастыру.
• ә) Оқу-құралдарын түгелдеу, реттеу.
• б) Олардың көңіл-күйіне, денсаулығына баса назар аудару.
• ІІ. Үй тапсырмасын сұрау әдістері.
• Үй тапсырмасын белгілі бір әдіс-тәсілдер арқылы тексеру.

« Түстер терапиясы »

Сезім дегеніміз?

Эмоция дегеніміз не?

Интеллектік сезім қалай пайда болады?

Адамгершілік сезімін қалай түсінесің?

Сезім мен эмоцияның бір-бірінен айырмашылығы?

Эстетикалық сезім дегеніміз не?

Адам өмріндегі сезімнің маңызы.

Жоғарғы сезімдерге қандай сезімдер жатады?

Күрделі эмоциялар.

Қызыл түс  адамның энергияға толы екенін көрсетеді. Өмірлік күшті, белсенділікті, нәтиже, сәттілікке қол жеткізу үшін барлық мүмкін болған талпынысты, бейімділікті, албырттықты, жеңіске деген жігерді, құлшынысты білдіреді. Бұл түсті таңдағандар - кез келген қиындыққа мойынсұнбайтын,  күрескер, батыл адамдар             

Көк түс  – жан тыныштығын, молшылықты, татулықты білдіреді. Ол адамдар мен қоғамды байланыстыратын негізгі дәнекер іспетті, бірлік, көпшілдік сезімнің, сенімнің түсі.

Сары түс – жеңілдік пен қуанышты, сабырсыздықты, нұр сәулені білдіреді. Қуаныштың, күн шапағатының нышаны. Сары түс адамды болашаққа бағыттайды, жаңалыққа талпындырады, заманауилыққа, дамушылыққа құштар етеді.

Алқызыл түс

Биязылық пен жылылық түсі. Бұл түс позитивті ойлау мен жақсылыққа ұмтылуға шақырады. Әңгімелесушілер арасындағы ұяңдықты жояды. Кейбір кезде тіпті шаттық сезімге бөлейді.

Бұл түс қиыншылықты жеңуге көмектеседі. Мінездегі тұрақтылық, еркіндік пен сабырлықтың көрінісі іспеттес. Қарым-қатынас жосығы мен тұрақтылығын ойлайтын адам көбіне осы түсті таңдайды. 

Кері әсері: жабырқау сезімін ушықтырады. Өзгелерден энергия іздеуге мәжбүрлейді. Екінші пландағы адам болуға итермелейді. 

Күлгін түс  - адамның тілегені мен қиялындағысы  ақиқатқа  айналады деген үміттің нышаны. Асыл арман мен көркем қиялдың түсі. Бұл түсті таңдағандар тек өзгелерді таң қалдырғысы немесе сүйсіндіргісі келмейді, өзін де таң қалдырғандығын қалайды. Сондай–ақ, бұл түсті  мектеп оқушылары, аяғы ауыр әйелдер  таңдап жатады. Оларға әлем сиқырлы, бар нәрсеге қол жеткізуге болатындай болып көрінеді.       

Жасыл түс – еркіндікке деген жігерлікті, табандылықты, мақсаткерлікті, өзімшілдікті, «Мен» деп өзіне жоғары баға берушілікті білдіреді. Бұл түсті таңдағандар – өзінің құндылығына деген сенімді жоғарылатқысы келетіндер, айналасындағы адамдардан мақтаулар, жақсы пікірлер күтетін адмадар. Сондай-ақ, бұл түс тәкаппарлықтың нышаны. 

Қара түс – абсолютті шекара, өмірдің тоқтайтындығының белгісі. Ол ғайып болу, өлім ойын көрсетеді. Қара түс – соңы, енді ештеңе болмайтындықтың нышаны. Десе де, қара түсті таңдаған адам  тағдыр ағысына қарсы тұра алады.

Ақ түс – таза парақ, онда әлі де талай тарих жазылады.  Пәктік, тазалық  нышаны. Ақ түс әділдікті білдіреді. Еш бояуы жоқ ақ түс кіршіксіз сезімді көрсетеді. Пәк қалыңдықтар ақ көйлекті осы себеппен де киеді.

Сергіту сәті:

«Сезімді суреттеймін».

3 студент ортаға шақырылады, сезім түрлері жазылған карточкалардың біреуін таңдап алады. Студенттердің міндеті - сезімді сурет арқылы көрсету және осы сезімге байланысты кішігірім қойылым көрсету. Уақыты: 7 минут. Уақыт аяқталған соң әр студент өз жұмыстарын көрсетеді: сурет, қойылым.

Жоспар

• Ерік туралы түсінік .....................................................
• Еріктің физиологиялық негіздері ..............................
• Ерік сапалары .....................................

Ерік

Ерік — адамның өз мінез-кұлкын саналы түрде меңгере алу қабілеті. Адамды әр алуан әрекеттер мен іске бағыттайтын нәрсе,— мақсат қою, соған талпыну. Мұны психологияда ниет (мотив, себеп) деп атайды.

Адамның мақсаты, қалауы, әр түрлі істерді орындауға ұмтылуы, жалпы алғанда, ниеттерінің, жиынтығы психологияда адам ниетінің өрісі делінеді. Басқаша айтқанда, бұл — адамнын бағдарлы әрекеті. Сонымен, адам ниетінің өрісіне оның саналы әрекеті, еріксіз істері, айқындалған істері, мақсаты, әлі жете анықталмаған істері де жатады. Ниеттерді орындауда тіршілік үшін маңызды да, мәні аз да істер кездесіп отырады. Ниет өрісі өзгергіш, әрі қозғалғыш, сондай-ақ сыртқы жағдайлардық өзгеріп отыруына орай айнымалы болып келеді. Алға қойған мақсатқа сәйкес ниеттің мазмұны да айқындала түседі. Осы тұрғыдан алғанда, адам ниетінің мәні жекеменшікті не менмендікті, өрісі тар тоғышарлықты не өрісі кең қоғамдық сипатты білдіреді. Адам ниетінің өрісі белгілі мақсатқа бағытталып, оның азаматтық қасиеті мен іскерлігін, адамгершілік сапаларынын өзгеруі мен тұр-сипатын білдіреді.

Әрбір жеке адамнық ерікті іс-әрекеттерінін өзіндік синаты бар. Бұл сипат қоғамдық манызды жұмыстарды орындау үшін мәні аз іс-әрекеттерді соған бағындырып, өзінін. жеке мақсатынан бас тартып отырады. Ерік — адамнын қарқынды іс-әрекетін білдіретін процесс. Сөйтіп, адамнын мінез-кұлкы мен әрқилы істерді орындауға үмтылуы маңызы зор, мақсатты істерді орындау-а бағытталады. Адам еркінін, көрінісі оныд саналы түрдегі іс-әрекетінен байқалады. Қиын-қыстау жағдайлардан жол тауып шығуға жетелейді, соны жұзеге асыруға қажетті құрал табады.

Тарихта болған белгілі адамдардыд өмір жолына назар аударсақ, олардың алға қойған мақсаттарын орындау үшін орасан зор күш жүмсап, рухтанып, қиыншылықты ерікті істерімен жеқіп шыққанын көреміз. Бұған мысал ретінде «Шығыстын, кос жүлдызы» атанған Әлия мен Мәншүктің Ұлы Отан соғысындағы ерлігін айтуға болады, Ел басына күн туған шақта туған жерге деген сүйіспеншілік осынау нәп-нәзік қазақ қыздарынын. бойына күш-жігер, рух берді. Олар ерлік пен батылдықтың" өшпес үлгісін көрсетіп, Отан үшін жанын пида етті. Бұл да — адам еркінің бір көрінісі.

• Ерiк əрекеттерiн орындауда адамның саналы əрi мақсатты қимыл-қозғалыстарын реттеушi екiншi сигналдық жүйенiң маңызы орасан. Екiншi сигналдық жүйе адамның қозғалыс қуатын арттырумен бiрге, барша психикалық процестерiнiң: ойлау, қиял, ес, зейiн, сезiм - бастау көзi. Осыдан, ырықты əрекет бас миы қабығының барша бөлiктерiнiң бiркелкi қызметiнiң нəтижесi ретiнде көрiнедi (И. П. Павлов).
•   Еріксіз қозғалыстарда тумалық қасиет болса, ерікті қозғалыстар өмірде жүре-бара қалыптасады. И.М.Сеченовтан  кейін зерттеген И.В.Павлов болды.
• И.В.Павлов: «... ерікті қозғалыстың механизмі жоғары нерв қызметінің барлық заңына бағынатын шартты ассоциациятивтік процесс» деп ерікті мидың уақытша байланыстар  принципінің заңына  орайлас түсіндіреді. Сонымен жалпы айтқанда  ерік дегеніміз – адамның өз мінез-құлқын меңгере алу қабілеті.

Қимыл

Е р і к

Физиологиялық негізі

Еріктің әрекеттері

Қаңқа бұлшық еттері

Жүйке жүйесі

Қимыл

Қимыл

Қызметтік жүйе

Әрекет акцепторлары

1

• Еріктің күшіне қарай : тоқтама, келушілік, кедергілерді жібере алу, өзін өзі меңгеру
• Еріктің күшіне қарай : тоқтама, келушілік, кедергілерді жібере алу, өзін өзі меңгеру

2

• Ерік қимылының сапаларына қарай : жеке мүддені ұжым еркіне қоғам мүддесіне бағындыра салуда көрінетін сапалар
• Ерік қимылының сапаларына қарай : жеке мүддені ұжым еркіне қоғам мүддесіне бағындыра салуда көрінетін сапалар

3

• Еріктің дербестігінен басқару сапалары : жинақылық, принцип, тәртіптілік ... т.б.
• Еріктің дербестігінен басқару сапалары : жинақылық, принцип, тәртіптілік ... т.б.

Ерік сапалары

Қорытынды

• Өмірде біз адамның қалай жұмыс істейтінін, оқитынын, тынығатынын, сүйікті ісімен шұғылданатынын байқаймыз. Біз оның белгіленген мақсатқа жету жолында, ұзақ уақыт талпынатынын, күш-жігер, ақыл-ойын жұмсайтынын, көптеген кедергілерден өтетінін, бойын кернеген сезімді тежеп отыратынын,  шаттық  пен  қанағат  әкелмейтін, бірақ қажетті іс үшін кейбір жағымды жайттардан бас тартатынын көреміз. Мұның бәрінде де адам еркі көрініс береді.
• Ерік пайда болу үшін, ең алдымен, оны тудыратын себеп, түрткілер болу керек. Бұлар адмның мұқтаждықтарынан туындайды. Кісінің күн көруі, тіршілік ету үшін оған өзінің табиғи және рухани мұқтаждықтарын қанағаттандыру керек. Ол мақсат қоюдан басталады. Ал мақсат адам мұқтаждықтарын өтеу үшін пайда болып отырады. Қорыта айтқанда амал кезеңдері мынадай сатылардан өтіп отырады. Алдымен адам мақсат қойып соған жетуге ұмтылады. Мақсатқа жету барысында түрлі мүмкіншіліктерді түсіну қажет. Осыдан келіп түрлі ниет-тілектер пайда болады. Ниет-тілектер арасында өзара тартыс болып, қалау туындайды. Қалау мүмкіншіліктерін пайдалана отырып адам бір тоқтамға келіп, ақыр соңында шешім қабылдайды. Міне, сонда ғана адамның қалауы толығымен орындалып, мақсаты жүзеге асады.
• Еріктік әрекет себептері сонымен адамның сыртқы ортамен белсенді қарым-қатынаста келуінен туындайды. Еріктің себепті болуы адамды қандай да қылыққа мәжбүрлеп, көндіруді білдірмейді. Адам табиғатынан қоршаған орта жағдайлары болмай, өз өмірін қолдай да, жалғастыра да алмайды.  Ерік бостандығы  – табиғат пен қоғамның жалпыланған заңдылықтарын терістеу емес, керісінше, адамның оларды жете танып, өз әрекетін соларға сай реттестіре білу.

Топтық жұмыс:

• Бірлескен іс – жақсы жетістіктерге жеткізеді. (Мультфильмнен үзінді)

Топтық жұмыс:

• Студенттерді үш топқа бөлу, түйінді мәселені шешу.

• Мектеп жасына дейінгі балаларда еріктің пайда болуы және ол қалай жүреді?
• Мектеп жасына дейінгі балаларда ерікін дамыту үшін тәрбиешілер қандай жұмыс атқарады және ата-аналар.
• Адамның сезімі мен ерік күші бір-біріне бағынады ма?

Релаксация:

Ұлылардан ұлағат

Адамның жан дүниесінің шарықтап,жан-жақты жетілуінің қажетті шарты –сезімдердің байлығы.Сезімнің қораш ,солғын болушығы – адамның өмірін де күңгірт мардымсыз етіп жібереді.

Б.М Теплов

Біздің күллі амалымызды жарыққа шығаратын бір қабілет бар ,оның аты қайрат.

Жүсіппек Аймауытов

Сұлулық сезімдері адамның дұрыс ,сұлу ләззат ізденуіне , сұлу нәрсені сүюіне ,көріксіз нәрседен жиренуіне,хатта жақсылықққа ұмтылып ,жауыздықтан тиылуына көп көмек көрсетеді.

Мағжан Жұмабаев

Жаратылыстың құшағында ,меруерт себілген көк шатырдың астында .... . күнмен бірге күліп,түнмен бірге түнеріп,желмен бірге жүгіріп,алдындағы малымен бірге өріп сары сайдан далада туып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік , өткір,терең болуға тиісті.

Мағжан Жұмабаев

Қиялды тәрбиелеудің ең күшті шарасы ,оның тамаша мектебі – көркем әдебиетті оқу.

Б.М Теплов

Зейін –адамның жан дүниесіне енетін барлығы да өтетін бірден –бір есік

К.Д Ушинский

Ұжым әрқашан адамды көтеріп ,оны аяғынан нық тұрғызады .

Н.А Островский

Адам өміріндегі ең тамаша нәрсе –оның басқа адамдармен қарым қатынасы

А.Линкольн

ІҮ. Бекіту.

• Ерік дегеніміз не?
• Ерік әрекетінде қандай кедергілерді жеңуге туралы келеді?
• Ерік амалын талдау қандай кезеңдерге бөлінеді?
• Адамның негізгі ерік сапаларын қандай?
• Баланың еркін тәрбиелеудің жолдары мен әдістері қандай?

Үйге тапсырма:

• Ерікті тәрбиелеу және дамыту 1-топ

2.Үйірме ,сыныптан тыс жұмыстарының бала еркін дамытуда тигізер пайдасы 2-топ

Жоба дайындап келу ,қорғау