Мектеп жасына дейінгі балаларды? таным процестерін дамыту

Шығыс Қазақстан облысы, Үржар ауданы, Үржар ауылы

Үржар ауданы әкімдігінің «Ер Төстік» балабақшасы КМҚК-ның педагог-психолог :

Далекина Гульназ Абдылхамитовна

Тақырыбы: “Мектеп жасына дейінгі балалардың таным процестерін дамыту”

Мектепке дейінгі ұйымдарда білім сапасын арттыру аса маңызды мәселе, ол үшін жалпы және негізгі жағдайларды жақсарту басты міндет болып табыладыБаланы тәрбиелеу, дамыту және білім беру мәселелерінде отбасы мен балабақша ұжымының бірлескен өзара тығыз байланыста болуы.

Кез келген ғылымның негізгі факторлары зерттеуден тұрады.Мәліметтерді тауып, анықтауға көмектесетін тәсілдер- ғылыми әдістер болып табылады. Балалар психологиясының әдістері- бала дамуының сипаттайтын мәліметтерді анытау әдістері.Әрбір педагог баланың дамуын қадағалап отырады,әрі даму барысын айтып көптеген дәлелдер келтіре алады. Білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – тұлғаны оқыту, тәрбиелеу, дамыту. Бұл мақсаттар өзара тығыз байланыста болғанда ғана нәтижелі болады. Баланы өмірге дайындау үшін дамытудың маңызы ерекше.

Даму барысы:

1. Зердесін дамыту

2. Эмоциясы мен сезімдерін дамыту

3. Күрт қиыншылықтарға төтеп бере алуын дамыту

4. Өзіне-өзінің сенімділігін, өзін-өзі қабылдау, жақсы көруді дамыту

5. Танымдық үрдісін дамыту

6. Өзін-өзі алып жүре алуын, дербестігін дамыту

7. Өзін-өзі көрсете алуына, өзін-өзі жетілдіруге ынтасын дамыту.

А. Едігенова бойынша баланың бүкіл өмір бойында оның даму үрдісі жүреді. Даму үрдісінде баланың таным белсенділігі арта түседі. Т. Рибоның айтуынша, баланың шығармашылық қабілеті тәжірибелілігіне байланысты дамиды деп тұжырымдайды. Мектеп жасына дейінгі кезең – қиялдың тез дамитын уақыты Сондықтан қиялдың дамуын төрт ерекше кезеңдерге бөлуге болады (2 жастан 6-7 жасқа дейінгі аралықта): 
 1. Бірінші кезең баланың қабылдауының ерекшелігіне байланысты (бір заттан басқа бір затты көре бастауы); 
 2. Екінші кезең – қиялдың ойыншықтарды жандандыру құдіретінің байқалуы; 
 3. Үшінші кезең – ойындағы рөлдерге байланысты өзгеруі; 
 4. Төртінші кезең – бала қиялында өзіндік көркемдік шығармашылықтың басталуы (бейнелерді қайта құруы, жасауы). 

Мектеп жасына дейінгі кезең – қиялдың тез дамитын уақыты. Сондықтан қиялдың дамуын төрт ерекше кезеңдерге бөлуге болады (2 жастан 6-7 жасқа дейінгі аралықта):

1. Бірінші кезең баланың қабылдауының ерекшелігіне байланысты (бір заттан басқа бір затты көре бастауы);

2. Екінші кезең – қиялдың ойыншықтарды жандандыру құдіретінің байқалуы;

3. Үшінші кезең – ойындағы рөлдерге байланысты өзгеруі;

4. Төртінші кезең – бала қиялында өзіндік көркемдік шығармашылықтың басталуы (бейнелерді қайта құруы, жасауы).

О.М. Дьяченко мен А.И. Кирилованың тәжірибелік зерттеулерінде бала дамуында қиялдың екі түрі (сезімдік және танымдық) жүзеге асады. Танымдық қиялдың басты міндеті – ақиқат өмірдің белгілі бір түрде бейнеленуі. Сезімдік қиял, белгілі бір жағдайға байланысты қайшылық болғанда, баланың өзіндік «Мені» қалыптасқанда және оның құрастырудағы бір механизм болады. Е.Е. Кравцованың зерттеуінде қиялдың даму қызметінде үш түрлі компонентті бөліп көрсетті:

1. Көрнекілікке сүйену;

2. Өткен тәжірибесін қолдану;

3. Ерекше ішкі позицияны қолдану.

Балалармен жүргізілетін психодиагностика – баланың психикалық процестері, көңіл-күйі мен өзгешеліктерін нақты мәліметтер беретін ғылым әдістермен зерттеу арқылы теориялық және практикалық бағалауды көздейді.

Психодиагностиканың мақсат-міндеті: баланың баланың психикалық қасиеттерінің даму динамикасын анықтау;ұйымдастырылған білім беру, тәрбие жұмысының әсерінен бала немесе топ психологиясында болған мәнді өзгерістерді анықтау,баланың құндылық қасиеттерінің даму перспективасын анықтау; баламен жеке коррекциялық жұмыстар жүргізу үшін қолайлы жағдау жасау.

Психодиагностикалық жұмыстардың негізгі принциптері: бала психикасын генетикалық тұрғыдан зерттеу,яғни психикасының дамуына,барлық балаға тең қарау принципі, тұлғаны және қарым-қатынасты зерттеу принципі, психика дамуының диагностикасын және коррекциясының бірлігі принципі.

Бейнелі жарқын, көрнекі материалдарға мектеп жасына дейінгі балаларда еріксіз зейін аударады. Бала зейінің кейбір ерекшеліктері:

Зейіннің шоғырланушылығы, жинақылығы әсіресе қызықты жұмыс үстінде қарқынды болады.

Бала зейінінің көлемі оның әлде де болса бірнеше объектіні өз назарында ұстай алмайтындығымен ерекшеленеді.

Бала қабылдауындағы ерекшеліктердің болу себебін оның алаң болушылығынан деп білу қажет, бірақ оның өзі де бала қабылдауының ерекшелігіне байланысты.

Баланың алаңдаушылығына, оның қандай да бір ойдың шырмауынан шыға алмау жағдайы себеп болады.Бұл өмір тәжірибесінің аздығынан және қажетті білімнің болмауынан туады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың зейінін дамыту мақсатында «Сақина», «Не жетпейді,суретті аяқта», «Айырмашылығын тап», «Неге ұқсайды?», «Реті бойынша орналастыр» т.б тест ойындарын жүргізуге болады.

Балалар көрнекілігімен ерекшеленетін нәрселерді жақсы қабылдайды. Жыл өткен сайын баланың қабылдауы толығып, одан әрі жетіліп, басты нәрселерге көңіл бөле бастайды. Олар ұқсас заттарды көбінесе біртектес зат ретінде абылдайды.

Мектеп жасына дейінгі балалардың кеңістікті қабылдауы да жеткіліксіз дамыған. Балалардың қабылдау ерекшеліктерін дамыту мақсатында «Көлеңкесінен танып ал», «Не жатіспейді?», «Жұбын тап», «Не жоғалды?», «Үлкен,орташа,кіші» т.б тест ойындарын жүргізген абзал.

Баланың жасы неғұрлым кіші болса,оның барлық танымдық қызметінде практикалық әрекеті зор рөл атқарады. Сондықтан,қимылға байланысты есте сақтау өте ерте көрінеді. Баланың есте сақтауы,әсіресе олардың бір кезде көріп, қабылдаған нақтызаттарының образдарымен (ол туралы түсініктерімен) байи түседі.

Балалармен жүргізілетін психодиагностика – баланың психикалық процестері, көңіл-күйі мен өзгешеліктерін нақты мәліметтер беретін ғылым әдістермен зерттеу арқылы теориялық және практикалық бағалауды көздейді.

Психодиагностиканың мақсат-міндеті: баланың баланың психикалық қасиеттерінің даму динамикасын анықтау;ұйымдастырылған білім беру, тәрбие жұмысының әсерінен бала немесе топ психологиясында болған мәнді өзгерістерді анықтау,баланың құндылық қасиеттерінің даму перспективасын анықтау; баламен жеке коррекциялық жұмыстар жүргізу үшін қолайлы жағдау жасау.

Психодиагностикалық жұмыстардың негізгі принциптері: бала психикасын генетикалық тұрғыдан зерттеу,яғни психикасының дамуына,барлық балаға тең қарау принципі, тұлғаны және қарым-қатынасты зерттеу принципі, психика дамуының диагностикасын және коррекциясының бірлігі принципі.

Бейнелі жарқын, көрнекі материалдарға мектеп жасына дейінгі балаларда еріксіз зейін аударады. Бала зейінің кейбір ерекшеліктері:

Зейіннің шоғырланушылығы, жинақылығы әсіресе қызықты жұмыс үстінде қарқынды болады. Бала зейінінің көлемі оның әлде де болса бірнеше объектіні өз назарында ұстай алмайтындығымен ерекшеленеді.

Бала қабылдауындағы ерекшеліктердің болу себебін оның алаң болушылығынан деп білу қажет, бірақ оның өзі де бала қабылдауының ерекшелігіне байланысты.

Баланың алаңдаушылығына, оның қандай да бір ойдың шырмауынан шыға алмау жағдайы себеп болады.Бұл өмір тәжірибесінің аздығынан және қажетті білімнің болмауынан туады. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейінін дамыту мақсатында «Сақина», «Не жетпейді,суретті аяқта», «Айырмашылығын тап», «Неге ұқсайды?», «Реті бойынша орналастыр» т.б тест ойындарын жүргізуге болады.

Балалар көрнекілігімен ерекшеленетін нәрселерді жақсы қабылдайды. Жыл өткен сайын баланың қабылдауы толығып, одан әрі жетіліп, басты нәрселерге көңіл бөле бастайды. Олар ұқсас заттарды көбінесе біртектес зат ретінде абылдайды.

Мектеп жасына дейінгі балалардың кеңістікті қабылдауы да жеткіліксіз дамыған. Балалардың қабылдау ерекшеліктерін дамыту мақсатында «Көлеңкесінен танып ал», «Не жатіспейді?», «Жұбын тап», «Не жоғалды?», «Үлкен,орташа,кіші» т.б тест ойындарын жүргізген абзал. Баланың жасы неғұрлым кіші болса,оның барлық танымдық қызметінде практикалық әрекеті зор рөл атқарады. Сондықтан,қимылға байланысты есте сақтау өте ерте көрінеді. Баланың есте сақтауы,әсіресе олардың бір кезде көріп, қабылдаған нақты заттарының образдарымен (ол туралы түсініктерімен) байи түседі.

Қорытындылай келе, баланың жан-жақты үйлесімде дамуы-оның жеке психологиялық ерекшелігін ескере отырып,балабақшадағы тәрбиеге терең мән беру, жаңаша көзқараспен қарау, осы сала бойынша тың еңбектер жазу, ғылыми-теориялық зерттеулер жүргізу, әдістемелік бағыт-бағдарды зерделеу басты міндет екені хақ.