Ойын ар?ылы баланы ?абілеттерін танымын дамыту

Ойын баланы? ?абілеттерін танымын дамыту

Ж?нісова ?алам?ас Омірбек?ызы

?аза?стан Республикасыны? Президенті Н. ?. Назарбаев ««?аза?стан 2050» Стратегиясы - ?алыптас?ан мемлекетті? жа?а саяси ба?ыты» атты ?аза?стан хал?ына Жолдауында Б?секеге ?абілетті дамы?ан мемлекет болу ?шін біз сауаттылы?ы жо?ары елге айналуымыз керек,- дей келе,. ?аза?стан б?кіл ?лемдегі сия?ты мектепке дейінгі білім беруді? жа?а ?дістеріне к?шу керек,- деп атап к?рсеткен. Б?секеге ?абілетті 50 елді? ?атарына ?осылуда жастар?а білім беруді? ма?ызы ерекше. Осы?ан орай жастарды? білім жетістігін ?ркениетті елдерді? білім де?гейіне к?теру, ол ?шін білім беру, о?ыту технологиясын ?немі жетілдіріп отыру – ?мір талабы. Ал білім баспалда?ы балаба?шадан бастау алатынды?ын ескерсек, ол жерде бала?а білім берудегі, баланы? біліктілік да?дыларын, таным ?абілеттерін ?алыптастыруда?ы басты ??рал - ойын технологиясы екенін естен шы?арма?анымыз абзал.

Балаба?ша ?абыр?асында баланы? к?п уа?ытын ойынмен ?ткізетіні белгілі. Ойын – бала ?міріні? н?рі, я?ни оны? рухани жетілуі мен таби?и ?суіні? ал?ы шарты. Ойын дегеніміз жатты?у, ол ар?ылы бала ?мірге ?зірленеді. Хал?ымызды? ?лы ойшыл - а?ыны Абай ??нанбаев «Ойын ойнап, ?н салмай, ?сер бала бола ма?»,- деп айт?андай ойын бала ?мірінде айры?ша орын алады. С?биді? ?мірді тануы, е?бекке ?атынасы, психологиялы? таным – да?дылары осы ойын ?стінде ?алыптасады.

К. Ушинский: « Ойын - балаларды? ?з бетімен ерікті ат?аратын іс - ?рекеті, ойын ар?ылы адамны? жан д?ниесіні? барлы? ?ырлары, ж?ректілігі, ерік - жігері ?алыптасады»,- деген ой айтады. Ойынны?, ?сіресе балаларды? психологиясына тигізетін ?сері к?п, ойын кезінде балаларды? ортамен ?арым – ?атынасы ке?ейіп, таным ?абілеті ?сіп, мінез – ??л?ы ?алыптасады, ойынны? сан алуандылы?ы балаларды досты??а, адамгершілікке, тап?ырлы??а, шапша?ды??а баулиды

Ойын ар?ылы баланы? с?здік ?оры дамып, ауызша с?йлеу машы?ы ?згереді, таным белсенділіктері ?алыптасып, а?ыл – ой процесі ?сіп – жетіледі, т?рлі адамгершілік ?асиеттерді бойына сі?іреді. Олармен ойынны? ?р т?рін ?йымдастыра отырып, бір – біріне деген ?айырымдылы?, мейірімділік, досты?, жолдасты?, бауырмалды?, ортаны сыйлау сезімдеріне т?рбиелеуге болады. «Адам ?ркениетті болуы ?шін балалы? ша?ты бастан кешуі міндетті, егер ойын мен ?ызы??а толы балалы? ша? болмаса, ол м??гілік жабайы болып ?алар еді», - деп К. Чуковский бала денесіні? дамуы мен ой – д?ниесіні? ?ркен жаюы ойын?а тікелей байланысты екенін атап к?рсеткен.

Д. Эльконин бала психикасыны? дамуында ойынды «жетекші іс – ?рекет» с?з тіркесімен сипаттайды. Д. Эльконин е?бектері балалар ойыныны? ?леуметтік таби?атын ерекше м?дени ??рылым ретінде т?сіндіреді, ол ойынды ересектерді? ?о?амды? ?мірін бейнелеу деп аны?тайды «Ойын – мінез – ??лы?ты? ыр?а?ты дамуыны? ал?аш?ы баспалда?ы - мектебі», - дейді бала психологы Д. Б. Эльконин. Егер баланы жай кезде тік т?р?ызып ?ойса?ыз, ол 2 - 3 минут та т?рмайды, ал егер ойын ?стінде айтса?ыз, тіпті ол бір кертартпа, ?ы?ыр баланы? ?зі болса да тік т?рып ?алады, б?л – ойынны? ?з ма?сатына жету де?гейі. Л. С. Выготскийді? пікірінше, ойын, мектеп жасына дейінгі балаларды? жеке басыны? дамуына ы?пал етудегі жетекші ??былыс.

Ойын кезінде жан – жа?ты т?рбиелеуді? ма?саты ?р жас кезе?інде ойын ?рекетіні? психологиялы? негізін ??растыр?ан жа?дайда ?ана табысты іске асырылады. Ойынны? да ?зіне т?н мотивтері болады. Мысалы мазм?нды?, р?лдік ойындар баланы? зейінін есін, ойлауын, ?иялын ?алыптастыруда зор ма?ыз ат?арады. Ойын ?сері ар?ылы бала ?з ?асиетін ?алай ?ана?аттандыра алатынын, ?андай ?абілеті бар екенін бай?ап к?реді. Ал, а?ыл - ой ойындарында белгілі бір ережелерді са?тап ойнайды. Ол ойындар баланы? тап?ырлы?ын, бай?а?ышты?ын, зейінділігін арттыруы мен ?атар, ерік сезім т?рлерін де дамытады. ?ызы?у – танымды? іс - ?рекетті? ?оз?аушы к?ші.

Ойынны? дамуы бала психикасыны? ?демелі ?згеруіне ы?пал жасайды. Ойында психикалы? ?рдістер (таным процестері): ?абылдау, зейін, ес, с?йлеу, ?иял, ойлау ?алыптасады, танымды? ?ызы?ушылы?ы артады – б?л баланы? ой - ?рісін ке?ейту ?ажеттігін ту?ызады. Бала бойында ?алыптас?ан танымды? процестерді біртіндеп дамыту ма?сатында ойын т?рлерін де біртіндеп к?рделендіріп, бала?а бай?атпай к?здеген ма?сат?а б?рып отыру ар?ылы біз ?зімізді? т?пкі ма?сатымыз?а жетеміз – ол – балада ойын ?рекеті ар?ылы ?алыптасып келе жат?ан психикалы? ?рдістерді біртіндеп дамытып отыру. Ол ?шін мен баланы? таным процестерін ?алыптастырып, дамыту?а арнал?ан ?дістемелік ойындар?а с?йкестендіріп топта?ы ?р бала?а жеке – жеке Танымды? ?абілеттеріні? даму картасын жасадым. Жыл бойы ?р психологиялы? ?рдіс бойынша ж?ргізілген ойын н?тижесін ба?алап, даму де?гейі туралы ?орытынды ба?аны т?сіріп отырамын.

Мысал?а, с?йлеу ?абілетін ?алыптастырып, с?здік ?орын дамыту ма?сатында?ы ойындар «Б?л не? ?алай аталады?» ?дістемелік ойынын ?ткізу ?шін ?р т?рлі суретті 25 - 30 карточка дайындап, бала?а жеке - жеке к?рсетіп, суретті? атауын с?раймын. Бала ойын?а белсене араласып, жарыса жауап беріп жатады – мені? «жасырын к?здеген ма?сатым» да осы, я?ни баланы с?йлету, с?здік ?орын дамыту. Н?тижесі карта?а т?сіріледі. Келесіде жоспар бойынша одан к?рделірек ойын: «Сурет бойынша ??гіме ??растырайы?», «Жал?астыр» ?р ойын – тапсырманы? н?тижесі балл т?рінде карта?а т?сіріліп отырылады. Сол сия?ты баланы? логикалы? ойлау ?абілетін дамыту?а ?атты к??іл б?лемін. К. Ушинский: «логикалы? ойды?, пікірді? дамуы баланы? келешекте рухыны? жо?ары болуына, батыл пікір, на?ты шешім айтуына ж?не оны д?лелдеп беруге жетелейді.

Сондай - а?, кімде – кім баланы? тіл ?абілетін дамыт?ысы келсе, е? алдымен оны? ой ?абілетін дамытуы тиіс,», - деп атап к?рсеткен болатын. Осы?ан байланысты ойлау ?абілетін арттыру?а арнал?ан «Сен білесі? бе?», «Б?л ?ай кезде болады?», «Суреттерді ая?тайы?»ойындары, Зейінді ?алыптастырып, дамыту?а арнал?ан «Не ?згерді?», «Т?ймелер», «Ж?пты суреттер» ойыны, ?абылдау ?абілетін дамыту?а арнал?ан «Пирамидалар, жина?ыштар, тая?шалар,» «Кубиктер», «Та??ажайып дорба,», Есте са?тау ?абілетін арттыру?а арнал?ан «Суреттерді есі?де са?та,» «Т?рлі - т?сті доптар,» «К?ле?ке», бала ?иялын дамыту?а арнал?ан «Г?л», «Алып бер», «Аяз Атаны? ?йі» ойындары бойынша ?дістемелік ойын саба?тарын ойната отырып баланы? о?у жылыны? бастап?ы, орта ж?не ?орытушы кезе?деріндегі танымды? ?абілеттеріні? ?алыптасу барысына диагностика ж?ргіземін.

Жыл со?ында ?р топта?ы балаларды? таным ?абілеттеріні? дамуына ж?ргізілген диагностикалы? ж?мыс н?тижесіні? ?орытындысы шы?арылып, орта? балы есептеледі, мониторинг жасалынады. 2 - 3 жыл?ы мониторинг ?орытындысын салыстыра отырып, баланы? психологиялы? танымды? т?р?ыда даму де?гейі аны?талады, ж?не ол мониторинг к?шірмесі баланы? болаша? сынып жетекшісіне беріліп, ол баламен ары ?арай ж?мыс ж?ргізу де?гейі ?арастырылады, я?ни балаба?ша мен мектепті? ?здіксіз байланысы ж?зеге асады.

Міне, ?здері?із к?ріп отыр?андай, ойын – баланы зерттеуді? басты диагностикасы. Ойын баланы? интеллектуалды? м?мкіндігіне, мінездеріні? ерекшеліктеріне, бір – бірімен ?арым – ?атынасыны? сапасына ы?пал етеді. Кез – келген ойын барысында ойынды бас таушы, ?остаушы, ойынды ?здігінен ?ала?ан арнасына б?ру?а ?рекет етуші (лидер) ай?ын к?рініп отырады. Ойын барысында баланы? осы ?рекеттерін ба?ылай отырып педагог – психолог бала жайлы ?зіне ?ажетті ма?л?маттарды жина?тайды. Сонымен ?атар ойын кезінде баланы дамытуды? жа?а биік кезе?ін дайындайтын на?ты психикалы? ?згерістер болады. Ойын барысында баланы? ?иялы толы?ымен к?рінеді.

?йгілі психолог А. Н. Леонтьевті? айтуынша, «Ойын – іс – ?рекеттегі ?дептілікке ?йрету мектебі» болып табылады. Мысалы, бала?а «?дептілік» пен «?депсіздік», «жа?сы» мен «жаманны?» не екенін ?анша т?сіндірсе? де т?сінбейді, ал егер ертегі не ойынды пайдаланса?, ертегіні ты?дай отырып не ойын барысында кейіпкер р?ліне еніп, эмоционалды? жай - к?йін сезініп, со?ан бала ?йренеді, ?рі т?сініп алады. Мысалы, «Адасу» ойыны. «?ане, балалар, к?зімізді ж?майы?. Біз ?азір саяхат?а шы?амыз.(баяу музыка ?ні) Біз ну орман ішінде ж?ріп келеміз. Ой, біз ба?ыттан адас?ан сия?тымыз, енді не ?ылса? екен? Біреу келе жат?ан т?різді., ой, мынау орманшы а?ай ?ой, жол с?рауымыз ?ажет. Не дейміз, с?зді неден бастаймыз?» (Саламатсыз ба? Кешірі?із, айтып жібермейсіз бе? Рахмет! Сау болы?ыз!) міне, бір ойын барысында бала ?міріне азы? ?анша ?дептілік с?здерін ?йренді. Немесе, «Сый?ырлы с?здер» ойыны – ойын барысында психолог кез - келген ?тінішті айтады, бала оны ?депті т?рде айтуы керек. «Инабат, ойыншы?ты бер» - «Инабат, ?тінемін, ойыншы?ты берші». т. б.
Негізінен, сюжеттік - р?лдік ойындар – мектеп жасына дейінгі баланы? ?рекет т?ріні? бастысы. Б?л ойын бала бойында жылы ?арым – ?атынас, ?дептілік ережелеріні? т?рбиеленуіне, м?дениетіні? толы?уына ы?пал етеді. Ойын бала?а ?иялында?ы м?мкіндіктерді бай?ау?а жа?дай жасайды, ол р?л ар?ылы біреуге ??са?ысы келеді. ??сай отырып, жа?а н?с?ада бейне жасап, олармен іштей ?рекет ету ж?не ?иялдау мектеп жасына дейінгі баланы? психологиялы? дамуында?ы жа?а бір басты ??рылымы болып табылады.

С. Торай?ыров «Баланы? ?анына ойын азы?»,- деп бекер айтпа?ан. Ойын баланы? к??ілін ?сіріп, бойын сергітіп ?ана ?оймай, оны? ?мір ??былыстары жайлы таным – т?сінігіне де ?сер етеді. Балалар ойын ар?ылы тез тіл табысып, жа?сы ??ынады, бір – бірінен ептілікті ?йренеді, дене ?имылы ар?ылы ?зіні? денсаулы?ын ны?айтады, психологиялы? таным ?абілеттерін арттырады, біліктілік да?дыларын ке?ейтеді. Ойынды тек баланы алдандыру, ойнату ?дісі деп ?арамай, жас ерекшеліктеріне сай оларды? к?з?арасыны?, мінез – ??л?ыны? ?алыптасу ??ралы деп ?арап, тиімді пайдалан?анымыз ж?н.

?орыта келгенде, ойын:
1. ?р т?рлі жаста?ы балаларды ?з еркімен дамыту ?рекетіні? т?рі;
2. Бала ?рекеттеріні? ішіндегі е? еркін т?рі, онда айналаны ?орша?ан ?лемді тани, сезіне білуі, ?зін – ?зі тануы, ?зін – ?зі к?рсетуі белсенді т?рде ж?зеге асады.
3. Даму т?жірибесі, бала ойын ?стінде дамиды, даму ?шін ойнайды.
4. Балалар ?арым – ?атынасыны? негізгі ортасы, ойын барысында ??рдастарына, ?лкендерге деген ?зара ?арым – ?атынас ?алыптасады.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Ойын ар?ылы баланы ?абілеттерін танымын дамыту»

Ойын баланың қабілеттерін танымын дамыту

Жүнісова Қаламқас Омірбекқызы

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев ««Қазақстан 2050» Стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек,- дей келе,... Қазақстан бүкіл әлемдегі сияқты мектепке дейінгі білім берудің жаңа әдістеріне көшу керек,- деп атап көрсеткен. Бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына қосылуда жастарға білім берудің маңызы ерекше. Осыған орай жастардың білім жетістігін өркениетті елдердің білім деңгейіне көтеру, ол үшін білім беру, оқыту технологиясын үнемі жетілдіріп отыру – өмір талабы. Ал білім баспалдағы балабақшадан бастау алатындығын ескерсек, ол жерде балаға білім берудегі, баланың біліктілік дағдыларын, таным қабілеттерін қалыптастырудағы басты құрал - ойын технологиясы екенін естен шығармағанымыз абзал.

Балабақша қабырғасында баланың көп уақытын ойынмен өткізетіні белгілі. Ойын – бала өмірінің нәрі, яғни оның рухани жетілуі мен табиғи өсуінің алғы шарты. Ойын дегеніміз жаттығу, ол арқылы бала өмірге әзірленеді. Халқымыздың ұлы ойшыл - ақыны Абай Құнанбаев «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?»,- деп айтқандай ойын бала өмірінде айрықша орын алады. Сәбидің өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық таным – дағдылары осы ойын үстінде қалыптасады.

К. Ушинский: « Ойын - балалардың өз бетімен ерікті атқаратын іс - әрекеті, ойын арқылы адамның жан дүниесінің барлық қырлары, жүректілігі, ерік - жігері қалыптасады»,- деген ой айтады. Ойынның, әсіресе балалардың психологиясына тигізетін әсері көп, ойын кезінде балалардың ортамен қарым – қатынасы кеңейіп, таным қабілеті өсіп, мінез – құлқы қалыптасады, ойынның сан алуандылығы балаларды достыққа, адамгершілікке, тапқырлыққа, шапшаңдыққа баулиды

Ойын арқылы баланың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығы өзгереді, таным белсенділіктері қалыптасып, ақыл – ой процесі өсіп – жетіледі, түрлі адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіреді. Олармен ойынның әр түрін ұйымдастыра отырып, бір – біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, достық, жолдастық, бауырмалдық, ортаны сыйлау сезімдеріне тәрбиелеуге болады. «Адам өркениетті болуы үшін балалық шақты бастан кешуі міндетті, егер ойын мен қызыққа толы балалық шақ болмаса, ол мәңгілік жабайы болып қалар еді», - деп К. Чуковский бала денесінің дамуы мен ой – дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей байланысты екенін атап көрсеткен..

Д. Эльконин бала психикасының дамуында ойынды «жетекші іс – әрекет» сөз тіркесімен сипаттайды. Д. Эльконин еңбектері балалар ойынының әлеуметтік табиғатын ерекше мәдени құрылым ретінде түсіндіреді, ол ойынды ересектердің қоғамдық өмірін бейнелеу деп анықтайды «Ойын – мінез – құлықтың ырғақты дамуының алғашқы баспалдағы - мектебі», - дейді бала психологы Д. Б. Эльконин. Егер баланы жай кезде тік тұрғызып қойсаңыз, ол 2 - 3 минут та тұрмайды, ал егер ойын үстінде айтсаңыз, тіпті ол бір кертартпа, қыңыр баланың өзі болса да тік тұрып қалады, бұл – ойынның өз мақсатына жету деңгейі. Л. С. Выготскийдің пікірінше, ойын, мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басының дамуына ықпал етудегі жетекші құбылыс.

Ойын кезінде жан – жақты тәрбиелеудің мақсаты әр жас кезеңінде ойын әрекетінің психологиялық негізін құрастырған жағдайда ғана табысты іске асырылады. Ойынның да өзіне тән мотивтері болады. Мысалы мазмұндық, рөлдік ойындар баланың зейінін есін, ойлауын, қиялын қалыптастыруда зор маңыз атқарады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Ал, ақыл - ой ойындарында белгілі бір ережелерді сақтап ойнайды. Ол ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттыруы мен қатар, ерік сезім түрлерін де дамытады. Қызығу – танымдық іс - әрекеттің қозғаушы күші.

Ойынның дамуы бала психикасының үдемелі өзгеруіне ықпал жасайды. Ойында психикалық үрдістер (таным процестері): қабылдау, зейін, ес, сөйлеу, қиял, ойлау қалыптасады, танымдық қызығушылығы артады – бұл баланың ой - өрісін кеңейту қажеттігін туғызады. Бала бойында қалыптасқан танымдық процестерді біртіндеп дамыту мақсатында ойын түрлерін де біртіндеп күрделендіріп, балаға байқатпай көздеген мақсатқа бұрып отыру арқылы біз өзіміздің түпкі мақсатымызға жетеміз – ол – балада ойын әрекеті арқылы қалыптасып келе жатқан психикалық үрдістерді біртіндеп дамытып отыру. Ол үшін мен баланың таным процестерін қалыптастырып, дамытуға арналған әдістемелік ойындарға сәйкестендіріп топтағы әр балаға жеке – жеке Танымдық қабілеттерінің даму картасын жасадым. Жыл бойы әр психологиялық үрдіс бойынша жүргізілген ойын нәтижесін бағалап, даму деңгейі туралы қорытынды бағаны түсіріп отырамын.

Мысалға, сөйлеу қабілетін қалыптастырып, сөздік қорын дамыту мақсатындағы ойындар «Бұл не? Қалай аталады?» әдістемелік ойынын өткізу үшін әр түрлі суретті 25 - 30 карточка дайындап, балаға жеке - жеке көрсетіп, суреттің атауын сұраймын. Бала ойынға белсене араласып, жарыса жауап беріп жатады – менің «жасырын көздеген мақсатым» да осы, яғни баланы сөйлету, сөздік қорын дамыту. Нәтижесі картаға түсіріледі. Келесіде жоспар бойынша одан күрделірек ойын: «Сурет бойынша әңгіме құрастырайық», «Жалғастыр» Әр ойын – тапсырманың нәтижесі балл түрінде картаға түсіріліп отырылады. Сол сияқты баланың логикалық ойлау қабілетін дамытуға қатты көңіл бөлемін. К. Ушинский: «логикалық ойдың, пікірдің дамуы баланың келешекте рухының жоғары болуына, батыл пікір, нақты шешім айтуына және оны дәлелдеп беруге жетелейді.

Сондай - ақ, кімде – кім баланың тіл қабілетін дамытқысы келсе, ең алдымен оның ой қабілетін дамытуы тиіс,», - деп атап көрсеткен болатын. Осыған байланысты ойлау қабілетін арттыруға арналған «Сен білесің бе?», «Бұл қай кезде болады?», «Суреттерді аяқтайық»ойындары, Зейінді қалыптастырып, дамытуға арналған «Не өзгерді?», «Түймелер», «Жұпты суреттер» ойыны, Қабылдау қабілетін дамытуға арналған «Пирамидалар, жинағыштар, таяқшалар,» «Кубиктер», «Таңғажайып дорба,», Есте сақтау қабілетін арттыруға арналған «Суреттерді есіңде сақта,» «Түрлі - түсті доптар,» «Көлеңке», бала қиялын дамытуға арналған «Гүл», «Алып бер», «Аяз Атаның үйі» ойындары бойынша әдістемелік ойын сабақтарын ойната отырып баланың оқу жылының бастапқы, орта және қорытушы кезеңдеріндегі танымдық қабілеттерінің қалыптасу барысына диагностика жүргіземін.

Жыл соңында әр топтағы балалардың таным қабілеттерінің дамуына жүргізілген диагностикалық жұмыс нәтижесінің қорытындысы шығарылып, ортақ балы есептеледі, мониторинг жасалынады. 2 - 3 жылғы мониторинг қорытындысын салыстыра отырып, баланың психологиялық танымдық тұрғыда даму деңгейі анықталады, және ол мониторинг көшірмесі баланың болашақ сынып жетекшісіне беріліп, ол баламен ары қарай жұмыс жүргізу деңгейі қарастырылады, яғни балабақша мен мектептің үздіксіз байланысы жүзеге асады.

Міне, өздеріңіз көріп отырғандай, ойын – баланы зерттеудің басты диагностикасы. Ойын баланың интеллектуалдық мүмкіндігіне, мінездерінің ерекшеліктеріне, бір – бірімен қарым – қатынасының сапасына ықпал етеді. Кез – келген ойын барысында ойынды бас таушы, қостаушы, ойынды өздігінен қалаған арнасына бұруға әрекет етуші (лидер) айқын көрініп отырады. Ойын барысында баланың осы әрекеттерін бақылай отырып педагог – психолог бала жайлы өзіне қажетті мағлұматтарды жинақтайды. Сонымен қатар ойын кезінде баланы дамытудың жаңа биік кезеңін дайындайтын нақты психикалық өзгерістер болады. Ойын барысында баланың қиялы толығымен көрінеді.

Әйгілі психолог А. Н. Леонтьевтің айтуынша, «Ойын – іс – әрекеттегі әдептілікке үйрету мектебі» болып табылады. Мысалы, балаға «әдептілік» пен «әдепсіздік», «жақсы» мен «жаманның» не екенін қанша түсіндірсең де түсінбейді, ал егер ертегі не ойынды пайдалансақ, ертегіні тыңдай отырып не ойын барысында кейіпкер рөліне еніп, эмоционалдық жай - күйін сезініп, соған бала үйренеді, әрі түсініп алады. Мысалы, «Адасу» ойыны. «Қане, балалар, көзімізді жұмайық. Біз қазір саяхатқа шығамыз.(баяу музыка үні) Біз ну орман ішінде жүріп келеміз. Ой, біз бағыттан адасқан сияқтымыз, енді не қылсақ екен? Біреу келе жатқан тәрізді., ой, мынау орманшы ағай ғой, жол сұрауымыз қажет. Не дейміз, сөзді неден бастаймыз?» (Саламатсыз ба? Кешіріңіз, айтып жібермейсіз бе? Рахмет! Сау болыңыз!) міне, бір ойын барысында бала өміріне азық қанша әдептілік сөздерін үйренді. Немесе, «Сыйқырлы сөздер» ойыны – ойын барысында психолог кез - келген өтінішті айтады, бала оны әдепті түрде айтуы керек. «Инабат, ойыншықты бер» - «Инабат, өтінемін, ойыншықты берші». т. б.
Негізінен, сюжеттік - рөлдік ойындар – мектеп жасына дейінгі баланың әрекет түрінің бастысы. Бұл ойын бала бойында жылы қарым – қатынас, әдептілік ережелерінің тәрбиеленуіне, мәдениетінің толығуына ықпал етеді. Ойын балаға қиялындағы мүмкіндіктерді байқауға жағдай жасайды, ол рөл арқылы біреуге ұқсағысы келеді. Ұқсай отырып, жаңа нұсқада бейне жасап, олармен іштей әрекет ету және қиялдау мектеп жасына дейінгі баланың психологиялық дамуындағы жаңа бір басты құрылымы болып табылады.

С. Торайғыров «Баланың қанына ойын азық»,- деп бекер айтпаған. Ойын баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның өмір құбылыстары жайлы таным – түсінігіне де әсер етеді. Балалар ойын арқылы тез тіл табысып, жақсы ұғынады, бір – бірінен ептілікті үйренеді, дене қимылы арқылы өзінің денсаулығын нығайтады, психологиялық таным қабілеттерін арттырады, біліктілік дағдыларын кеңейтеді. Ойынды тек баланы алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың көзқарасының, мінез – құлқының қалыптасу құралы деп қарап, тиімді пайдаланғанымыз жөн.

Қорыта келгенде, ойын:
1. Әр түрлі жастағы балаларды өз еркімен дамыту әрекетінің түрі;
2. Бала әрекеттерінің ішіндегі ең еркін түрі, онда айналаны қоршаған әлемді тани, сезіне білуі, өзін – өзі тануы, өзін – өзі көрсетуі белсенді түрде жүзеге асады.
3. Даму тәжірибесі, бала ойын үстінде дамиды, даму үшін ойнайды.
4. Балалар қарым – қатынасының негізгі ортасы, ойын барысында құрдастарына, үлкендерге деген өзара қарым – қатынас қалыптасады.