Урок калмыцкого языка

9 класс. Төр: Төрскән харсачнр.

Күцл:- Төрскән харсгч дәәнд яһҗ әмтн әмән әрвлл уга ноолдсинь, нернь туурсн баатрмудын үүлдвр медүлх ;

-« Төрскән харсачнр» гидг төрәр патриотическ сурһмҗ өгх;

-Хальмг Таңһчин Советск Союзин Героймудын нерд сергәх, дәәнә ветеранмудын , тылын көдлмшчнрин нерд медүлх;

-келлһән ясрулх.

Олзлх дөнцлмүд: ИКТ, зургуд, дегтрин һәөхүл.

Кичәлин йовуд.

1.Оргмомент. Кичәлин күцлә таньлдлһн. (Слайд №1,2)

Мендвт! Эндр мана школд гиичнр болҗ мана района багшнр ирв. Ода таньлдад, нер-усан келтн. Эндрк кичәлдән мадн ТөрсКән харсгч дәәнд яһҗ әмтн әмән әрвлл уга ноолдсн тускар, нернь туурсн баатрмудын үүлдврмүдин тускар сергәһәд күүндхвидн.

2.Дассан давтлһн.(Слайд №3)

а)Фонозарядк.Схемәр көдлһн.

үзг үг үгин ниицлһн зәңг.

ә) Күүндвр.

-Ода ямаран җилин цаг? (Ода хавр цаг)

-Граф-схем олзлад хаврин йиртмҗин бәәдлин тускар келтн.(Слайд №4 )

(Сурһульчнр схемәр келнә).

-Хаврт ямаран сән өдрмүд (нәр өдрмүд)болна? (Цаһан Сар, Күүкд улсин Өдр, Навруз, Масленица, Диилврин Өдр…)

-Мөрн сард Хальмг Таңһчд 1993-гч җиләс авн ямаран нәр болна? (Бамб цецгин частрин өдр).

-Бамб цецг хальмг теегин юн болна? (Бамб цецг хальмг теегин кеермҗ болна).

(Слайд №5 )

-Бамб цецгин тускар тадн ю меддвт? (Бамб цецг һазриг йир сәәхн өңгәр кеерүлнә.Эдн улан, шар,оошк болна. Бамб цецг Улан Дегтрт бичәтә. Бамб цецгәһән хархмн, хәләхмн, таслхмн биш!)

-Мана теегт бас нег туста кеермҗ аң бәәршлнә.Эн юн аң ? (Гөрәсн).

-Эн 2010-гч җил Хальмг Таңһчд – Гөрәснә җил гиҗ нерәднә.

б) (Слайд №6) Текст зәңг-зәңгәр умшад, орчултн.

Даалһврмуд:- Юн? гидг сурврмудт хәрү өгдг үгмүд олтн.

-Ямаран? гидг сурврмудт хәрү өгдг үгмүд нерәдтн.

Ю кенә? Яһна? гидг сурврмудт хәрү өгдг үгмүд нерәдтн.

Ямаран орч нерд эн текстд харһна?

-Эгшгин таарлт зокалар ирлцүлсн үгмүд келҗ өгтн.

3.Шин төр.а) Багшин үг.

-Хөн сарин йиснд – Диилврин Өдр. Эн җилд ямаран Диилврин өөн мадн темдглҗәнәвидн?

( Диилврин 65-гч өөниг темдглҗәнәвидн).

Эн Төрскән Харсгч Алдр дәәнә җилмүдт цуг олн Советск Союзин үрмүд босад Төрскән харсв.Теднлә хамдан хальмг үрдүд эврәннь орн-нутган харслһнд әмн-цогцан хармнл уга ноолдла.Эн күнд цаг, дән кезәчн мартгдшго.

-(Слайд №7) Фронтд йовсн Нармин Морхаҗ, Көглтин Дава, Инҗин Лиҗ, Дорҗин Басң, Хоньна Михаил ахта публицистическ янзта очеркс, статьяс әәрмин газетд элвгәр орс келәр барлад,шорта бууһарн чигн хортыг күүчҗ йовсмн.

Тылд үлдсн Басңга Баатр,Лееҗнә Церн, Басңга Мукөвүн нань чигн ахта эврәннь болд үзгәрн, хурц келәрн, мергн билгәрн догшн хар саната өшәтнриг күүчҗ ач-тусан олндан күргсмн.Тер күчр күнд дәәнә цагт «фронт-тыл» гиҗ йилһл уга, негн бәәcмн.

-Хальмг бичәчнрин Төрскән харсгч Алдр дәәнә цагт нерәдсн үүдәврмүд нерәдтн.

(Балакан А. «Һурвн зург», Басңга Баатр «Экин туск частр»,Калян С. «Тамара», Хоньна Михаил «Белорус көвүн Пүрвә» , Дорҗин Басң «Туурмҗ» н.ч)

- Басңга Баатрин « Экин туск частр» наадд кен-кен һол дүрнь? (Сән-Белг-эк,Данара-бернь, Пүрвә- отхн көвүн, Бамба, Элдә-түрүн өдрәс дәәнд).

-Ямаран зовлң эн пьест учрҗ? (Төрскән харсгч Алдр дән эклв).

-Түрүн һарцд Сән-Белг Пүрвә хойр юуна тускар күүнднә? (Пүрвә дәәнд йовхар седнә, экнь зөвшәрнә).

-Тегәд Пүрвә экдән ямаран уха орулна? ( Ик баһ уга цуһар фашизмин өмнәс босх зөвтәвидн).

- Пүрвә зурсн карикатур хәләчкәд Сән-Белг юн шиидв?(Зөвән өгнә. Сән-Белг залуһан, ууһн көвүһән, күүкән урдк дәәнд алулчксн күн.Шин дәәнә өмн хойр көвүнь цергт йовх, теднән бас хорҗ одвза гиһәд, икәр әәдг, тегәд отхн көвүһән цергт йовулшгоһар седҗәнә.Болв дән экләд Сән-Белг ухаһан соляд, отхн көвүһән дәәнд йовулна ).

Ашнь: Cән- Белгин үрд- йоста патриотнр. Көвүднь Элдә, Бамба, Пүрвә – йоста Төрскән харсачнр. Советск Союзин өрк-бүлд болһнас йовсн үрднь цуһар эднлә әдл бәәcмн.

Cән- Белгин үрд маднд оньдин үлгүр!

в) (Слайд№8)

Төрскән харсгч Аһу Ик дәәнд орлцсн кедү хальмг баатр Герой Советского Союза гидг нер зүүв? ( 21)

Хальмг баатрмудын нер келтн, кениг тадн меднәт? (Эрдни Деликов, Тамара Хахлынова, Юрий Клыков, Володя Косиев и т.д.)

Эн баатрмудын тускар кесг дегтрмүд һарла. (показ выставки) («Дочери Калмыкии», «Калмыкия в Великой Отечественной войне», «Яшкуляне в боях за Родину» и др.)

Дорҗин Басң «Туурмҗ» гидг поэмдән кенә тускар бичҗ? (Дорҗин Басң Советск Союзин Геройин Делгә Эрднин тускар бичҗ.)

Делгә Эрднин тускар Наран ахрар келҗ өгнә.

(сообщение Нарана стр: 46-47 мет. руководство)

Советск Союзин Геройин Делгә Эрднин нерн мөңкрснь юунас медгднә?

(Делгә Эрднин нер зүүҗәх совхоз, уульнц бәәнә.)

Калян Санҗ «Андһар» гидг поэмдән кенә тускар бичҗ? Кендән үүдәврән нерәдҗ? (Партизанк Тамара Хахлыновад нерәдҗ)

Тамаран тускар Эльмира келҗ өгнә.(Сурһульч ахрар келҗ өгнә)

Тамара Хахлыноин нер яһҗ мөңкрв? (Өдгә цагт хальмг медицинск колледж Тамара Хахлынован нер зүүҗәнә)

Эн җилд мана Хальмг Таңһчт Советск Союзин Геройин Басан Бадьминовичин өөн темдглҗәнә.

(Показ слайдов,№9.Багш амн үгәр Городовиковин тускар келҗ өгнә.Солдаты городовиковского призыва. Мана селәнд баахн цагтан ирәд, олн җилдән связьд көдләд, ода ачта пенсионер Клевакин Федор Федорович.Түүнә тускар келх)

г) Тер дәәнә цагт эврәннь чидлән, әмән хармнлго мана өөр бәәсн улс бас зовлң үзв.

• Мана Молодежный селәнд бәәсн ветеранмудын нер-усн нерәдтн.(Слайд №10)

• (Алипов Саид Алипович,

• Азаматов Абдулла Телеушевич,

• Джаншинов Сабир Бигалиевич,

• Усачев Михаил Васильевич,

• Кошелева Пелагея Дмитриевна,

• Ергалиев Мустахим Капешевич )

Тылд көдлҗәсн әмтн мана селәнд бәәнү? Нер- уснь келтн.

- Басангова Монгол Хоняевна

- Шереметьева Мария Николаевн

- Захарова Фаина Александрова

- Доронина Александра Георгиевна

- Шукатаев Муса Арстанович

Эн дәәнә болн күч – көлснә ветеранмуд мадна селәнд бәәнә, мадн теднд

дөң ,нөкд болад бәәх зөвтәвидн.

Дәәнә туск төр-седв оньдинд мартгдшго, бөкшго, чинрән алдшго.Цаг-цагт делкәд дәәнә һал асад,зальнь унтрхш.

һ)Өдгә цагт Диилврин Өдр тадн яһҗ давулнат?

(Телеүзгдләл парад хәләнәвидн. Школын линейкд орлцнавидн. Бумбст цецгүд тәвнәвидн.Элстд ирхлә , салют хәләнәвидн. Аавнран, ээҗнрән йөрәнәвидн.)

д)Гертән тадн үлгүрмүд, шүлгүд олад, дасх биләт. Дассан келҗ өгтн.

1.Эвин экн –тосн,

Эвдрлин экн-цусн.

2.Дән уга бәәдлд

Делкә бүклдән ханна.

3.Зөргтә нег үкдг-

Әәмтхә арв үкдг.

Үлгүрмүдин учр-утхар күүндвр кех,девтртән бичүлх.

-Таднд ямаран үг таасгдну дән аль эв?

Тадн ямаран болхар седнәт зөргтә аль әәмтхә?

Кенәс үлгүр авхар седҗәнәт?

4.Кичәлин аш.(Слайд№11).

5.Темдг тәвлһн.

6.Герин даалһвр. Соңссан , бичсән батлх, үлгүрмүд дасх.