Отырар кітапханасы

Сабақтың тақырыбы: Әбунасыр әл-Фараби. Отырар кітапханасы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Отырар кітапханасы тақырып мазмұнын меңгеру. Әл Фарабидің ғылымға деген ынтасының қалай пайда болғаны жайлы әңгімелеу. Сөздік қорын молайту. Дыбыс үндестігінен алған білімдерін қайталау.

Дамытушылық: Оқушылардың қойылған сұрақтарды түсіне білу, оған дұрыс жауап беру. Фонетикалық талдай білуге, қазақ тілінде өз ойларын жеткізе білу дағдыларын қалыптастыру.

Тәрбиелік: Оқушылардың кітап оқуға деген қызығушылығын арттыру, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті, тарих.

Қолданылатын әдістер: шығармашылық ізденіс, баяндау, сұрақ-жауап, сабақты толық меңгеру үшін дамыта оқыту, ақпараттық.

Сабақтың жабдықтары: компьютер, интерактивтік тақта.

Көрнеклігі: тест.

САБАҚ БАРЫСЫ:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

• Оқушыларды түгендеу;

• Оқу-құралдарын алу

• Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.

Оқушыларды сабаққа психологиялық дайындау.

ІІ. Тіл дамыту.

• Балалар, мәтін кім туралы?

• Әл Фараби қай жылдары өмір сүрген?

• Ол қандай тілдерді білген?

• Әл Фарабидің қанша еңбегі болған?

• Отырар қаласы қайда орналасқан?

• Арабтар Отырар қаласын қалай атаған?

ІІІ. Үй тапсырмасын тапсырмасын сұрау.

Әбунасыр әл-Фараби. Отырарлық ғалым.

1. мазмұнын айту, сөздерді жатқа айту.

2. 1-2 оқушыға үлестірмелі тапсырма (тест).

Дауыссыз дыбыстар.

1- нұсқа.

1. Қатаң дауыссызды көрсетіңіз.

А) д, в, е В) б, й, р С) п, ш, қ Д) м, ң, н Е) ғ, л, у

2. Ұяң дауыссыз дыбыстар қатарын көрсетіңіз.

А) В,Б,Г,Ғ,Ж В) Д,З,Һ,Т,В С) К,С,Т,Ш,Л Д) Б,В,К,С,Д Е) Л,Д,Р,М,П

3. Қатаң дауыссыз дыбыстарды көрсетіңіз.

А) қ, к, п, с В) б, в, г, ғ С) н, р, у Д) й, л, м Е) д, ж, з, һ

4. Тек ұяң дауыссыз дыбысқа аяқталған сандарды көрсетіңіз.

А) 6, 9, 1 В) 4, 10, 7 С) 5, 8, 10 Д) 4, 11, 15 Е) 100, 9, 30

5. Қатаң дауыссыз дыбыстар қатар келген сөзді көрсетіңіз.

А) Қасқа. В) Арқан. С) Қаймақ. Д) Алма. Е) Алғаш.

6. Ұяң дауыссыз дыбысы жоқ сөзді көрсетіңіз.

А) лездеме В) өзгеріс С) міндет Д) көмір Е) қазба

7. Сөздің басында жазылмайтын әріпті көрсетіңіз.

А) ғ В) ң С) ы Д) ә Е) қ

8. Дыбыссыз әріптерді көрсетіңіз.

А) х, һ В) у, й С) с, ц Д) ъ, ь Е) і, ы

9. Үнді дауыссыз дыбыстардан құралған сөзді табыңыз.

А) Азат. В) Аймақ. С) Айман. Д) Алпыс. Е) Сапар.

10. Қатаң дауыссызға басталып, қатаңға аяқталған сөздер қатарын көрсетіңіз.

А)Асқар, тау, базар В)Алып, доп,кел С)Ұлт, болашақ, жан Д)Мал, киіз,отау Е)Қас, шаш,құқық

Дауысты дыбыстар.

2-нұсқа.

1.Фонетика нені зерттейтінін көрсетіңіз.

А) Сөз таптарын. В) Тіл дыбыстарының жүйесін. С) Сөз тіркесінің байланысу тәсілін.

Д) Сөз құрамын. Е) Сөз мағыналарын.

2. А, О, Ұ, Ы қандай дыбыстар екенін көрсетіңіз.

А) Езулік. В) Қысаң. С) Еріндік. Д) Жуан. Е) Ашық.

3. Бірыңғай жіңішке дауысты дыбыстарды көрсетіңіз.

А) Ы,И,Ү,У... В) О,У,Е,І... С) Ә,І,Е,Ө... Д) Ә,А,О,Ү... Е) И,Е,А,Ө...

4. Жуан дауысты дыбыстар қатарын көрсетіңіз:

А) ә, и. В) ү, і. С) а, о. Д) ө, ә. Е) у, і.

5. Жіңішке дауысты дыбысты көрсетіңіз.

А) ы В) ү С) ұ Д) о Е) у

6. Жуан дауысты дыбыстар қатарын анықтаңыз.

А) Е, і, о. В) И, ө, ы. С) Ұ, о, а. Д) Я, ә, е. Е) Ү, е, у.

7. «О» қандай дыбыс екенін анықтаңыз.

А) Жуан. В) Қысаң. С) Езулік. Д) Дауыссыз. Е) Жіңішке.

8. Жуан әрі еріндік дауысты дыбыстарды көрсетіңіз.

А) е, а В) ә, а С) о, ұ Д) и, ө Е) ү, і

9. Езулік дауыстылардың саны қанша екенін белгілеңіз.

А) 8. В) 6. С) 10. Д) 7. Е) 12.

10. «У» дыбысы жуан болып тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Кету. В) Жүру. С) Жету. Д) Секіру. Е) Қайту.

ІV. Жаңа сабақ. Отырар кітапханасы.

А) Жаңа сөздермен жұмыс.

Ынта – интерес (синонимін айту)

Тәуір көрді – жақсы көрді

Ең ірі кітапхана –

Өмірбаянын зерттеушілер –

Жол жүруді –

Меңгерумен қатар -

Сапарға шығуды –

Б) Кітаппен жұмыс.

• мәтінді түсініп оқу;

• мәтін бойынша сұрақ – жауап;

• мәтіннің мазмұнын айту.

В) Жазбаша жұмыс. 42-бет, 1-тапсырма. Берілген сөздерді пайдаланып, сөйлем құрау.

Грамматикалық тақырып.

- үндестік заңы дегеніміз не? Қалай бөлінеді?

- буын үндестігі.

- дыбыс үндестігі.

Дыбыс үндестігі – сөз бен қосымшаның немесе сөз бен сөздің аралығында дауыссыз дыбыстардың бірін –бірі өзіне ұқсата әсер етуі.

Мысалы. Мектебі –мектепі, қасығы-қасықы, тастан- тасдан, жазға –жазқа.

ілгерінді ықпал

3. Дыбыс үндестігі кейінді ықпал

тоғыспалы ықпал

а) ілгерінді ықпал- көрші дыбыстардың алғашқысы соңғысын өзіне ұқсата әсер етуі.

Мысалы: бала –дан, қала +ға, әке+ге.

ә) кейінді ықпал- сөз бен қосымшаның, сөз бен сөздің аралығында кейінгі дыбыстың алғашқы дыбысқа әсер етуі.

Мысалы: сабақ –сабағы, кітап –кітабы, есік-есігі, т.б

Г) Мәтіннен үндестік заңына бағынбай тұрған сөздерді тауып, жазу. Дыбыстық талдау жасау.

Талдау үлгісі:

Ұқыпсыздық (небрежность)– ұқ-ып-сыз-дық, төрт буынды:

1-тұйық, 2-тұйық, 3-бітеу, 4-бітеу буын немесе

АВ, АВ, ВАВ, ВАВ.

[ұ] – дауысты, жуан, қысаң, еріндік

[қ] – дауыссыз, қатаң, тіл арты

[ы] – дауысты, жуан, қысаң, езулік

[п] – дауыссыз, қатаң, тіл арты

[с] – дауыссыз, қатаң, тіл арты

[з] – дауыссыз, ұяң, тіл алды

[д] – дауыссыз, қатаң, тіл арты

Сөзде 10 дыбыс, 10 әріп бар.

а) сөздің бірінші буындағы [ұ] дыбысының әсерінен

екінші буындағы [ы] дыбысы [ұ] болып айтылады. ұқ-ұп-сыз-дық

ә) сөздің барлық буынындағы дауысты дыбыстардың жуан болуы үндестік заңына жатады.

V. Бекіту. Мәтін бойынша сөйлемдерді тексеру.

	Мәтін сөйлемдері	дұрыс	бұрыс
	Отырар қаласының кітапханасы әлемдегі ең бірінші кітапхана.		+
	Оның қыпшақ елін, Орта Азия елдерін аралағаны белгілі.	+
	Соғда, Хорезм, Дамаск елдерінде де болған.	+
	Әл-Фараби – өнерпаз, ақын, әнші, шебер музыкант болған.	+
	Әл-Фарабидің қазақ тілінде жазған бірнеше өлеңдері бар.		+
	Әл-Фараби сапарға шығуды тәуір көрмеген.		+

VІ. Үй тапсырмасын беру.

43-бет. Мәтіннің мазмұнын айту. Дыбыс үндестігін қайталау.

VІІ. Қорытынды. Не білдік? Не істедік?

VІІІ. Бағалау.

Дауыссыз дыбыстар.

1- нұсқа.

1. Қатаң дауыссызды көрсетіңіз.

А) д, в, е В) б, й, р С) п, ш, қ Д) м, ң, н Е) ғ, л, у

2. Ұяң дауыссыз дыбыстар қатарын көрсетіңіз.

А) В,Б,Г,Ғ,Ж В) Д,З,Һ,Т,В С) К,С,Т,Ш,Л Д) Б,В,К,С,Д Е) Л,Д,Р,М,П

3. Қатаң дауыссыз дыбыстарды көрсетіңіз.

А) қ, к, п, с В) б, в, г, ғ С) н, р, у Д) й, л, м Е) д, ж, з, һ

4. Тек ұяң дауыссыз дыбысқа аяқталған сандарды көрсетіңіз.

А) 6, 9, 1 В) 4, 10, 7 С) 5, 8, 10 Д) 4, 11, 15 Е) 100, 9, 30

5. Қатаң дауыссыз дыбыстар қатар келген сөзді көрсетіңіз.

А) Қасқа. В) Арқан. С) Қаймақ. Д) Алма. Е) Алғаш.

6. Ұяң дауыссыз дыбысы жоқ сөзді көрсетіңіз.

А) лездеме В) өзгеріс С) міндет Д) көмір Е) қазба

7. Сөздің басында жазылмайтын әріпті көрсетіңіз.

А) ғ В) ң С) ы Д) ә Е) қ

8. Дыбыссыз әріптерді көрсетіңіз.

А) х, һ В) у, й С) с, ц Д) ъ, ь Е) і, ы

9. Үнді дауыссыз дыбыстардан құралған сөзді табыңыз.

А) Азат. В) Аймақ. С) Айман. Д) Алпыс. Е) Сапар.

10. Қатаң дауыссызға басталып, қатаңға аяқталған сөздер қатарын көрсетіңіз.

А)Асқар, тау, базар В)Алып, доп,кел С)Ұлт, болашақ, жан Д)Мал, киіз,отау

Е) Қас, шаш, құқық.

Дауысты дыбыстар.

2-нұсқа.

1.Фонетика нені зерттейтінін көрсетіңіз.

А) Сөз таптарын. В) Тіл дыбыстарының жүйесін. С) Сөз тіркесінің байланысу тәсілін.

Д) Сөз құрамын. Е) Сөз мағыналарын.

2. А, О, Ұ, Ы қандай дыбыстар екенін көрсетіңіз.

А) Езулік. В) Қысаң. С) Еріндік. Д) Жуан. Е) Ашық.

3. Бірыңғай жіңішке дауысты дыбыстарды көрсетіңіз.

А) Ы,И,Ү,У... В) О,У,Е,І... С) Ә,І,Е,Ө... Д) Ә,А,О,Ү... Е) И,Е,А,Ө...

4. Жуан дауысты дыбыстар қатарын көрсетіңіз:

А) ә, и. В) ү, і. С) а, о. Д) ө, ә. Е) у, і.

5. Жіңішке дауысты дыбысты көрсетіңіз.

А) ы В) ү С) ұ Д) о Е) у

6. Жуан дауысты дыбыстар қатарын анықтаңыз.

А) Е, і, о. В) И, ө, ы. С) Ұ, о, а. Д) Я, ә, е. Е) Ү, е, у.

7. «О» қандай дыбыс екенін анықтаңыз.

А) Жуан. В) Қысаң. С) Езулік. Д) Дауыссыз. Е) Жіңішке.

8. Жуан әрі еріндік дауысты дыбыстарды көрсетіңіз.

А) е, а В) ә, а С) о, ұ Д) и, ө Е) ү, і

9. Езулік дауыстылардың саны қанша екенін белгілеңіз.

А) 8. В) 6. С) 10. Д) 7. Е) 12.

10. «У» дыбысы жуан болып тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Кету. В) Жүру. С) Жету. Д) Секіру. Е) Қайту.