Есімдіктердің түрленуі. 7-сынып

Сынып: 7- сынып

Сабақтың тақырыбы: Белгісіздік есімдігінің түрленуі

Мақсаттары: Белгісіздік есімдігінің түрленуі бойынша мәтінді түрлендіру арқылы түсініктерін дамытады, с-йлем талдау да5дылары қалыптастасады7

Күтілетін нәтиже : Сыни тұрғыдан ойлау арқылы жаңа білімді ұштай біледі.Топта жұмыс жасауға қалыптасады

Модульдері: АКТ (ақпараттық коммуникативтік технология), СТО (сын тұрғысынан ойлау), ОЖЕ (оқушылардың жас ерекшеліктері), ТжДОЖ (талантты және дарынды оқушылармен жұмыс). ОБжК (оқытуды басқару және көшбасшылық), ОҮБжОБ (оқыту үшін басқару және оқытуды бағалау), ДО (диалогтық оқыту)

Бағалау: Өзін өзі (ӨӨБ), жұптық (ЖБ), топтық (ТБ), жиынтық (ЖБағ)

Деректер: тақта, стикерлер, постерге арналған қағаздар, маркерлер, бағалау парақтары

Әдіс тәсілдер: «Кім жылдам?», «Кім алғыр?», «Жигсо» әдісі

Сабақ кезеңдері	Уақыт	Тапсырма	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушылардың іс-әрекеті
Білім Қызығушылық тарын ояту	2мин	«Кім жылдам?» Сұрақтар беріледі, әр оқушы жауап беруге тырысады.	Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы диалогқа түсіру Слайда үй тасырмасын қайталауға сұрақтар жасалып, интерактивті тақтада көрсетіледі.	Мұғалім берген тапсырманы орындау. Слайдта жазылған барлық қайталау сұрақтары мен тапсырмалар интерактиті тақтамен беріліп, әр топ өз білгендерін, білетіндерін сыни тұрғыдан ойлау арқылы нақты дәлелдермен жауап береді	АКТ
Түсіну	7мин	«Кім алғыр?» әдісі	Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау мақсатында оқушыларға сұрақ арқылы өткен тақырыпты еске түсіруге байланысты бірненше сұрақтар дайындау	Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген сұрақтарға жауап беріп, өз ой-пікірлерімен санаса білу Топпен жұмыс жасау	ЖТ ЖЕ
Қолдану	10мин	«ЖИГСО әдісін» пайдаланамыз Тақырыбы: Белгісіздік есімдігінің түрленуі	Осы көрстілген жаңа тақырыпты оқушыларға қысқаша түсіндіру мақсатында осы көрсетілген әдіс бойынша жаңа материалдарға байланысты ресурстар беру, өз бетерінше дайындық жасату	Оқушылардың мақсаты мұғалімді тыңдау, өз ойлары мен пікірлерін айту Әдіс бойынша жаңа тақырыпты меңгереді және өз пікірлерін ортаға салады., бір-біріне түсіндіреді	СТО
Сергіту сәті	1 мин	«Балапандар биі» атты жаттығу жасау	Оқушылармен бірге сергіту сәтін жасау	Интербелсеңді тақтадағы бейнероиктегідей жаттығулар жасайды.	АКТ
Талдау	15мин	Топпен жұмыс «Талдау» әдісі	Топтарға жаңа тақырып бойынша және өткен сабақты толық меңгерту мақсатында тапсырмалар беріледі.Сұрақтар мен қосымша тапсырмалар жаңа тақырып бойынша, сабақты қалай түсінгендігін тексеру және жұмыс істеу	Берілген тапсырманы уақытылы орындау, топпен тапсырмаларды талқылау, әр топтан оқушыортаға шығып өз ойын және пікірін бүгінгі тақырып бойынша жеткізу, талдау және бағалау, тапсырмаларды орынату Берілген сұрақтар арқылы топтар бір-біріне сұрақ қою арқылы диалогке түседі.
Жинақтау	5мин	Шығармашылық тапсырма «Тақырыпты біз былай түсінеміз» (кітап,суретпен жұмыс, жинақтау, бағалау) (5 мин	Мұғалім жаңа тақырыпқа байланысты тапсырма қағаздарын таратады	Оқушылардың мақсаты берілген сұраққа өз ойларын қағазға жазып береді
Бағалау	2 мин	Өзін-өзі бағалау (2 мин)	Бағалау парақшасы мен бағалау шкаласын тарату	Өзін өзі топпн бағалайды

Сынып: 7 -сынып

Сабақтың тақырыбы: Есімдіктердің сөйлемдегі қызметі

Мақсаттары: Есімдіктердің сөйлемдегі қызыметін анықтамалар арқылы меңгереді және білімдерін бекітеді, оны тапсырмаларды орындауға пайдаланады

Күтілетін нәтиже : Оқушылар берілген тапсырманы өздері талқылап, өз ой-пікірлерімен санасады. Топпен жұмыс жасайды

Модульдері: АКТ (ақпараттық коммуникативтік технология), СТО (сын тұрғысынан ойлау), ОЖЕ (оқушылардың жас ерекшеліктері), ТжДОЖ (талантты және дарынды оқушылармен жұмыс). ОБжК (оқытуды басқару және көшбасшылық), ОҮБжОБ (оқыту үшін басқару және оқытуды бағалау), ДО (диалогтық оқыту)

Бағалау: Өзін өзі (ӨӨБ), жұптық (ЖБ), топтық (ТБ), жиынтық (ЖБағ)

Деректер: тақта, стикерлер, постерге арналған қағаздар, маркерлер, бағалау парақтары

Әдіс тәсілдер: «Миға шабуыл», Жигсо, «Пилот-штурман», «Кубизм» әдісі

Сабақ кезеңдері	Уақыт	Тапсырма	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушылардың іс-әрекеті
Білім Қызығушылық тарын ояту	2мин	«Миға шабуыл» сұрақ жауап	Үй тапсырмасын сұрау Талқылау үшін сұрақтар беріледі		АКТ
Түсіну	7мин	«Жигсо» әдісі бойынша әр топқа тапсырмалар тарату	Сіздің тобыңызда 4 рөлді: лидер, баяндамашы, хатшы, уақыт сақшысы және бақылаушыларды анықтаңыз. Жұмыс төмендегідей жоспармен жүреді: Берілген мәтінді оқып, топпен бірлесе отырып, талқылайды және әр топтың бақылаушысы жасаған жұмыстарға сәйкес бақылау парағын жүргізеді.	ЖИГСО әдісі арқылы жүзеге асады. Жұппен жұмыс.Топпен талдау.	ЖТ ЖЕ
Қолдану	10мин	Жұптық жұмыс «Пилот - Штурман» Штурман – басқарушы, пилот – орындаушы) Берілген сөздерге шағын эссе жазады	Топқа арналып жаңа тақырып төңірегінде тапсырмалар береді	Жұптың пікірлерін тыңдау,барлық айтылған ой-пікірлерді бағалаудың мақсатына сәйкестендіру	СТО
Сергіту сәті	1 мин	«Балапандар биі» атты жаттығу жасау	Оқушылармен бірге сергіту сәтін жасау	Интербелсеңді тақтадағы бейнероиктегідей жаттығулар жасайды.	АКТ
Талдау	15мин	Кубизм әдісі	Әр топқа кубикте жазылған сұрақты беру	Кубиктегі сұрақтарға жауап беру
Жинақтау	5мин	Жеке жұмыс «тест жұмысын орындау»	Әр оқушыға шағын тест тапсырылады	Тестке жауап беріп ойларын қортындылайды, тақырыпты жинақтайды
Бағалау	2 мин	Кері байланыс (не үйрендім, не қиын болды, сұрақ Бағалау парақшаларын тарату	Бағалау парақшасы мен бағалау шкаласын тарату	Өзін өзі топпн бағалайды
Рефлексия	2 мин	Стикерлерді толтыру	Оқушыларға стикер толтыруды ұсыну	Ұсынылған стикерді толтыру

Сынып: 7 -сынып

Сабақтың тақырыбы: Есімшенің түрленуі

Мақсаттары: Өткен тақырыппен жұмыс істеуді анықтайды,мәтінді зерттеу арқылы тапсырмалармен орындауға үйреніп практикада қолданады

Күтілетін нәтиже : Өткен тақырыптар бойынша салыстыра отырып меңгеріледі, өз ойын айтады және мағынасын кең түрде ашуға машықтары дамиды

Модульдері: АКТ (ақпараттық коммуникативтік технология), СТО (сын тұрғысынан ойлау), ОЖЕ (оқушылардың жас ерекшеліктері), ТжДОЖ (талантты және дарынды оқушылармен жұмыс). ОБжК (оқытуды басқару және көшбасшылық), ОҮБжОБ (оқыту үшін басқару және оқытуды бағалау), ДО (диалогтық оқыту)

Бағалау: Өзін өзі (ӨӨБ), жұптық (ЖБ), топтық (ТБ), жиынтық (ЖБағ)

Деректер: тақта, стикерлер, постерге арналған қағаздар, маркерлер, бағалау парақтары

Әдіс тәсілдер: Миға шабуыл, Ойлан тап, Интервью әдісі,ыстық орындық

Сабақ кезеңдері	Уақыт	Тапсырма	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушылардың іс-әрекеті
Білім Қызығушылық тарын ояту	2мин	Миға шабуыл	Жалпы сыныпқа өткен тақырып бойынша сұрақтар тарату, Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы диалогқа	Сұрақтарға жеке жеке жауап береді	АКТ
Түсіну	7мин	Ойлан тап Әр топқа арнайы тапсырмалар беру	Тақырыпқа қатысты әр топқа өткен тақырып төңірегінде тапсырмалар берре, тапсырманы орындау арқылы жаңа тақырыптың мағанасын ашы	Тақырыптың мағанасын түсінгендерін тексеру мақсатында ойын ойнату	ЖТ ЖЕ
Қолдану	10мин				СТО
Сергіту сәті	1 мин	«Балапандар биі» атты жаттығу жасау	Оқушылармен бірге сергіту сәтін жасау	Интербелсеңді тақтадағы бейнероиктегідей жаттығулар жасайды.	АКТ
Талдау	15мин	Интервью әдісі Есімшенің түрленуі тақырыбына арнайы тапсырмалар тартату	Жаңа тақырыпты оқушыларға түсіндіру Соңында интервью әдісін пайдалану арқылы жаңа тақырыпты меңгерту және сабақты талдату	Оқушылардың мақсаты мұғалімді тыңдау, өз ойлары мен пікірлерін айту Әдіс бойынша бір- біріне жаңа тақырып көлемінде интервью арқылы сұрақ- жауап жүргізу Ол үшін әр топтан ортаға оқушы шығып интервью сәтін жүргізеді
Жинақтау	5мин	Топпен жұмыс Ыстық орындың әдісі	Топтарға жаңа тақырып бойынша тапсырмалар тартып, түсіктерін ортаға әр топтан шығартып айтқызу	Берілген тапсырманы уақытылы орындау, сұрақтарға нақты жауап беру
Бағалау	2 мин	Өзін-өзі бағалау (2 мин) Бағдарша, бағалау парақшалары	Бағалау парақшасы мен бағалау шкаласын тарату	Өзін өзі топпн бағалайды
Рефлексия	2 мин	Стикерлерді толтыру	Оқушыларға стикер толтыруды ұсыну	Ұсынылған стикерді толтыру

Пән: Қазақ тілі 41 сабақ

Сынып: 7 сынып

Сабақтың тақырыбы: Есімшенің сөйлемдегі қызметі

Мақсаттары: Топпен жұмысты біріге орындай отырып тақырыптар бойынша тапсырмаларды орындайды және жаңа ой қалыптасады

Күтілетін нәтиже : Тақырыптың мазмұнын түсіну, оны өмірмен байланыстыруға , ой қорытындысын жазуға үйренеді.

Модульдері: АКТ (ақпараттық коммуникативтік технология), СТО (сын тұрғысынан ойлау), ОЖЕ (оқушылардың жас ерекшеліктері), ТжДОЖ (талантты және дарынды оқушылармен жұмыс). ОБжК (оқытуды басқару және көшбасшылық), ОҮБжОБ (оқыту үшін басқару және оқытуды бағалау), ДО (диалогтық оқыту)

Бағалау: Өзін өзі (ӨӨБ), жұптық (ЖБ), топтық (ТБ), жиынтық (ЖБағ)

Деректер: тақта, стикерлер, постерге арналған қағаздар, маркерлер, бағалау парақтары

Әдіс тәсілдер: Ойлан тап, Сен маған- мен саған,Жалғасын тап, Эссе

Сабақ кезеңдері	Уақыт	Тапсырма	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушылардың іс-әрекеті
Білім Қызығушылық тарын ояту	2мин	Ойлан- тап Сұрақ жауап	Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау мақсатында оқушыларға сұрақ арқылы диалогқа түсіру Сұзжұмбақ толтыру	Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген сұрақтарға жауап беріп, өз ой-пікірлерімен санаса білу	АКТ
Түсіну	7мин	Постермен жұмыс 1 топ Есімше 2 топ Есімшенің сөйлемдегі қызыметі 3 топ Мәтін құрастыру	Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау арқылы өткен сабаққа арналған тапсырмалар төгірегіндне жұмыс жүргізу Ол үшір постер мен жұмыс жасату	. Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген сұрақтарға жауап беріп, өз ой-пікірлерімен санаса білу, постерді қорғау	ЖТ ЖЕ

№1. Берілген белгісіздік есімдіктерін пайдаланып, сөйлем құраңыз.
1. Біреу: ______________
2. Кейбір: _____________
3. Бірнеше: ____________
4. Әрбір: ______________
5. Әрқашан: ___________

№2. Берілген белгісіздік есімдіктерді тәуелдеңіз.
әрбір кейбіреу әрқайсы
Біздің ________ _________ _________
Сендердің _______ _________ ______
Сіздердің _______ _________ _______
Олардың ________ _________ _______

№3. Берілген белгісіздік есімдіктерді септеңіз.
Атау: әркім біреу әлдене
Ілік: ________ ________ _______
Барыс: ______ ________ _______
Табыс: ______ _________ ______
Жатыс: ______ _________ ______
Шығыс: ______ _________ ______
Көмектес._____ ________ _______

№4. Жақшадағы сөздерді пайдаланып, сұраққа жауап беріңіз.
1. Бұл сөзді кімнен естідің? (біреу)
2. Марат қашан ерте тұрады? (әрқашан)
3. Қандай адамдар үзілісте демалмайды? (кейбір)
4. Жұмысқа қанша адам келмеді? (бірнеше)
5. Кім өзінің туған жерін жақсы көреді? (Әркім)

№5. Асты сызылған сөзге сұрақ қойыңыз.
1. Әрбір адамның құқығы бар. ________
2. Әркім өз жұмысын істейді. ________
3. Ол әрдайым көңілді жүреді. ________
4. Біз бірнеше күн демалдық. ________
5. Жиналысқа кейбір қызметкерлер келмеді. ________

№1. Берілген белгісіздік есімдіктерін пайдаланып, сөйлем құраңыз.
1. Біреу: ______________
2. Кейбір: _____________
3. Бірнеше: ____________
4. Әрбір: ______________
5. Әрқашан: ___________

№2. Берілген белгісіздік есімдіктерді тәуелдеңіз.
әрбір кейбіреу әрқайсы
Біздің ________ _________ _________
Сендердің _______ _________ ______
Сіздердің _______ _________ _______
Олардың ________ _________ _______

№3. Берілген белгісіздік есімдіктерді септеңіз.
Атау: әркім біреу әлдене
Ілік: ________ ________ _______
Барыс: ______ ________ _______
Табыс: ______ _________ ______
Жатыс: ______ _________ ______
Шығыс: ______ _________ ______
Көмектес._____ ________ _______

Шығармашылық тапсырмалар:

І. Мақал-мәтелдердегі көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қойып, жасалу жолын түсіндір.

1. ... ор қазба, ... түсесің. (Біреуге, өзің)

2. ... ексең, ... орасың. (Не, соны)

3. ... ісі көп болса, (Кімнің, соның)

... күші көп.

1. ... тойып секіреді,

... тоңып секіреді. (Біреу)

1. Қазаншының еркі бар,

... құлақ шығарса. (Қайдан)

1. ... шыққан тауы биік.

2. Ұят ... болса, иман ... . (Кімде, сонда)

ІІ. Жаңылтпаштардан есімдікті тауып, түрлеріне қарай ажырат.

1. Бұл бір сылдыр жігіт,

Сырты жылтыр, іші бұлдыр жігіт.

1. Мына әңгелек

Өзгерек әңгелек,

Ең дөңгелек әңгелек.

1. Ол жолда түсті,

Үйіне тұспа-тұс түсті.

1. Кім білгір?

Бұл – білгір.

Ол – білгір,

Кіл бір білгір.

1. Қалай қабар?

Қалай қалар?

Байланбаса ит

Талар,қабар.

ІІІ. Абай Құнанбаевтың өлеңдерінен есімдіктерді табу.

1. Әсемпаз болма әрнеге

Өнерпез болсаң, арқалан.

Сен де - бір кірпіш дүниеге,

Кетігін тап та, бар, қалан!

1. Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы,

Сонда да солардың бар таңдамасы.

Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын

Қазақтың келістірер қай баласы?

1. Базарға, қарап тұрсам, әркім барар,

Іздегені не болса, сол табылар.

Біреу астық алады, біреу маржан,

Әркімге бірдей нәрсе бермес базар.

1. Қиыстырып мақтайсыз,

Ойласаң не таппайсыз?

Бізде ерік жоқ, өзің біл,

Әлденеге бастайсыз.

«Кей есімдігі» қай сөзбен тіркескенде бірге жазылады?

а) біреу;           ә) уақыт;            б) кітап

 

2. Сөйлемдегі есімдік қандай қызмет атқарып тұр?

Тапсырмаңызды әлдекашан орындағанмын.

а) анықтауыш;           ә) толықтауыш;            б) пысықтауыш;

 

3. Қайсысының жазылуы дұрыс?

а) ешқашан;           ә) еш бір;            б) еш кім;

 

4. Мына сөйлемге лайықты есімдік қайсысы?

..... ауыл жиналысқа келді.

а) ешбір;           ә) бүкіл;            б) міне;

 

5. «Сен сөзі» қай қатарда есімдік?

а) Сен нешінші сыныпта оқисың?;           

ә) Қиын кезеңде маған сен.;           

б) Сенер-сенбесін білмеді;

6. «Мен» сөзінің қайсысы жіктеу есімдігі?

а) Оның сөзін мен түсіне алмадым.;       

ә) Абзал мен Ардақ – сыныптағы озат оқушылар.;     

б) Екі мен екіні қоссаң төрт болады.;

7. Мына есімдіктердің қайсысы зат есімнің орнына жүреді?

а) әдекім;           ә) мына;            б) қанша

8. Сұрау есімдігін тап?

а) бұл           ә) қандай       б) бәрі

9. Септелетін есімдікті көрсет.

а) әлдеқалай           ә) ешбір        б) осы

«Кей есімдігі» қай сөзбен тіркескенде бірге жазылады?

а) біреу;           ә) уақыт;            б) кітап

 

2. Сөйлемдегі есімдік қандай қызмет атқарып тұр?

Тапсырмаңызды әлдекашан орындағанмын.

а) анықтауыш;           ә) толықтауыш;            б) пысықтауыш;

 

3. Қайсысының жазылуы дұрыс?

а) ешқашан;           ә) еш бір;            б) еш кім;

 

4. Мына сөйлемге лайықты есімдік қайсысы?

..... ауыл жиналысқа келді.

а) ешбір;           ә) бүкіл;            б) міне;

 

5. «Сен сөзі» қай қатарда есімдік?

а) Сен нешінші сыныпта оқисың?;           

ә) Қиын кезеңде маған сен.;           

б) Сенер-сенбесін білмеді;

6. «Мен» сөзінің қайсысы жіктеу есімдігі?

а) Оның сөзін мен түсіне алмадым.;       

ә) Абзал мен Ардақ – сыныптағы озат оқушылар.;     

б) Екі мен екіні қоссаң төрт болады.;

7. Мына есімдіктердің қайсысы зат есімнің орнына жүреді?

а) әдекім;           ә) мына;            б) қанша

8. Сұрау есімдігін тап?

а) бұл           ә) қандай       б) бәрі

9. Септелетін есімдікті көрсет.

а) әлдеқалай           ә) ешбір        б) осы

Сабақтың тақырыбы: Белгісіздік есімдігі

Сабақтың мақсаты: а) Оқушыларға белгісіздік есімдігі туралы түсінікті тілмен өздерін қатыстыра отырып, жан-жақты мәлімет беру, белгісіздік есімдіктерімен таныстыру, олардың көбі екі түбірден құралған біріккен сөздер екенін аңғарту, қолданылуында өзіндік ерекшеліктерін ұғындыру.

       ә) Әр түрлі жаттығу жұмыстары арқылы оқушылардың есте сақтау, логикалық ойларын дамыту, сөздік қорларын байыту, сауатты жазу, оқу дағдыларын жетілдіру.

       б) Ойын арқылы оқушылардың тапқырлық, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру, оқушыларға мақал-мәтелдің мәнін ұғындыра отырып, адамгершілікке, тілін сүюге тәрбиелеу.

 

     Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап, оқулықпен жұмыс, талдау, тест, ойын, түсіндіру.

 

     Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгерту.

 

     Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, слайдтар, кестелер, суреттер, сигналды карточкалар.

 

      Пәнаралық байланыс: әдебиет, математика.

 

      Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі. 

                                          II. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

                                          203- жаттығу. §6

 

Бізге мәлім деректер

 

Балалар, мынау қандай фигура? Куб.

«Куб» дегеніміз не?

Ендеше, балалар «Кубик» ойыны арқылы өткен тақырып бойынша теориялық білімдерімізді тексереміз.

(Кубтың қабырғаларына сұрақтар жазылады.).

Кубты айналдырып тастап, берілген сұрақтарға жауап береміз.

1.Болымсыздық есімдігі дегеніміз не?

2.Болымсыздық есімдіктерін ата?

3.Зат есімнің орнына жұмсалатын болымсыздық есімдіктері (ешкім, ешқайсысы, дәнеңе, ештеңе).

4.Болымсыздық есімдіктері көбіне қалай жасалады? (бірігу арқылы).

5.Етікші құралының бірімен ұқсас есімдік есімдіктің қай түрі? (біз).

6.Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұрамайды. Есімдіктің қай түрі? (сұрау).

 

Талдау – табыс кілті

 

Тақтадағы сөйлемге оқушылар назарын аударамын. 

 Қанша жыл, қанша ғасыр өтсе де, ешқашан ұмытылмайтын оқиғалар болады.

      Біз қолымыз жеткен егемендікті ешкімге тәуелді етпеуіміз керек.

(Сөйлемнен болымсыздық есімдігін тап, басқа есімдік түрлері бар ма? Сөйлем мүшесіне талда).

 

     Қанша жыл, қанша ғасыр өтсе де, ешқашан ұмытылмайтын оқиғалар болады.

Қосымша айтып кетемін.

   Сондай оқиғаның бірі-1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы. XX ғасыр оқиғаларының тап төрінен орын алатын халық көңілінде жатталып қалған оқиға. Жақында Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығы аталып өтілді.

    Біз қолымызға жеткен егемендікті ешкімге тәуелді етпеуіміз керек.

 Жаңа тақырып

 

     Ерте, ерте ертеде, ешкі құйрығы келтеде «Қазақ тілі» елінде, «Морфология» патшалығында «Есімдік» деген қарт өмір сүріпті.

Қарттың 7 баласы болыпты. Олардың есімдері кімдер? Қане, атайық?

Біз бүгін «Есімдік» қарттың ең кіші баласы «Белгісіздік есімдігімен» танысамыз.

Балалар, осы сәтте біз сабақ үстінде отырмыз. Сырттан есік қағылды делік. Сырттан есік қағылса, сендер маған не деп айтар едіңдер? Апай, біреу есік қағып тұр (тақтаға жазу). 

Яғни, есікті кім қағып тұрғаны бізге белгісіз. Есік қағып тұрған оқушы ма, ата-ана ма? Беймәлім. «Біреу» сөзі белгісіз бір адам  деген мағынада.

(сөйлем мүшесіне талдау).

 

                                              Белгісіздік есімдігі

 

     Ендеше, белгісіздік есімдігі дегеніміз затты, сындық белгіні, сан – мөлшерді белгісіз етіп, жорамалдап, тұспалдап көрсету мәнін білдіретін есімдіктің түрі белгісіздік есімдігі деп аталады.

    Белгісіздік есімдіктеріне мына сөздер жатады. 

 

                                              Белгісіздік есімдігі

 

     Біреу, кейбіреу, бірдеме, әркім, әрне,әлдекім, әлдене, кімде-кім, қайсыбір, кейбір, қайсыбіреу, әр, әрбір, қайбір, бірнеше, әлденеше, біраз, әрқалай, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқашан, әлдеқайдан, әрқашан.

(деген сөздер жатады).

     Белгісіздік есімдіктерімен таныстырған соң, олардың көбі екі түбірден құралған біріккен  сөздер екені аңғартылады. Олар түбір тұлғаларын сақтай біріккендігі айтылады. 

Белгісіздік есімдіктерінің мынадай ерекшеліктері бар: 

1.Әлде, әр, кей, қай,  бір сөздері басқа есімдіктермен (біреу, кім, не, бір, қашан, қалай, қайда, аз т.б.) тіркескенде,  бірге жазылады да басқа сөз таптарымен (мысалы, зат есіммен) тіркескенде бөлек жазылады.

Мысалы: Әркім  өз міндетін атқарсын. 

 Әр мезгілдің өзіне лайықты ісі бар.

2.Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, әрне, кімде-кім, әлдекім, әркім, әлдене тәрізді белгісіздік есімдіктер зат есім орнына жұмсалады. 

3.Қайсыбір, кейбір,әр, әрбір,  қайбір деген сөздер сын есім орнына жұмсалады.  

4.Әрқашан, әрқалай, әлдеқашан, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқайдан деген белгісіздік есімдіктері үстеу мәнінде мезгіл, мекен мағыналарын білдіріп, сөйлемде пысықтауыш қызметін атқарады. 

5.Әлденеше, бірнеше, біраз, әлденешеу есімдіктері сан есім орнына жұмсалып,  анықтауыш болады.

Мысалы: Қарғалар шөп арасынан әлдеқандай аңды қуып жүр.

                   Бірнеше күн қар аралас бұршақ жауды.

                   Әрқашан осы ұстаған бағытыңнан айрылма. (сен).

Сөйтіп, белгісіздік есімдіктері сөйлемде бастауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш қызметтерін атқарады.

   Жаңа тақырыпты меңгерту мақсатында 205 – жаттығуды ауызша орындатамын.

                          

                                            Ребусты шешіңдер

Ребус дұрыс шешілсе, бір мәтел шығады.

1.Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді.

 

     Мәтелді тақтаға жазып, белгісіздік есімдігін тапқызу. Мағынасына түсінік беру.

     Әр істің себебі басқа деген макғынада. Біреуді ұру ,әрине, тентектік. Бірақ тентектіктің де әр түрлісі болады. Біреу  қорлыққа, ызаға шыдай алмай лажсыз тентектік жасайды. Ал, біреу өзінің күшіне сенуі де мүмкін. Тентектік те сол тәрізді.                   

                                         Терме диктант

Тәуелсіз Қазақстан

Отан деген не? Бұл сөзді әрқайсымыз күн сайын әлденеше рет естіп жүрміз. Отан дегеніміз - әр адамның туып-өскен жері, туған-туысқандарымен, жақындарымен, бүкіл дос-жарандарымен бірге тұратын мекені. Қазақ елінде тұратын барлық адамның Отаны – Қазақстан Республикасы. 

Осы күнге жету үшін қазақ халқы біраз қиыншылықты бастан өткізді. Әр мемлекеттің дербес, тәуелсіз ел болуы – барша бақыттың бастауы. 

    Бұл күнде дүние жүзінің барлық елі Қазақстанды тәуелсіз мемлекет ретінде танып отыр. Осы бақыт әр қазақстандықтың жүрегіне нұр құяды.

(Оқушыларға оқытып тексеремін).

Семантикалық кесте  

Есімдіктің түрлері Мен Сен

Біз Бұл

Сол

Анау

Осы Кім

Қай

Қанша

Қашан Өз

Өзің Барша

Бүкіл

Барлық Ешкім

Ешбір

Ешқашан

1. Жіктеу

2. Сілтеу

3. Сұрау

4. Жалпылау

5. Өздік

6. Болымсыздық

7. Белгісіздік

Сигналды карточкалармен жұмыс.

Үлестірме жаттығу орындату.

Сабақты қорытындылау.

Оқушылардың білімдерін бағалау,

Үйге тапсырма беру.

Үйге:  Белгісіздік есімдігі 206-жаттығу. Сабақты бір-бірімізге жақсы тілектер айтумен аяқтайық. Сабақ аяқталды.

 

Терме диктант

Тәуелсіз Қазақстан

Отан деген не? Бұл сөзді әрқайсымыз күн сайын әлденеше рет естіп жүрміз. Отан дегеніміз - әр адамның туып-өскен жері, туған-туысқандарымен, жақындарымен, бүкіл дос-жарандарымен бірге тұратын мекені. Қазақ елінде тұратын барлық адамның Отаны – Қазақстан Республикасы. 

Осы күнге жету үшін қазақ халқы біраз қиыншылықты бастан өткізді. Әр мемлекеттің дербес, тәуелсіз ел болуы – барша бақыттың бастауы. 

    Бұл күнде дүние жүзінің барлық елі Қазақстанды тәуелсіз мемлекет ретінде танып отыр. Осы бақыт әр қазақстандықтың жүрегіне нұр құяды.

емантикалық кесте  

Қай

Қашан Өз

Ешбір

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Есімдіктің түрлері	Жіктеу	Сілтеу	Сұрау	Жалпылау	Өздік	Болымсыздық	Белгісіздік
Мен
Сен
Бұл
Біз
Сол
Анау
Бүкіл
Қанша
Ешкім
Барша
Өзің
Кім
Ешқашан
Барлық
Осы
Есімдіктің түрлері	Жіктеу	Сілтеу	Сұрау	Жалпылау	Өздік	Болымсыздық	Белгісіздік
Мен
Сен
Бұл
Біз
Сол
Анау
Бүкіл
Қанша
Ешкім
Барша
Өзің
Кім
Ешқашан
Барлық
Осы

Есімдіктің түрлері	Жіктеу	Сілтеу	Сұрау	Жалпылау	Өздік	Болымсыздық	Белгісіздік
Мен
Сен
Бұл
Біз
Сол
Анау
Бүкіл
Қанша
Ешкім
Барша
Өзің
Кім
Ешқашан
Барлық
Осы