Урок. Темæ: "Номдар".

Темæ:

НОМДАР.

НОМДАР

Предметы ном æвдисæг ныхасы хай хуыйны Номдар.

Дзуапп дæтты фарстатæн чи? , цы?

НОМДАР

ЧИ?

ЦЫ?

Базон-базон.

  Дунетыл нæй мæнæй фылдæр, Цæрын æмбæлттимæ æнгом. Ныхасы хæйттæн дæн сæ сæр, Хæссын æз предметæн йæ ном.

( Номдар ).

Хохы йæ цыбыр кæрц дары.

  «Æртæ æфсымæрæн - иу хо» (фынг).

Быдыры – йæ даргъ кæрц. (Фыс).

Уырызмæгыл фондзыссæдз кæрцы.

Фыс æй æппары, лæг дзы хæдон кæны.

Нæ чысыл мæсыг рæсугъд амад,

Дзыккутæ йыл уыди, æмæ чызг нæ уыди

Тымбыл уыди, æмæ айк нæ уыди,

Йæ алы дур дæр фидар æвæрд.

Къæдзил ын уыди , æмæ мыст нæ уыди.

Нæ сындзы къутæр куы

цæуы, куы тулы

Чысыл дурыны – урс

Нæмгуытæ.

Хъуыдыйады мидæг номдар фылдæр хатт вæййы  с æ йрат  кæнæ  æ хх æ ст æ г æ н æ ны  ролы.

Номдартæ вæййынц  иумæйаг  æмæ  сæрмагонд . Иумæйаг нæмттæ сты, бирæ иумыггаг предметты нæмттæ чи нысан кæнынц, уыдон (гæды, тетрад). Сæрмагонд номдартæ сты, иугай предметты нæмттæ чи амонынц, уыдон (Мæскуы, Япон, Уырызмаг). Ирон, уырыссаг æмæ бирæ æндæр æвзæгты сæрмагонд нæмттæ фыссынц стыр дамгъæйæ.

Номдар хицæн кæнынæн ис æрмæст семантикон æмæ синтаксикон бындур — грамматикæты фыссынц  номы  категорийы тыххæй [1] . Иу дзырдæн, йæ хъуыдыйады ролмæ гæсгæ, ирон æвзаджы уавæн и  миногон  æмæ номдар:

Арвы цъæх. ( цъæх  куыд номдар)

Арв цъæх у. ( цъæх  куыд  миногон )

НОМДАРТЫ ТАСЫНДЗÆГ

Иууон

Бирæон

Æмбæлттæ

Æмбал

• Н-чи? Цы?

2. Г – кæй? Цæй?

3.Д - кæмæн? Цæмæн?

4. А -кæмæ? Цæмæ?

5.И - кæмæй? Цæмæй?

6. Æ-б – кæуыл? Цæуыл?

7. Ц – кæимæ? Цæимæ?

8. Х – кæйау? Цæйау?

Æмбæлтты

Æмбалы

Æмбæлттæн

Æмбалæн

Æмбæлттæм

Æмбалмæ

Æмбалæй

Æмбæлттæй

Æмбалыл

Æмбæлттыл

Æмбалимæ

Æмбæлттимæ

Æмбалау

Æмбæлттау

НОМДАР

НАНА

СКЪОЛА

ÆФСЫМÆР

ЖУРНАЛ

ВЕТЕРАН

ПОСТХÆССÆГ

ДЗОНЫГЪ

ФЫЙЙАУ

Хæс: Дзырдтæ дыууæ цæджындзыл адих кæнут. Фыццаг цæджындз – æнæуд предметты нæмттæ. Дыккаг цæджындз – удджын предметты нæмттæ.

ГОРÆТ

АХУЫРГÆНÆГ

ФРАНК

АЛТЪАМИ

ÆМБАЛ

БÆРЗ

КУЫРÆТ

Æмбисæндты цухгонд номдартæ СÆвæрут.

( Сыкъа)

1 . Цæваг галæн йæ …. сæтты.

(Сой)

2. Æфсинты армæй …тæдзы.

3. Хæдзары ….. æфсиныл баст у.

( Бæркад)

(Ус)

4. Лæг – иудзырдон, .. – сæдæдзырдон.

5.Ирон … чъылдым не здахы.

6. Æнæ кæрддзæм …. згæ кæны.

7. Бæсты - фидауц ………

(Лæг)

(Кард)

Сылгоймаг)

Лингвистикон аргъау

  Морфологийы алæмæты бæстæйы цардысты номдартæ. Уыдон ахæм æмхуызон уыдысты, æмæ сæ уыцы бæстæйы иннæ цæрджытæ кодтой хæццæ.*Æмхуызон та уыдысты цы асæй, цы æддаг бакастæй. Дзæвгар рæстæг хæццæ кодтой номдарты. Уыцы æмтъерыйы хъуыддæгтæм нал уыд Морфологийы бон кæсын æмæ сфæнд кодта æмхуызон номдартæн раттын нæмттæ. Алкæмæн дæр куыд уа йæхи сæрмагонд ном. Зæгъæм, чызг Алинæ, лæппу Алан,газет «Рæстдзинад» æ.а.д. Уыцы номдартæ æвæрд æрцыдысты бæрзонддæр къæпхæныл æмæ иннæ номдарты сæрты сæрыстырæй кастысты,уымæн æмæ фыст æрцыдысты стыр дамгъæтæй.

Дзырдтæ фæпырх сты. Дыууæ цæджындзæй сæ ныффыссут. 1 – аг цаджындзы – сæрмагонд номдартæ. 2 – аг цæджындзы – та иумæйаг.

Иумæйаг

Дзæуджыхъæу

Дукани

Батрадз

кълас

Уалдзæг

Терек

Нарт

хох

Рудзынг

Ирыстон

Фыссæг

Секъа

Сæрмагонд.

Фыссæм æрбайсгæ дзырдтæ номдартæй

Шифанер,

Студент,

Газет,

Инæлар,

Клуб,

Пъол,

Библиотекæ,

Скъола,

Закъон, Булкъон,

Поезд.

Скъапп,

Къабуска.

Кърандаш,

Расписани.

Картæ

Дзырдтæ фæпырх сты. Дыууæ цæджындзæй сæ ныффыссут. 1 – аг цæджындзы – конкретон номдартæ, 2 – аг цаджындзы – иппæрдон кæнæ абстрактон номдартæ.

Конкретон

Абстрактон

Æмбалад

Чиныг

Хæдзар

Рудзынг

Циндзинад

Куырæт

Бæлас

Фæрæт

Хæлардзинад

Пурти

Хъæдзæгдзинад

Æндзæвын

Мæнæргъы

Адджын

НОМДАРТÆ

Сæрмагонд

Иумæйаг

Юрий Гагарин

Космонавт

Нау

Восход - 1

Дукани

Нарт

Поэт

Къоста

Хох

Казбек

Цæугæдон

Терек

Лæппу

Амыран

Дамгъæтæй сараз дзырдтæ

1. Дз æ ф б о ы у р г к д

2. Г б о æ л р гъ ц д а у н т м

3. С р дз къ ы т л о а г у н æ

4. Ф гъ у х æ а т р е б

5. Б ф дз и а д р æ ы н

6. Т г б л у р æ г а ы п и

НОМДАРЫ ТЫХХÆЙ ÆРХЪУЫДЫ КÆНЫН ЧЫСЫЛ ГРАММАТИКОН АРГЪАУ (СОЧИНЕНИ-ÆРФЫСТ)

НОМДАР

Хæдзармæ куыст.

АРФÆГОНД УТ!