Тема:"Номдарты тасындзаг".

Урочы темæ: «Номдарты тасындзæг».

Урочы №: 3, Гуырынон хауæн.

Ныхасы темæ: Æрдз æмæ адæймаг.

Урочы тип: Комбинирон урок.

Урочы хæстæ:

1. Ахуырадон зонындзинæдтæ: Ныффидар кæнын Гуырынон хауæны фæрстытæ; сахуыр кæнын иртасын Гуырынон хауæны номдарты дыууæ хуызы кæрæттæ; Гуырынон хауæны номдарты бастдзинад æндæр ныхасы хæйттимæ.

2. Хъомыладон: Ахуыр кæнын сывæллæтты уарзын æрдз, фæлмæнзæрдæ уæвын мæргътæм, цæрæгойтæм; архайын æрдз хъахъхъæныныл æмæ æгъатыр, гуымиры митæ ма æруадзыныл.

3. Зонадон райрæзты хæс: Ныхасы рæзтыл бакусын. Раст æмæ аив хъуыдыйæдтæ аразын, кæрæдзийыл сæ бæттын.

Урочы фæлгонц: карточкæтæ, таблицæтæ, чингуытæ, нывтæ.

Урочы пълан:

I. Организацион хай.

II. Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын.

1. Фæлхат кæнын.

2. Ног æрмæг.

3. Фæлтæрæнтæ.

4. Хатдзæгтæ. Бæрæггæнæнтæ.

5. Хæдзармæ куыст.

Урочы цыд:

1. Организацион хай.

Сбæрæг кæнын урокмæ цæттæдзинад: чиныг, тетрад, дзырдуат, блокнот.

Бамбарын кæнын скъоладзаутæн урочы хистæ. Абон дарддæр кæй ахуыр кæндзысты номдарты тасындзæг, бæлвырддæр та Гуырынон хауæны номдартимæ: цавæр фæрстытæ домы, цы дзырдтимæ баст вæйы, уыдон цавæр кæрæттæ вæййы номдары Гуырынон хауæны. Уыцы æрмæг ахуыр кæнгæйæ ныхас кæндзыстæм æрдз æмæ адæймаджы бастдзинадыл.

Ныффыссын кæнын боныгты хæдзарон куыст.

II. Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын.

Хæдзармæ цы хæслæвæрд уыд, уый сбæрæг кæнын:

Ахуыргæнæджы разныхас:

- Абонмæ хъуамæ сахуыр кодтаиккат хауæнтæ, сæ фæрстытæ. Сæххæст кæнын хъуыд 71-æм фæлтæрæн: æнæ таблицæмæ гæсгæ атасындзæг кæнын дыууæ номдары. Æмæ æртæккæ сбæрæг кæндзыстæм, куыд сахуыр кодтат хауæнтæ æмæ сæ фæрстытæ. Тетрæдты кæй ныффыстам, уыцы дзырдтæ сбæрæг кæндзыстæм фæстæдæр. Ныр та атасындзаг кæндзыстæм номдар «æрдз».

а) Ахуыргæнæг æвдисы карточкæтыл фыст фæрстытæ. Сывæллæттæ дзуапп дæттынц номдарæй, амонынц хауæн æмæ номдары кæрон.

б) Уый фæстæ ахуыргæнæг æвдисы карточкæтæ кæрæттимæ.

Сывæллæттæ амонынц, цавæр фарст домы номдар ацы кæронимæ æмæ кæцы хауæны æвæрд ис.

Ахуыргæнæджы хатдзæг: Хорз бацæттæ кодтат, сахуыр кодтат фæрстытæ. Фæлæ ма нæ дарддæр ноджы хъæуыдзæн бакусын.

1. Фæлхат.

Ныр та ракæсæм фæйнæгмæ. (Фæйнæгыл фыст сты номдартæ цухгонд дамгъæтимæ).

Хæс: Бавæрын цухгонд дамгъæтæ, бамбарын кæнын сæ растфыссынад, сбæрæг кæнын номдары хауæн, бацамонын кæрон.

Æрæг.^в.æззæгмæ – Ар.х.

дур.^в.æткъуы – Н.х.

æхсæрсæ.^ты.æгæй – Ир.х.

къах.^в.æндагыл – Æд.-б.х.

хъæ.^д.хой – Н.х.

• Лæвæрд дзырдтæ сты вазыгджын дзырдтæ. Дыккаг хайы райдианы æзыланг æмхъæлæсон раивы зылæнгонæй (1,2,4дз.)

4-æм дзырды фыссæм дæргъвæтин æмхъæлæсон, арæзт æрцыд дыууæ дзырдæй æхсæр + сæттын.

6-æм дзырды фыссæм д, у.æ. арæзт у вазыгджын дзырд дзырдтæй хъæд æмæ хой.

• Кæрон ссарыны разæй нæ зæрдыл æрлæууын кæнæм:

- Цы хонæм кæрон?

(- Дзырды ивгæ хай).

- Куыд ссардзыстæм дзырдæн йæ кæрон?

(- Дзырды хъæуы аивын фæрстытæм гæсгæ).

- Мæнæ нæ таблицæйы цымæ кæрон ис?

(- О, 1-аг).

- Æмæ фыццаг цæмæ лæууы?

(- Дзырды хæйттæм гæсгæ æвзаргæйæ, фыццаг агурæм ).

- Дарддæр та цы ис нæ таблицæйы?

(2 , 3 , 4 , 5 ).

• Ныр та бацамонæм хауæнтæ.

• Дзырдуæттæм рафыссæм дзырдтæ дæргъвæтин æмхъæлæсонтимæ:

(æрæгвæззæгмæ, æхсæрсæттæгæй).

1. Ног æрмæг.

Фæйнæгыл лæвæрд цæуы цыбыр текст. Хъуыдыйæдты æмбæлы къæлæтты фыст дзырдтæ.

Хæс: Байгом кæнын къæлæттæ, хъæугæ кæрон бафтаугæйæ, бацамонын уыцы дзырдтæн сæ хауæн.

Хъарм (хæдзары) æрчъицыдта хърихъупп. Сывæллæттæ йæ фервæзын кодтой, бабастой йын йæ (къахы) саст. Уалдзæгмæ сдзæбæх. (Кæрты) рацу-бацу кодта. Йæ (зæрдæйы) ныфс бацыд. Цалынмæ фæзынд йе ’мбал. Хърихъупп (арфæйы) зилдухæн æркодта йæ фервæзынгæнджытæн æмæ атахт.

• Къæлæттæ байгом кодтам. Ныр ма нæ зæрдыл æрлæууын кæнæм:

- Кæцæй ист у, цавæр хърихъуппыл цæуы ныхас? Цы кодта?

(«Хърихъупп Бипп-Бипп». Хъарм бæстæм тæхгæйæ, фæлладæй бынмæ йæхи æруагъта, телтыл йæхи ныццавта, йæ урс бумбулитæ ныппырх сты æмæ æрхаудта бынмæ).

- Чи йын баххуыс кодта?

- Сымах та куыд бакодтаиккат?

Æрдз хъахъхъæнын махæн нæ хæс у. Мæргьтæ, цæрæгойтæ, бæлæстæ, дидинджытæ, нæ алыварс цыдæриддæр ис, уыдон хъуамæ мах, нæ бон куыд у, афтæ хъахъхъæнæм, уарзæм.

- Цавæр уацмыстæ ма зонæм, сабитæ сæхи æххуысгæнджытæй, æрдзы лымæнтæй кæм равдисынц?

- Фæлæ бакастыстæм, æвзæр ми чи бакодта, ахæм сывæллæтты тыххæй дæр? Чи уыдысты?

- Мах загътам, уыдон кæй сты бафауинаг. Нæй сын ахæм бар, æмæ марой мæргьты, хæссой сын сæ лæппынты хæдзармæ, хицæн сæ кæной, уымæн æмæ уыдон дæр сты ныййарджытæ, хотæ, æфсымæртæ. Сты лæмæгъ, тæригъæд æмæ сæ хъахъхъæнын хъæуы. Æрдз æмæ адæймаг иу сты. Фыдзæрдæ æмæ æгъатыр уæвæн нæй.

1. Фæлтæрæнтæ.

Рафыссæм къæлæтты цы дзырдтæ уыд, уыдон цы дзырдтимæ баст сты, уыдонимæ иумæ:

æрчъицыдта хæдзары

къахы саст

рацу-бацу кодта кæрты

фæзынд зæрдæйы

арфæйы зилдухæн

• Лæвæрд дзырдтæ дзаупп дæттынц фæрстытæн кæй? цæй?

кæм? цæм?

Сты Гуырынон хауæны.

• Ис сын кæрæттæ ы йы

• - Цæмæн? Сывæллæттæ кæнынц

Хатдзаг: бындур хъæлæсон кæм фæци, уым ис йы;

æмхъæлæсоныл кæм фæвæййы, уым ис ы

• Ныр та сбæрæг кæнæм цавæр ныхасы хæйттæ сты, цы дзырдтимæ баст сты Гуырынон хауæны номдартæ, уыдон.

- Уый тыххæй сæм ратдзыстæм фарст, сбæрæг кæнæм, цы ’вдисынц.

1. Хатдзæгтæ. Бæрæггæнæнтæ.

1. Таблицæтæм гæсгæ иумæ скæнæм хатдзæгтæ, цы базыдтам абон урочы, ныффидар кодтам:

   • Гуырынон хауæны номдар домы фæрстытæ: кæй? цæй?

кæм? цæм?

• Ис сын 2 кæроны, бындур

хъæлæсоныл куы фæуа-йы

æмхъæлæсоныл куы фæуа-ы

(уыцы й фæзыны иннæ хауæнты дæр).

• Гуырынон хауæны номдар баст вæййы мивдисæгимæ, номдаримæ.

1. Сæвæрын бæрæггæнæнтæ.

1. Хæдзарон куыст раттын.

Хæдзармæ куыстæн лæвæрд 82 фæлтæрæны хæс:

• Байгом кæнын раст къæлæттæ;

• Бацамонын кæрон, хауæн;

• Æмбисæндтæ сахуыр кæнын.