Muhammad Yusuf hayoti va ijodi

Samarqand viloyati

Kattaqo’rg’on shahar

14-umumta’lim maktabining

ona tili va adabiyot fani o’qituvchisi

Musurmonova Ma’mura Isroilovnaning

adabiyot fanidan

MUHAMMAD YUSUF ASARLARI MAVZUSIDA TAYYORLAGAN TAQDIMOTI

MUNDARIJA

I

KIRISH

II. I-BOB

Muhammad Yusuf asarlarining stlistik xususiyatlari

I.1.

3

Shoir ijodining o`ziga xosligi haqida

I.2.

6

Shoirning til vositalaridan foydalanish mahorati

9

I.3.

20

Shoirning frazeologizmlardan foydalanish mahorati

I.4.

I.5.

Shoir asarlarida sintaktik vositalarning qo`llanishi

24

Yordamchi vositalar asar qimmatini oshiruvchi vosita sifatida

III.II-BOB

28

Shoir ijodida she`riy san`atlar talqini

II.1.

34

Shor asarlarida ma`naviy san`atlarning qo`llanishi

43

II.2.

44

Muhammad Yusuf ijodida badiiy tasviriy vositalarning o`rni

III.

Xulosa

IV.

63

Foydalanilgan adabiyotlar

72

74

MUHAMMAD YUSUF HAYOTI VA IJODI

M.Yusuf 1954-yilning 26-aprelida Andijon viloyatining Marhamat tumanida tug`ilgan.

U 1978-yilda Rus tili va adabiyoti institutini bitirgan.1978-1980-yillarda “Kitobsevarlar”

jamiyatida, 1980-1986-yillarda “Toshkent oqshomi” gazetasida, 1992-1995-yillarda “O`zbekistin ovozi” gazetasida, 1995-yilda umrining oxirigacha Yozuvchilar uyushmasida raisining o`rinbosari lavozimida ishladi.Birinchi she`riy to`plami 1985-yilda“Tanish teraklar” to`plami nashr etildi.Shundan keyin uning “Bulbulga bir gapim bor” (1987), “Iltijo” (1988), “Uyqudagi qiz”(1997), “Halima enam allalari”(1989), “Ishq kemasi”(1990), “Ko`nglimda bir yor”(1990), “Bevafo ko`p ekan”(1991), “Yolg`onchi yor”, “Erka kiyik”(1992) to`plamlari va “Qora quyosh” va “Osmonning oxiri”, “Ko`hna quduq” kabi dostonlari nashr etilgan.

Muhammad Yusuf 2001-yilda yurak xurujidan vafot etgan.

MUHAMMAD YUSUF ASARLARI LINGVOPOETIKASINI O`RGANISHDA QUYDAGI VOSITALARDAN FOYDALANILDI

TAKROR

IBORA

TALMEH

SINONIM

SENEKDOFA

METONIMYA

M. YUSUF KO`PLAB SHE`RLARIDA TALMEH SAN`ATIDAN FOYDALANGAN

“ SAMARQAND” She`rida

Samarqandga borsa men agar,

Ulug`bekni ko`rib qaytaman,

U qon yig`lab turar har safar:

Men dardimni kimga aytaman?..

Samarqand va Ulug`bek talmeh san`atiga misol bo`ia oladi. (Saylanma, 38-39, 2005y).

MUBOLAG`A SAN`ATi

Shoir “Zebi, Zebi” sh`erida quyidagicha mubolag`a san`atini qo`llaganini ko`ramiz:

Chog`im yetmas chog`lasam,

Oftob erir taftidan

Kechagina xohlasam,

Suv ichardim kaftidan.

( Saylanma – 17-bet )

MUHAMMAD YUSUF ASARLARIDA SIFATLASH.

Sifatlash. Narsa, voqea-hodisa, tushuncha va kishilarning belgi-hislatlarini aniqlash, izohlash, tavsiflash usuli sifatlash deyiladi.

“ Bilolim” she`rida shunday sifatlash bor:

Bilib qo`y, ortimda qolar izim sen,

Jonimga malhamim, shirin so`zim sen .

Qoramag`iz bolam – mening o`zim sen,

Men bir chinor bo`lsam, o`zing – niholim.

( Saylanma – 272-bet )

.

MUHAMAMMAD YUSUF ASARLARIDA TA’DID SAN’ATI

Ta`did – she`rdagi misralarda ikki va undan ortiq

so`zlarni sanash ohangida ishlatilishiga ta`did

san`ati deyiladi.

Muhammad Yusufning “Bilolim” she`rida:

Hozircha ko`zingdan o`paman xolos,

Qo`lingdan, yuzingdan o`paman xolos.

( Saylanma – 272-bet )

.

“ Ey jufti halolim” she`rida ham ta’did san’ati qo’llanilgan:

Mehri sadoqati siymu zar sanam,

Munglig`im, munisim, mushtiparginam .

(Saylanma – 260-261-bet )

“ Sevgi” she`rida:

“ Sevgi – bamisoli lolaqizg`aldoq ,

Teginmay bo`lmaydi, teksang to`kilar.

Shoir sevgini lolaqizg`aldoqqa o`xshatmoqda. Lolaqizg`aldoq chiroyli gul, lekin uni na uzib, na ushlab bo`ladi. Teksang to`kiladi, lekin teginmay ham bo`lmaydi, u ko`ngilni egallab bo`lgan. Shoir sevgi haqida mana shunday go`zal san`at yaratgan.

( Saylanma – 24-bet )

Tazod – baytda ma`no jihatdan bir-biriga qarama-qarshi bo`lgan so`zlar tazod deyiladi. Aynan antonim bo`lmasdan, balki umumiy mazmunga zidlik sezilsa ham tazod bo`laveradi.

Muhammad Yusufning “Tilak” she`rida ham quyidagicha tazod san`ati namunasini ko`rishimiz mumkin.

“ Tirik inson bir kuni och, bir kun to`qdir,

Bir kun to`kin, bir kun burda noni yo`qdir,

Bir o`g`ilku otasiz ham kunin ko`rgay,

Otasi yo`q xalqning ko`rgan kuni qursin!...”

(Saylanma 271-b )

Tashxis arabcha so`z bo`lib, jonsiz narsalarni jonlantirish demakdir. Ya`ni bunda shoir narsa va jonli mavjudotlarni insonga xos bo`lgan xususiyatlar bilan jonlantiradi.

Badiiy asarda tabiatdagi narsa-hodisalarni jonlantirishda, shuningdek, hayvonlar, qushlar, jonsiz narsalarga inson xususiyatlarini ko`chirish tashxis deb ataladi. Tashxis – shaxslantirmoq, odamga aylantirmoqdir

Muhammad Yusufning “Bir qiz yig`lar” she`rida qizning kokillari va so`z ni shunday jonlantiriladi:

Tovoniga tushgan kokillar,

Qizginaga qo`shilib yig`lar.

Bir so`z dilga sanchadi tig`lar,

Bevafo ko`p ekan dunyoda.

• Tovoniga tushgan kokillar, Qizginaga qo`shilib yig`lar. Bir so`z dilga sanchadi tig`lar, Bevafo ko`p ekan dunyoda.
• Tovoniga tushgan kokillar, Qizginaga qo`shilib yig`lar. Bir so`z dilga sanchadi tig`lar, Bevafo ko`p ekan dunyoda.
• Tovoniga tushgan kokillar, Qizginaga qo`shilib yig`lar. Bir so`z dilga sanchadi tig`lar, Bevafo ko`p ekan dunyoda.

Muhabbat, ey go`zal iztirob,

Ey ko`hna dard, ey ko`hna tuyg`u.

Ko`kragimga qo`lingni tirab,

Yuragimni to`kib qo`yding-ku!

Qancha ko`zlar menga zor edi,

Na g`am, na anduhim bor edi.

Qushday engil ruhim bor edi,

Chok-chokidan so`kib qo`yding-ku!

XULOSA

Muhammad Yusuf til vositalaridan mahorat bilan foydalanuvchi yirik so`z san`atkorlaridan biri edi. Shoir poeziyasi turli-tuman voqea-hodisalarning yorqin tasvirini o`zida aks ettirganligi bilan e`tiborga molik. Buni shoir ijodining tadqiqotchilari ham alohida ta`kidlab ko`rsatganlar . Vatan – uning tarixi va kelajagi, qishloqning hayoti, qizlarini oila qurishga tayyorlagan ota-ona, qatag`on davri hayoti, qizg`aldoqlar ham sir yashiruvchi o`zbek qizlari kabi mavzular Muhammad Yusufni o`z davrida til boyliklarini chuqur o`rganish, bunday boyliklardan saralab foydalanishga da`vat etgan edi.