П?ні:
?аза? тілі
Та?ырыбы:
Жал?аулы? шылау
Сыныбы:
6- сынып
??зыреттілікке жеткізетін ма?сат-міндеттер:
А) а?паратты?:
А?парат к?здері ар?ылы шылау т?рлері, соны? ішінде жал?аулы? шылауды? аны?тамасын ме?герту;
?)коммуникативтік
?дебиетке деген ынтасын арттыра отырып, ал?ан білімдерін ауызша ж?не жазбаша тілде ?алыптастыру;
Б) проблеманы шешу
Та?ырып бойынша тапсырмаларды ?з бетімен орындау?а да?дыландыру.
Саба?ты? т?рі:
Аралас саба?
Саба?ты? ?дісі:
С?здік, к?рнекілік, морфологиялы? талдау, практикалы? ?діс.
Саба?ты? к?рнекілігі:
Слайд, о?улы?.
Саба?та ?олданылатын педагогикалы? технологиялар:
СТО, дамыта о?ыту, АКТ.
П?наралы? байланыс:
?аза? ?дебиеті.
Саба?ты? барысы
М??алімні? ?ызметі
О?ушыны? ?ызметі
К?тілетін н?тиже
I. ?йымдастыру б?лімі
О?ушылармен амандасу.
О?ушыларды т?гендеу.
О?ушыларды? саба??а ?атысуын тексеру.
М??аліммен амандасу, ?й тапсырмасын айту?а дайындалу.
О?ушылар саба??а зейіндерін аударады. М??алім мен о?ушылар арасында ынтыма?тасты? ?атынас орнайды.
II. ?й тапсырмасын тексеру
?йге берілген тапсырма 349- жатты?у.
Септеулік шылауларды ?атыстырып, «Досым туралы» ша?ын ??гіме жазы?дар.
«Досым туралы»
Мен досым жайында айтар болсам, тек ?ана ма?тау с?здер жазар едім. Мен ?шін достарым ?те керемет жандар. Осы уа?ыт?а дейін мен достарымнан еш?андай теріс ?ылы? немесе жа?ымсыз ?асиет к?рген емеспін. Мен достарыммен бірге ?ыдыр?анды ?натамын.
?йде орындал?ан ж?мысы, ?ткен материалды ?алай ме?гергені есепке алынады
III. ?ткен материалды ?айталау ар?ылы жа?а материалды ?абылдау?а дайынды?.
О?ушылар ?дебиет саба?ынан ?ткен М?хтар ?уезовты? ?аза?ты? бас а?ыны- Абай ??нанбаев жайында жаз?ан «Абай жолы» романынан алын?ан с?йлемдерден шылау с?здерді табы?ыздар.
1. Б?л екеуіні? осы жол?ы ?она?ы да ?згеше.
2. Соларды? ішіндегі е? к?рнектісі ж?не с?йіктісі а? ма?дайлы, н?рлы жігіт.
3. А?-?арасы ?лі де ай?ын, таза, ?зынша к?здері ?згеше боп телміре т?сіп, шарасынан асып ?лкейіп ?арайды.
4. Абай ?йгерімді осыдан ?ш ай б?рын ?затып ?келген еді.
Осы шылауларды? ішіндегі септеулік шылауды ажыратып жазы?дар.
Ал ?ал?ан да, ж?не де шылаулары жал?аулы? шылаулар.
Шылаулар: да, ж?не, де, б?рын.
Септеулік шылау: б?рын.
Тапсырма орындау ар?ылы ?ткен материалды ?айталап, жа?а материалды ме?геруге дайындалады.
IV. Жа?а материалды ме?герту
О?ушылар біздер алды??ы саба?ымызда шылаулар 3- ке б?лінеді деген болатынбыз. Септеулік, жал?аулы?, демеулік. Б?гінгі та?ырыбымыз жал?аулы? шылаулар.
С?з бен с?зді, с?йлем мен с?йлемді салыстыра байланыстыратын шылау т?рлері жал?аулы? шылаулар немесе жал?аулы?тар деп аталады.
№
Жал?аулы? шылауларды? т?рлері
Жал?аулы?тар
1
Ы??айласты? ?атынасты білдіретін жал?аулы?тар
Мен(бен, пен, менен, бенен, пенен), да, де, та, те, ж?не, ?рі.
2
?арсылы?ты ?атынасты білдіретін жал?аулы?тар
Алайда, ?йткенмен, біра?, дегенмен, сонда да.
3
Тал?аулы?ты ?атынасты білдіретін жал?аулы?тар
Немесе, болмаса, ?лде, не, я, яки.
4
Кезектестік ?атынасты білдіретін жал?аулы?тар
Біресе, бірде, кейде.
5
Себеп-салдарлы? ?атынасты білдіретін жал?аулы?тар
Себебі, сонды?тан, себепті.
6
Шартты? ?атынасты білдіретін жал?аулы?тар
Егер, гер де, онда.
V. Жа?а білімді бекіту
VI.?йге тапсырма
351-жатты?у. М?тіннен жал?аулы? шылауларды тауып, ерекшелігін т?сіндірі?дер.
Абай мен Ербол енді ж?рмек боп, киіне бастады. ??нанбай да тыс?а шы?ты. Шы?ысымен Абайды ша?ырып алды да, жа?ын жердегі т?бешікке кеп отырды. ?ке мен бала о?аша.
-Сен о?ыды? да, білім алды?, ?стаз к?рді?. Біз надан ?стік. Біра?, сол білімі? ж?р алдында ата сыйлауды неге білдірмейді са?ан?
- Ол кін??із орынды. Айып менде екені рас. ?афу еті?із.
Ол азыра? б?геліп отырды да, ?айта с?йледі:
-Е? ?уелі арзан мен ?ымбатты? нар?ын айырмайсы?.
Жайда? суды ит те, ??с та жалайды. Екінші, дос пен ?асты сараптамайсы?. Дос?а досша, ?ас?а ?асша ?ыры? жо?.
352-жатты?у. Жал?аулы? шылауды? астын бір, септеулік шылауды? астын екі сызы?дар.
-Телі мен тентек ?айда болса да, бар болатын. ??нанбай, Б?жей мен Т?сіп ?зі ?ры ма еді? (М.?) Аздан со? орнынан т?рды да, ая?ын сел?остау басып, ?йге ?арай тартты. Біра? кешке ымырт ?йіріле берген ша?та Сер?азыынікіне барды. (Б.Т.) ?андалаша ?ан?а ?рлап тояды да, ?ол?а т?сіп ?леді бір к?ні. (?.М.)Ол ?йіне я кесте то?иды, я кітап о?иды немесе ?й ж?мысымен айналысып кетеді. (М.И.)
353- жатты?у. Жал?аулы?тарды ма?ынасына ?арай топта?дар.
-Б?лмелері?із жа?сы екен, біра? ысты? ?ой ?зі,- деді. ?йткені, ол шира? басып, с?л ілгерірек каеле жатты. Оны? мойны бір ?ана елідей тым ?ыс?а еді. Сонды?тан ?лкен семіз кеудеге саптап ?ой?ан ж?мыр шар сия?ты болатын. Біресе ж?зі с?рланып, к?к к?зі жарылып кететіндей шатынап, біресе ??ла?ына дейін ?ызарып кетеді. Сонды?тан болу керек атын дамылсыз шаужайлап, еріні? ?асын сы?ымдап ?стай береді. К?н бірде суыса, бірде ?айта жылынып, со?ым еті ?атпай, жаса??ырап кетеді. ?біш айт?ан с?зден шошынарын да, ?уанарын да білмегендей. Егін ма?айында ?н де жо?, ба?ша арасында к?лкі де жо?. ??гімені? жоспарын шы?арушы адам я ойында белгілеп алады, я ?а?аз?а жазып алады. С?зді? ?зін танытатын белгі-тіл яки л??ат белгісі болады.
1- Тапсырма.
Да, де, мен, бен, пен шылау болса б?лек жазылады, ал жал?ау болса алдында?ы с?зге жал?анады.
Ажыратып жазы?дар.
1. ?н(мен)?ле? с?зді, ?нерліні? т?гел ?зін ?осып, бір бітім, бірт?тас т?л?ада ?иял суретімен елестетіп, к?ріп отыр?ан кезі.
2. Ерекше ?сері бар к?й(мен)аса ?на?ан ?н ты?да?ан уа?ытта Абай сол сарын с?збен ?атар, ?зге бір д?ниені жарыса ойлап кететін.
3. Жа?а замандар(да)Зіл?ара шы?ар?ан ?сем «Жиырма бес» тобы?ты елі естімеген тол?ыны, с?ні бар, на?ыз тамыр бойлар ?н еді.
4. Рас, онда сізді? аз болып, жал?ызды? к?руі?із(де)ха?.
5. ?лемні? ж?зінен жауызды? з?лымды?ын ?уып ?кетіп, ?иялда болса(да) д?ние бетін, Ар?а ж?зін сан с?мды?тан тазартып бара жат?андай.
2-тапсырма
Берілген с?йлемдерден шылауларды тауып, семантикалы? кестені толтыр.
Мысалдар
1) Кейде сызылта, б?ралт?ан ?ле?дерін шыр?айды.
2)Біра?, соншалы? к?шті ж?не сонша алыс?а тарап естіліп жат?анын баяндайды.
3) Абай мен Айгерімні? б?л жол?ы ?она?тары, шынында Тобы?ты жастарыны? е? бір ?нерлі, н?рлісі болатын.
4)Абай ?шін б?кіл ?лем н?р?а б?ленгендей.
3-тапсырма.
Берілген шылауларды ?атыстырып с?йлем ??ра.
Ж?не, ?йткені, алайда, мен, сонды?тан, кейде, сол ?шін, ?рі.
351-жатты?у.
Ы??айласты? жал?аулы?:да, мен, те, пен.
352-жатты?у.
-Телі мен тентек ?айда болса да, бар болатын. ??нанбай, Б?жей мен Т?сіп ?зі ?ры ма еді? (М.?) Аздан со? орнынан т?рды да, ая?ын сел?остау басып, ?йге ?арай тартты. Біра? кешке ымырт ?йіріле берген ша?та Сер?азынікіне барды. (Б.Т.) ?андалаша ?ан?а ?рлап тояды да, ?ол?а т?сіп ?леді бір к?ні. Ол ?йіне я кесте то?иды, я кітап о?иды немесе ?й ж?мысымен айналысып кетеді. (М.И.)
353- жатты?у.
Ы??айласты?: да, де
?арсылы?ты:біра?, бірде.
Тал?аулы?ты: я, яки.
Кезектестік: біресе,
Себеп-салдар: сонды?тан.
1- Тапсырма.
Да, де, мен, бен, пен шылау болса б?лек жазылады, ал жал?ау болса алдында?ы с?зге жал?анады.
Ажыратып жазы?дар.
1. ?н мен ?ле? с?зді, ?нерліні? т?гел ?зін ?осып, бір бітім, бірт?тас т?л?ада ?иял суретімен елестетіп, к?ріп отыр?ан кезі.
2. Ерекше ?сері бар к?й мен аса ?на?ан ?н ты?да?ан уа?ытта Абай сол сарын с?збен ?атар, ?зге бір д?ниені жарыса ойлап кететін.
3. Жа?а замандарда Зіл?ара шы?ар?ан ?сем «Жиырма бес» тобы?ты елі естімеген тол?ыны, с?ні бар, на?ыз тамыр бойлар ?н еді.
4. Рас, онда сізді? аз болып, жал?ызды? к?руі?із де ха?.
5. ?лемні? ж?зінен жауызды? з?лымды?ын ?уып ?кетіп, ?иялда болса да д?ние бетін, Ар?а ж?зін сан с?мды?тан тазартып бара жат?андай.
Ы??айласты?
?арсылы?ты
Себеп салдар
тал?аулы?ты
+
+
+
+
3- тапсырма
1. Алматы ж?не Астана ?алаларында Елбасыны? жолдауын тал?ыланды.
2. Б?гін ?ызылордада к?н ысты?, ?йткені ол ?аза?станны? о?т?стігінде орналас?ан.
Тапсырманы орындау ар?ылы жал?аулы? шылауларды? ерекшелігін т?сінеді.
О?ушылар берілген тапсырманы орындау ар?ылы жал?алы? ж?не септеулік шылауды ажырата білуге да?дыланады.
Жатты?у ж?мысын орындату ар?ылы жал?аулы?тарды бір-бірінен ажыратып, ма?ыналы? т?рлерін таба білуге да?дыландыру.
Берілген тапсырманы орындау ар?ылы шылау мен жал?ауды ажырата білу да?дысы ?алыптасады.
Семантикал? кестені толтыру ар?ылы о?ушыларды? ?ызы?ушылы?ы артады.
1. 354-жатты?у. К?ркем шы?армадан жал?аулы?, септеулік шылауы бар с?йлемдр тауып, ма?ыналы? ?атынасына ?арай ба?ан?а б?ліп жазы?дар.
Септеуліктер
Жал?аулы?тар
??састы?тары
айырмашылы?тары
2. М. ?уезовты? «Абай жолы» романынан шылау ?атыс?ан 5 с?йлемді жазып, морфологиялы? талдау жасау.
3. М?хтар ?уезов ж?не «Абай жолы» ша?ын ??гіме жазу.
О?ушылар ?йге берілген тапсырманы к?нделіктеріне жазып алады.
?йге берілген тапсырманы орындау ар?ылы жа?а материалды ?алай ме?гергені келесі саба?та бай?айды.
VII.?орытынды.
О?ушылар саба??а ?атысы бойынша ба?аланды. Саба? ая?талады.
О?ушылар ал?ан ба?аларын к?нделіктеріне ?ойдырады.
Саба? ?орытындыланып, о?ушылар ба?аланады.