Сын есім затты? сапалы? ?асиетін білдіретін с?з табы

Бекітілді:

Күні: қазақ тілі 4 сынып

Тақырыбы: Сын есім (1слайд)

Білімділігі:  Сын есім заттың сапалық қасиетін білдіретін сөз табы екенін, негізгі және туынды болып бөлінетінін  оқушылардың естеріне түсіру; белгілі бір заттың түрлі қасиеттерін көрсетіп сипаттауға, талдауға үйрету.

Дамытушылығы: Оқушылардың ой-өрістерін танымдық қабілеттерін, сөздік қорын ,шығармашылық қабілетін дамыту.

Тәрбиелігі: Тиянақтылыққа, тілді құрметтеуге, достарын сыйлауға, сауатты жазуға тәрбиелеу. (2слайд)

С.көрнекілігі: сюжетті сурет, кестелер, сызбалар, слаид.

Әдісі:   сұрақ-жауап, ізденіс, баяндау, талдау, сөздік, ойын, топтастыру, көрнекілік,  деңгейлеп, саралап оқыту,   мақал-мәтелдер, ой-толғау, сөйлем құрастыру.

Пәнаралық байланыс: ана  тілі мен математика.

Сабақтың түрі: жаңа   сабақ.

І.Бағдарлау –мотиватциялық кезең:

1. Ұйымдастыру кезеңі.

2. Психологиялық дайындық.

Слайд №3

Күндей жадырап,

Айдай арайлап,

Жұлдыздай жарқырап,

Судай мөлдір таза көңілмен

Бүгінгі сабағымызды бастайық.

III. Үй тапсырмасын тексеру: Слаид4

 

1.Етістік дегеніміз не?  

Заттардың қимылын, іс-әрекетін білдіретін сөздерді — етістік дейміз.

2.Етістіктерге не істеді? қайтті? не қылды? деген сұрақтар қойылады.

Мысалы: өсті, ойнады, сайрады.

3.Құрамына қарай: дара етістік, күрделі етістік  болып бөлінеді.

Дара етістік бір сөзден тұрады: кел, оқыды, барған. Күрделі етістіктер екі, үш сөзден құралады: төгіп жатыр, төгіп жатыр еді. Күрделі етістіктің құрамындағы сөздер бөлек- бөлек жазылады.

4.Етістік  тұлғасына қарай: негізгі етістік, туынды етістік болып бөлінеді

М/лы:: Ақ — негізгі етістік,  түбір сөз  ақ

Дәлелдеу: ақта- туынды етістік, өйткені оның түбірі-ақ. «Ақ» сөзі- сын есім, оған  -та жұрнағы жалғанда қимылды білдіріп тұр. Сондықтан ол туынды етістік болады.

5.Болымды, болымсыз етістік болып бөлінеді.

Іс-әрекет, қимылдың жүзеге асуын көрсететін етістіктер болымды, болмауын көрсететін етістіктер болымсыз деп аталады.

М/лы:Ол сабаққа дайындалды. (болымды е.)

Ол сабаққа дайындалмады.(болымсыз е.)

1. Етістіктің жіктелуі:етістік сөз баяндауыш қызметінде жұмсалғанда, жіктік жалғауларын жалғайды: тұр+ мын, тұр+мыз. Етістікке жіктік жалғаулары жалғанып, өзгеруін етістіктің жіктелуі дейміз.

2. Етістіктің шақтары.

Етістіктің үш жағы болады: осы шақ, өткен шақ, келер шақ.

Осы шақ етістіктер қазір болып жатқан істі атайды: жүгіріп жүр, өсіп тұр, қарап отыр. Осы шақ етістіктер-не істеп отырсың? не істеп отырмын? т.б.  сұрақтарға жауап береді.

Өткен шақ етістіктер бұрын болған істі білдіреді: келіпті, сөніпті, жаныпты. Өткен шақ етістіктер не істедім? не істедің? не істеді? сияқты сұрақтарға жауап береді.

Келер шақ етістіктер келешекте болатын істі білдіреді: шығады, сөйлейді, барады. Келер шақ етістіктер не істеймін? не сітейсің?не істейді ? деген сұрақтарға жауап береді

 

осы шақ	өткен шақ	келер шақ
1.оқып отыр	1.оқыды	1.оқиды
2.ұшып жүр	2.ұшты	2.ұшады
3.келе жатыр	3.келді	3.келеді

 ІІ.Операциялық-орындаушылық кезең:

   Жаңа сабақ. (слаид 5)

1.Сиқырлы саннан шыққан сөздерді оқимыз: ащы,  тік, сұр, ыстық.

-Бұл сөздер қандай сұраққа жауап береді? (қандай?)

Балалар қай сөз табы деп ойлайсыңдар?

Ендеше бүгінгі сабағымыздың тақырыбы  қалай аталады?

6 Слаид ( Сын есім)

Сын есім дегеніміз не?

Заттың түрін, түсін, сапасын білдіретін сөздерді сын есім дейміз.

Қандай сұрақтарға жауап береді?

Қандай?, қай?

Заттың түсі	Заттың сапасын	Заттың көлемін	Заттың дәмі
ақ	жақсы	кең	тәтті
сары	жаман	қысқа	ащы
көк	нашар	домалақ	қышқыл
сұр	тәуір	ауыр	күлімсі

 

7 слаид Көркем жазу С с сС

8 слаид

2.Оқулықпен жұмыс жасау.

9 слаид

Сын есім.164-бет 1 –жаттығу (өлең  ауызша)

Сын есім шығармашылық тапсырма.10 слаид

Картоптың сабағы … (биік) өсіпті.  Гүлдер … (көкпеңбек). Асқар …(жеңіл) кетпен алды.  Күн …(ыстық). Асан құмырадан …(салқын)  сусын ішті.

2- жаттығу

Жұмбақ (қарбыз) жазбаша

1. Сергіту сәті.

3.«Кім тапқыр?» ойыны  11Слаид

1.Үлпілдеген «киімі»

Көрдіңдер ме ….?(тиінді)

2.Орманнан жалпақ даладан

Бал іздеп бір аң жортады

Кіп-кішкене арадан

Үп-үлкен боп қорқады.(аю)

1. Қалқиған ұзын құлағы елеңдеп қорқып тұрады.(қоян)

2. Бұлаңдаған құйрығы, бір алдарлық қулығы.

Кім біледі  бұл аңды?– (түлкі).

Қорытынды: Жауабы: тиін, аю,  қоян, түлкі. Бұл сөздерді тиісті  сын есімдермен сәйкестендіріп  айтып көріңдер.

(қу түлкі, сұр қоян, маймақ аю, әдемі тиін)

4.Шығармашылық тапсырма:

4 -жаттығу Берілген сын есімдерге сай келетін затты тап.Неліктен сол затты айтқаынды дәлелде.

12 слаид

Бұйра

қалын

қысқа

ұзын

жарық

кең

биік

5.«Кім жүйрік?» ойыны

13 слаид 165-бет Түсіп қалған сөздерді төменнен тауып,өз орнына қой.

бала сүйеніш, бала жанында

Төбең бір көкке жетеді. Ұрыс пен ,айқай шу.

Тәртіпсіз -күйініш, бала маңынан

Төмендеп басын кетеді. қылық байқайсын.

(Есентай Ерботин)

бала

керіс

ұрыншақ

тәртіпті

ұстамдыым

ұнамды

1. Жайылым тапса, мал семіреді,

Қайырым тапса, жан семіреді.

1. Әдепті бала кездессе,сәлем берер бас иіп,

Әдепсіз бала жолықса, өте шығар кекиіп.

1. Жақсы адам ай мен күндей

2. Мейірімділік — жүректен,

Мейірімсіздік — білектен.

5.Адам болатын бала алысқа қарайды.

VII.  Жаңа сабақты бекіту:

— Балалар, сын есімнен басқа тағы қандай сөз таптарын білесіңдер?

— Зат есім, сан есім, етістік.

— Дұрыс, енді осы сөз таптарына тұңғыш анықтама беріп, тілімізге енгізген қазақтың қандай ғалымы, ағартушысын  білесіңдер ме?

— Ахмет Байтұрсынов. (портретін көрсету). 14 слаид

1. А.Байтұрсынов туралы әңгімелеу.

*А.Байтұрсынов қазақ тілінен тұңғыш рет «Тіл – құралы» атты оқулық жазды. Ол 3 кітаптан тұрады.

Алғашқы кітабы 1914 жылы Орынборда басылып шықты. Онда тіліміздің дыбыстық жүйесіне байланысты жайлар жазылған. Екінші кітабы 1922 жылы Ташкентте басылып шықты. Бұл кітапта біздің қазіргі өтіп жатқан сөз таптары жайында айтылған. Ал үшінші кітабы 1924 жылы Орынборда басылған. Бірақ ол кітап кезінде жоғалып кеткен еді. Арада 60 жылдай уақыт өткен соң, бұл еңбек Американың Нью-Йорк университетінің кітапханасынан табылды. Бұл кітапта «Сөйлем мүшелері», «Сөйлем түрлері» туралы баяндалған.

(Сабыр) слаид 15

Қазақ мектебінің негізін салған ағартушы Ы.Алтынсарин орыс тіліндегі «Имя существительное» дегенді «Нәрселердің атауы» десе, А.Байтұрсынұлы «Зат есім» деген атау береді. Ал «Имя прилагательное», «Имя числительное» сөз таптарына тұңғыш ағартушы «Зат-мақұлықтың қасиеттерінің аттары», «Есеп аттары» деп балама берсе, А.Байтұрсынұлы «Сын есім», «Сан есім» деген атау-ұғым берді.

1. Сабақты қорытындылау:

2. Сонымен бүгін қандай сөз табын талдадық?

(сын есім)

Сапасы (жақсы,нашар,тәуір)           көлемі   (үлкен, домалақ, кең)

Сын есім 17 слаид

Түсі  (сары, жасыл, ақ         )                     дәмі (тәтті, қышқыл, ащы)

Бағалау

Адам –табиғат перзенті . Сол сияқты  мен сендерге

-күндей мейірімді,

-борандай өткір,

— қардай ақ,

-қыраудай қайратты,

-аяздай айбатты,

-мұздай батыл болыңдар- деген ниетпен бүгінгі    сабағымыз аяқталды.

   VIII. Үй тапсырмасы:  16 слаид165-бет 6- жаттығу (түсіндіру)