Иса Байзақов Алтай аясында

Сабақтың тақырыбы: Иса Байзақов «Алтай аясында»
Сабақтың мақсаты: 1. Алтай жерінің сұлу табиғатын оқушыларға ақын өлеңі арқылы таныту.
2. Табиғатты қызықтап, оны қорғауға әрі әдемілікті, әсемдікті сезіне білуге үйрете отырып, оқушылардың эстетикалық талғамын арттыру.
3. Өлеңдегі қиын сөздер, сөз тіркестері мен көркем сөздердің мағынасын меңгерте отырып, балалардың тілдік қорын дамыту, оқу техникасын жетілдіру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: топтық жұмыс, тірек сөз тіркестері, сұрақ - жауап
өз бетімен жұмыс.
Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан табиғатының сұлу көрінісін бейнелейтін суреттер, топтық жұмыстарға парақшалар, қиын сөздер жазылған парақша, ребус,симантикалық карта.
Пәнаралық байланыс: дүниетану.
Сабақтың барысы:
I Ұйымдастыру кезеңі.
а) Оқушылардың сәлем десуі, түгелдеу.
ә) Оқушы зейінін өлең жолдарымен сабаққа аудару.
Өнер алды-қызыл тіл
Анаңдай оны құрметте!
Қапсымай,талмай үйрен,біл,
Асылын сөздің өрнекте.
Ана тіл-асыл қазына,
Байлығың-білсең ол сенің.
Жеткізер өмір жазына,
Сонымен өсер өркенің, -дей отырып сөз өнерін, асылын,тіл тазалығын сезінетін әдебиет сабағын бастаймыз.
II. Үй тапсырмасын –

Үйге қандай тапсырма берілді ?

«Бүркіт» әңгімесінің мазмұның айту.
Топпен жұмыс.

1-топ
1.Жолаушылар қайда келді, олар кімдер еді?
2. Гайдар нені көрді, неге таңырқады?
3. Жолаушылар бүркіттің соқыр екенін қалай білді?

2-топ
1. Жолаушыларды қарт қайда шақырды, қалай күтті?
2.Қарт жолаушыларға өзін қалай таныстырды, қандай әңгіме айтты?
3. Әңгімедегі оқиға қай кезеңде болған деп ойлайсың?
3-топ
1.Ол кезде қандай қиыншылықтар кездескен еді?
2. Қиын кезде қыран бүркіттің қандай көмегі тиген екен?
3.Жауыз адамдар бүркітке не істеді?

 4 топ

1.Халық бүркіттің жақсылығын қалай қайтарды?
2.Гайдардың «жақсылықты ұмытпауды үйрен»дегенін қалай түсінесің?
3.Өздерің жан-жануарларға қандай көмек жасайсыңдар?

І топқа: Мәтінде қыран бүркіт туралы не айтылған? Оқулықтан тауып оқуға да болады. (Дегенмен қонақтар риза болуға тиіс, оларды қырандардың ең асылы, ең ізгісі қарсы алып отыр) 
ІІ топқа: Мәтінде бүркіті қолда ұстау үшін керекті жабдықтардың аты аталған, соларды тауып айт.(томаға, шынжыр)
ІІІ топқа: Мәтінде келген адамдарды қарсы алған кісі туралы не айтылған? (Шапанын қусырып ақ сақалды бір қарт кісі қарсы алады. Жүзі жылы шырайлы)
ІҮ топқа: Мәтінді қалай атауға болады? (Соқыр бүркіт. Қарт пен аңшылардың кездесуі. т. б)

Сабақтың жүрісі:
I. Қызығушылықты ояту.

Барлығымыз тақтаға қараймыз ,тақтадағы ребусты шешу арқылы бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбын білеміз.

Алма,тай,аяқ,сырға,нан,бидай.

Қандай сөз шықты «Алтай аясында » олай болса Иса Байзақовтың «Алтай аясында »деген өлеңімен танысамыз.

Байзақов Иса - (1900 - 1946 ж)
Павлодар облысы, Ертіс ауданы, Үлгілі ауылында туған.
Қазақтың халық ақыны, әнші, әртіс, домбырашы, композитор.
Семейдегі жұмысшылар факультетін, Орынбордағы қазақ халық ағарту институтын, Қазақ педагогикалық институтын бітірген. Еңбек Қызыл Ту орденінің иегері.

Иса Байзақов

1900 - 1946 ж.

әнші

домбырашы

композитор

ақын

әртіс

- Тау деген сөзді естігенде алдымен ойларыңа не келеді?
- Тау суретін көрсету .

Картамен жұмыс
- Алтай тауы туралы қысқаша мәлімет беру: Алтай тау жүйесі - Азия құрлығының орта тұсындағы таулы өлке. Ұзындығы батыстан шығысқа қарай 2000 км - ге созылып жатыр. Алтай солтүстік - батыстан оңтүстік - шығысқа қарай Батыс Сібір ойпатынан Гобь шөліне дейін жан - жаққа таралған. Алтай таулары 4 мемлекеттің шекараласқан территорияларында орналасқан: Қазақстан (Кенді Алтай — Шығыс Қазақстан обылысы), Монғолия (Моңғол Алтайы — Баян - Өлгей аймағы, Ховд аймағы, Алтай аймағы, Увс аймағы ) Ресей (Алтай өлкесі, Алтай Республикасы), Қытай (Шыңжаң - Ұйғыр автономиялы өлкесінің Алтай аймағы).

Топтық жұмыс. Дүниетану сабағынан таулар жөнінде не білеміз, соны қағаз бетіне түсірейік.
Таулар
● I топ 
- бұлақ ағады 
- биік және аласа 
- өте әдемі
● II топ 
- пайдалы қазбалар көп 
- суы салқын 
- Алатау, Алтай
● III топ
- түрлі аңдар мекендейді
- тау жыныстары көп
- түрлері көп
ІҮ топ
Қазақстандағы қандай тауларды білеміз?

Алатау ,Қаратау,Көкшетау,Алтай

ІІ. Оқулықпен жұмыс: - мұғалімнің оқуы; - оқушыларға тізбектей оқыту; - өлеңді талдау

Сергіту сәті

Би билетіп алу.

Дәптермен жұмыс:
Сөздік жұмысын жазу.

аясында – бауырында, құшағында
қиясында – биігінде
өршіл – биікке құмар
күйік – мұң, қайғы

сайын – кең, кең жазық

III. Топтық жұмыс. Т кестесі
I топ: а) Алтай көрінісінің әсері: көңілге күй оралады, аясына алады, сұлудай торғын киген бұлт.
ә) Қосымша кендері: қорғасын, титан, магний.

Алтай көріні Қосымша

сінің әсері кендер

көңілге күй қорғасын

оралады, аясы магний

на алады,сұлу титан

дай торғын ки

ген бұлт.

II топ: а) Алтай тауының әсемдігі: жібектей бұлт жете алмаған, бұлттан өзге қона алмаған.

Кен байлығы: күміс, алтын, мырыш

Алтай тауының Кен

әсемдігі байлығы

жібектей бұлт күміс

жете алмаған, алтын

бұлттан өзге мырыш

қона алмаған.

III топ: а) Алтайдың ұшар басы: ақша қары ақ күмістей, айға шағылып.
ә) Аңдары: құлан, бұғы, марал, киік, қабылан, аю, елік, ешкі.

Алтайдың Қосымша

ұшар басы кендер

ақша қары ақ құлан,бұғы

күмістей, марал,киік,

айға шағылып қабылан,аю,

жібектей бұлты елік.

басқа оранған

ІҮ топ:

суы салқын жануарлары көп

Алтай

тауы

пайдалы қазба әдемі,сұлу

шыршасы,ағаштары көп

айналасы жап- жасыл

Ішіне сыртына әдісі:

Өлеңде кездескен жануарларды оюдың ішіне, өлеңде кездеспеген жануарларды оюдың сыртына жазу керек . Мысалы: бұғы, қасқыр,марал,түлкі,киік, кірпі,аю,жолбарыс,қабылан, сілеусін.

Бұғы, марал,киік,аю

қабылан

түлкі кірпі

қасқыр жолбарыс

сілеусін

Ү. Сабақты бекітуге симантикалық картамен жұмыс:

Жануарлары	Мүйізі тармақталып өседі	Мысық тұқымда сына жатады	Бұғы туысына Жататын сүт қоректі жануар	Қой секілді шөп жеп қоректенеді	Аша тұяқты жануар	Сұлу,лағы құралай деп аталады	Сарғыш,шұбар қара қоңыр дақтары бар
Бұғы	+				+
Қабылан		+
Марал			+
Киік				+		+

ІҮ. Тез, ойлан: (Өлең бойынша сұрақ – жауап):
1. Ақын таудың ең биік төбесін неге теңейді?
2. Аталған бұлтты кімге және неге теңейді?
3. Ақшақарды неге теңейді?
4. Тау сұлулығын кімге теңейді?
5. Тауды көргенде адамның көңіл – күйі қандай сезімде болады?
6. Алтайдың биіктігі туралы ақын не дейді?
7. Алтай жерінен қандай кендер шығады?
8. Алтай аясын қандай аңдар мен хайуанаттар мекендейді?
9. Күзде тау да қандай өзгеріс болады?

Осы тақырып бойынша өз ойларына не түйдіңдер?
Мен, Алтай өлеңін оқып отырып біздің елімізде Алтай тауының бар екенін білдім. Ол тау өте биік, әдемі тау екенін байқадым. Таудың сұлулығы таң қалдырды. Тау алқабында аю, қабылан, елік сияқты аңдар мекендейді екен. Алтай жерінен алтын, күміс шығатынын білдім. Осындай байлықты мен мақтан етемін. Туған жеріміздің табиғатын әрқашан қорғап, қамқорлық жасауымыз керек деп ойлаймын оны аялау, өсімдіктерді кесіп - сындырмау, көк шөпті орынсыз таптамау, құстардың, аңдардың, өсіп - өнуіне қиянат жасамау, ұя жасап қамқорлау.

Үй тапсырмасы
- Өлеңді жаттау
Өлеңнің мазмұнын қара сөзбен әңгімелеп беру.

V. Оқушыларды бағалау.

Жинаған аңдарына қарай бағалау.

Күні: ........................................

Қолы: ......................................

Сабақтың тақырыбы: Қош келдің, Наурыз!
Сабақтың мақсаты: 
1. Оқушылардың санасына халқына деген мақтаныш сезімін ұялату, ана тілін, оның тарихын, өнерін, мәдениетін қастерлей отырып, дамыта оқытып тәрбиелеу.
2. Халықтың салт – дәстүрін, әдет – ғұрпын үйрете отырып, Наурыз қазақтың ұлттық мейрамы екенін ашып көрсету.
3. Сабақты халықтық педагогикаға негіздей отырып, қазақ халқының ұлттық ойындарын, ұлттық тағамдарын, нақыл сөздерін қастерлей отырып, балаларға ұғындыру.
Көрнекілігі: Ұлттық киім үлгілері, ұлттық тағам түрлері, құрақ көрпе, мақалдар, оқушылар салған суреттер, нақыл сөздер.

Ұлыс күні қазан толса,
Ол жылы ақ мол болар.
Ұлы кісіден бата алса,
Сонда ол жылы жол болар.
Үлкеннен ұлағат, кішіге аманат.

Мұғалім сөзі: - Наурыз қазақтың шын мағынасындағы ұлттық мейрамы, Наурыздың 22 – інде күн мен түн теңеледі, қыс өтіп көктем келеді. Тіршілік басталады. Ол тіршілік арқауы – тамақ. Малының қыстан аман шығуы. Оның өсіп - өніп төлдеуі. Қазақ халқы үшін үлкен мейрам – жаңа жыл болып саналған. Жыл басы – Наурыз, Баба халқымыздың салтында, ойын – күлкінің көркімен сәні Жиренше, Қожанасыр, Алдаркөсе, Тазша бала болған. Міне, енді сол ауылда болып жатқан « Наурыз тойы – дәстүрлі мереке » атты тәрбие сағатын бастаймыз.

Наурыз жыр:
Наурыз келіп, қар кетті.
Ақ қар көк мұз жұтатқан
Шаруа елінен қар кірді.
Наурыз келіп, жас кірді,
Жас хабаршы әз кірді.
Күнге тосып арқасын,
Жан біткенге наз кірді.
Мұғалім:
Күн мен түн теңелді,
Жер шуаққа кенелді.
Соны тойлар ел енді.
Наурыз тойы – салтымыз,
Көгерсін деп халқымыз,
Көшеге тал егеміз.

Көрініс. Күн мен Түн шығады ортаға.
Күн: Сәулесі мол Күнмін,
Түн: Жұлдызы көп Түнмін.
Екеуі бірігіп: Бүгін біздер бірдей боп,
Теңелеміз бүгін біз.
Түн: Ал ертең, күн ұзақ,
Күн: Түн қысқарар бірақ.
Екеуі бірігіп: Ұйқы қанбай қалып,
Жүрмендер тек бірақ.


Сәнді көктем – Наурыз,
Наурыз тойы – жырымыз.
Көңіл гүлдей жайнасын,
Құлпырсын күн мен ай,
Құтты болсын Наурыз той!

Мұғалім: Балалар, ұлы күнде сәлемдесудің де қалыптасқан дәстүрі бар екен, кәне, соны көрейік:

Амансыз ба, Ұлыс оң болсын,
Ақ мол болсын,
Қайда болса, жол болсын.

Ұлыс береке болсын,
Бәле – жала жерге енсін.

Ұлыс бақытты болсын,
Төрт түлігің ақты болсын.

Ұлыс бақты болсын,
Әр күніміз жақсы болсын,
Достығымыз берік болсын,
Бі лім - өнер серік болсын!

Ау, жараңдар, келіңдер!
Той қызығын көріңдер!
Наурыз айға бас иіп,
Күнге сәлем беріңдер.

Мұғалім: Наурыз тойында ұлттық ойындар да ойналған. Қане, кім қандай ұлттық ойындар біледі? ( Қыз қуу, бәйге, көкпар, күрес, теңге алу, асық ойнау).
- Олай болса, біз де бүгін тойымызда осы ойындарды ойнап көрейікші.
1. « Қыз қуу ойыны ». Мақал – мәтел айтып жарысады.
2. « Күш сынасу » ( білектесу ).
Мұғалім: Балалар, Наурыз тойының өзіне тән үлкен ырым асы – Наурыз көже. Міне, бүгін аналарың сендерге наурыз көже пісіріп жіберген екен, ал біз аналарымызға арнап« Қазақтың дастарқаны » атты әнімізді айтып берейікші.
Қорытынды сөз: Осымен тәрбие сағатымызды батамен аяқтай отырып, наурыз көжеден дәм татуға шақырамыз.