Сабақтың тақырыбы: «Пайдалы қазбалар»
Сабақтың мақсаты:
а)Оқушыларға кенді пайдалы қазбаларға не жататынын және олардың пайдалы қазбалардың ішінде кең таралғаны-қара металл кендері туралы түсінік беру.
Ә) Қазақстандағы басты кен орындарын таныстыра отырып, қара металдар тобы – темір және оның қортпалары шойын мен болат алынатынын түсіндіре отырып, оқушылардың танымын кеңейту.
Б) Біздің еліміздің кенді пайдалы қазбаға бай екенін, сол байлықтар адам еңбегінің арқасында табылатынын айта отырып, өз еңбегінің арқасында қоғамға пайда келтірген адамдардың еңбегін құрметтеуге тәрбиелеу.
Міндеттері:Оқушыларға пайдалы қазбалар туралы білім беру және олардың маңыздылығын түсіндіру; табиғаттағы заттар мен құбылыстардың арасындағы қатынас түрлерін бақылату арқылы оқушының жүйелі ойын жетілдіру, тіл байлықтарының дамуына жағдай жасау; Қазақстанның пайдалы қазбалар картасымен жұмыс жасауды үйрету.
Көрнекілігі: слайд, Қазақстанның пайдалы қазбалар картасы. әр түрлі пайдалы қазбалардың тастары.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, топтастыру, әңгімелеу
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
- Балалар, қазір бізде дүниетану сабағы. Сендер ұйымшылдық пен өз білімдеріңді көрсете алсаңдар, көңілдерің көтеріңкі болып, сабағымыз жақсы өтеді деп ойлаймын.
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
- Балалар, осы біз дүниетану сабағында қандай бөлімдермен таныстық?
( Қазақстанның жер бедері)
- Ендеше, осы бөлімнен алған білімдеріңді тексеру үшін «Шатасқан жауаптар» ойынын ойнаймыз. Егер барлық жауапты дұрыс қойсаңдар, бүгінгі жаңа тақырыптың атын аша аламыз.
( шоқы)пай
-Қатты тау жыныстарынан тұратын төбелерді қалай атайды?
(мұздық) да
-Тау басына жиналған мұз қалай аталады?
(солтүстік) лы
-Темірқазық жұлдызы қай тұсты көрсетеді?(Солтүстік )
(үгілу)қаз
-Қатты тау жыныстарының бөлшектеніп, ұсақталуын қалай атайды?
-Білім басқа бітеді,
(қына)ба
.. тасқа бітеді.
(табиғат) лар
-Алғашқы адамның ақыл-ойын, қиялын жетелеуші не болды?
ІІІ Жаңа сабақ
Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: «Пайдалы қазбалар»
Сабағымыздың мақсаты қандай?
О - Пайдалы қазбалардың түрлерімен танысамыз.
О - Қазастанның қай жерлерінде пайдалы қазбалар бар екенін білеміз.
М- Сонымен қатар, пайдалы қазбалардың ішінде кең таралғаны-қара металл кендерімен танысасыңдар. Оларды қорыту арқылы қандай металдар алынатынын білетін боласыңдар.
-Пайдалы қазба деп нені айтады?
Жерден қазып алып, адам қажетіне жұмсалатын тау жыныстарын пайдалы қазбалар деп атайды
- Пайдалы қазбалар қандай топтарға бөлінеді?
Жанғыш, кенді, кенге жатпайтын
-Кенді пайдалы қазбаларға нелер жатады?
Кенді пайдалы қазбаларға құрамында металл кездесетін тау жыныстары жатады.
- «Көп білген озар» (запись флипчарт 1)
Пайдалы қазбалар
саз
мұнай
бор
құм
темір
көмір
мыс
газ
Топтастыру (Оқушылар интербелсенді тақтаға қаламмен пайдалы қазбаларды топтастырады.)
- «Білгенге маржан» кезеңінде сендер темірдің қайдан және қашан табылғанын білесіңдер. Темір кені туралы ақпарат беру.
Темір-табиғатта көп таралған металл. Тұрмыста адам темірсіз күн көре алмайды. Адам денесінің өзінде де ерітінді түрінде 3-4 грамм темір болады. Ол қанға қызыл түс береді.
Қазақстан темір кені қоры жөнінен ТМД бойынша Ресей мен Украинадан кейін үшінші орын алады. Оның 93-% Қашар,Сарыбай, Соколов, Әйет, Лисаков кен орындарында, Солтүстік Қазақстанда шоғырланған. Сарыбай темір кен орынын 1948 жылы ұшқыш М.Сургутанов ашты. Ұшақ кен үстінен ұшқанда, темір аномалиясының әсерінен түсбағар тілінің кенет ауытқығаны ұшқыштың көңілін аударды. Көп ұзамай, өте сирек кездесетін темір кені ашылды. Мұндағы кен жоғарғы сапалы және оның құрамындағы темірдің мөлшері 50-60% пайызды құрайды. Шөгінді жыныстардан пайда болған рудалар Қостанай облысындағы Әйет және Лисаков кен орындарында кездеседі. Руда отыз метр тереңдіктен ашық әдіспен өндіріледі. Кеннің құрамында таза темір 37-52% Темір кенінің шағын кен орны Қарағанды (Кентөбе, Қаратас ), Солтүстік Қазақстан (Атансор) аймақтарында кездеседі.
Адамның қанының құрамында темір болады.
3. «Ойнайық та, ойлайық» кезеңі. Сарамандық жұмыс.
Болат, шойын, алюминий, қорғасын, қалайы, күміс металдардан жасалған бұйымдарды дайындап алу. Олардың әрқайсысына магнит жақындатып байқату. Магнитке тартылатын және тартылмайтындарды бөліп алу.
Оқулықтан дауыстап оқу.(Магнитке тартылғандары – қара металдар, тартылмағандары – түсті металдар).
Дәптерге бөліп жазу:
қара металдар түсті металдар
4. «Оқы да, тоқы» кезеңі. Оқулықпен жұмыс.
Мәтінді дауыстап оқу. Мәтіннің негізгі ойын білдіріп тұрған жерін тапқызу. Оқушылар мәтінді түгелдей оқып шығып, сұрақтарға жауап береді.
5. «Білімді мыңды жығар» кезеңі. Шығармашылық тапсырма.
- Металл мен олардың қоспалары алынаты тау жыныстары.. деп аталады.
- Дүние жүзі бойынша өндірілетін металдың..%-ы темірдің үлесіне тиеді.
- Қара металл кеңінен .. балқытады.
- Екібастұзда ашық әдіспен. алынады.
- Республикада барланған темір кені қорының %-тен астамы Қостанай облысында шоғырланған.
- Қазақстан темір кені қоры жөнінен ТМД бойынша Ресей мен Украинадан кейін . орын алады.
ІV. Сабақты қорытындылау.
6.Топпен жұмыс
Әр топқа тапсырма беріледі. Берілген тапсырманы үш тілде қорғаулары тиіс.
Тест
1)Пайдалы қазбалар үш негізгі топқа бөлінеді:
А)пайдалы, пайдасыз, жарамсыз
В)жанғыш, кенді, кен емес
С) бағалы, құнсыз,жанғыш
D) металл, қара алтын, тау жынысы
2) Пайдалы қазбаларға. жатады.
А) темір кенінен алынған металл;
В) тау жынысы;
С) техника бөлшектері
D) жер қыртысының қатты бөлігі.
3) Қара металл кендерінің ішіндегі бастыларын көрсет
А) шойын, болат,қорғасын
В) темір, мыс, қорғасын
С) Алтын, алюминий, қорғасын
D) Магнитті теміртас, қоңыр және қызыл темір тас
4) Темір кенін картада қандай белгімен белгілейді?
А) қара үшбұрыш
В) қара төртбұрыш
С) жартылай қара дөңгелек
D) штрихталған төртбұрыш
5)Темір кені көбінесе қандай болады?
А)жұмсақ
В) сұйық
С) қатты
D)газ
Кілті
1В 2B 3D 4A 5C
VБағалау
VI Үйге тапсырма беру: Мәтінді оқып, сұрақтарға жауап беру. Темір деген сөзге ребус немесе сөзжұмбақ құрастыру.
