Ашық сабақ "Қараторғай"

«М.Ғабдуллин атындағы орта мектеп мектепке дейінгі шағын орталықпен» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Әдебиеттік оқу

4-сынып

Тақырыбы: «Қараторғай»

Сынып жетекшісі: Бегалиева Мария Серикбаевна

Абай ауылы

Сабақтың тақырыбы:  Қараторғай   Ж. Аймауытов 
Сабақтың мақсаты:
1) Оқушыларға мәтіннің негізгі ойын ашып түсіндіре отырып, қараторғай туралы білімдерін молайту.Автордың өмірбаяны, шығармашылығымен таныстыру.

2) Оқушылардың ой-өрісін, тіл байлығын, оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамыта отырып, қиялын ұштау.
3) Оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге, жан-жақты болуға үйрету. Құстардың пайдасы туралы түсіндіре отырып, оларды қорғауға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: құстар суреті, тірек сызба, сюжетті сурет, сөзжұмбақ,  автор суреті және қысқаша мәлімет. 
Әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, әңгімелеу, пікірлесу,  топтық жұмыс.
Түрі: жаңа білімді игерту сабағы.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі  

Оқушылармен амандасу,түгендеу,сабаққа назарын аудару.                                                              II. Үй тапсырмасын сұрау

1)  «Шыбық» мазмұнын айту.

 2)  Еңбек тақырыбына мақал-мәтелдерді жатқа айту.
III. Үй тапсырмасын бекіту. Сұрақ-жауап
а) «Шыбық»  шығармасының авторы

кім?                                                                                                                   

ә)Кейіпкерлерін ата.                                                                                              

б) Бақыт Темірге қандай ұсыныс жасады?

в) Темір   неге  өкінді?
 ІҮ.Жаңа сабақ                                                                     

  Мұғалім:                                                                                                                   

  - «Шыбық» мәтініндегі оқиға қай мезгілде болған деп ойлайсыңдар?

 (көктем мезгілінде)                                                                                                   

 - Көктемде туған жерге нелер оралады?  ( жыл құстары)

– Олай болса, бүгін  біз Жүсіпбек Аймауытовтың  «Қараторғай» шығармасымен танысамыз.                                                                                     

  А)Авторды таныстыру.                                                                                                  Жүсіпбек Аймауытов- жазушы, ақын,  ғалым, қоғам қайраткері. Ол 13-14 жасынан қисса, дастан жаттап, өлең шығара бастаған. Жүсіпбек балаларға арнап ертегілер, әңгімелер жазған. Оның «Қартқожа», «Ақбілек» тағы да басқа көптеген шығармалары бар.

Ол Торғай жерінде ашыққан халыққа жәрдем беретін топ құрамында болып, осы кездерде жалған жаламен айыпталып,1931 жылы өлім жазасына

кесілген.                                    
Ә) Құстарды топтастыру  

Үй құстары:қаз,үйрек,әтеш,күркетауық,тауық.

Жыл құстары:қарлығаш,қараторғай,аққу,тырна,шымшық,тоқылдақ.

Отырықшы құстар:торғай,қарға,тоқылдақ,сауысқан,көгершін.
(Тақтаға құстар суреттері ілінеді)

  Қараторғай -  дала құсы, ол бұлбұлдың әнінен үзінді айтып бере алатын шағын құс. Салмағы 75 грамм, дене тұрқы 23 сантиметрдей болады. Мойны қысқа, тұмсығы ұзындау, түсі металдай жарқылдаған қара, сол қара қауырсындарының арасынан ақ дақтарды кездестіруге

болады. Өздері жыл құсы, тек оңтүстікте ұялайтындары ғана тұрғылықты болып  табылады. Ұялайтын жерлеріне, мәселен Қазақстан аумағына наурыз айының басында келе бастайды. Ұясын ағаш пен жартастардың қуысына, шатырға немесе басқа жерлерге сала береді. Екі рет балапан басып шығарады. Күзде үлкен топ құрып, қыркүйек-қазан айларында қыстайтын жерлеріне қарай қайтады. Қараторғай зиянды насекомдарды, олардың  дернәсілдерін  көптеп жойып, ауыл шаруашылығына елеулі пайда келтіреді.
                 (Тақтаға төмендегі сызба ілінеді.)
                     түсі қара                                дене тұрқы шағын 
қараторғай
         жыл құсы                                                 зиянды жәндіктерді  көптеп жояды                    
                                  екі рет балапан басып шығарады    

Б) Оқулықпен жұмыс

1) Мәтінді тізбектей оқыту.  ( Оқушылар түсінбеген сөздерінің астын қарындашпен сызып отырады)
2) Сөздік жұмыс.
3) Мәтін екіге бөлініп, іштей оқуға беріледі. 
4) Оқушылар мәтінді оқып болған соң мәтін мазмұны сұралады. 
5) Сұрақтармен жұмыс.  Оқулықтағы сұрақтар оқылып, оқушылардың жауаптары  тыңдалады.
6) Қазіргі кезде құстар қалай қорғалған?

  Азайып бара жатқан құстарды атуға, аулауға тыйым салып,  мемлекеттік қорықтар ұйымдастырылған.

В) Дәптермен жұмыс.
Қамбар атаның қараторғайға қатысты айтқан сөзін дәптерге жазады.
Сергіту сәті.  Ойын  «Ұшты-ұшты»
        Оқушылар орындарынан тұрып қолдарын жаяды. Мұғалім  ұшты-ұшты қаз ұшты десе қолдарын көтереді, егер мұғалім ұшпайтын зат атауын айтса қолдарын көтермей қалуы керек.
                                     Ұшты-ұшты торғай  ұшты,             
                                     Ұшты-ұшты торай  ұшты.
                                     Ұшты-ұшты  шіл  ұшты,
                                     Ұшты-ұшты  піл  ұшты.
                                     Ұшты- ұшты тарғақ ұшты,
                                     Ұшты-ұшты тарақ ұшты.
                                     Ұшты-ұшты қырғауыл ұшты,
                                      Ұшты-ұшты сырғауыл ұшты.       
    V. Пікірталас.

1-топ
Құстардың пайдасы туралы жазу .
Үй құстарының еті, мамығы, майы,жұмыртқасы пайдалы. Кей құстар зиянды дернәсілдерді  жояды. Таңнан бізді әтеш шақырып оятады. Санитар құстардың  пайдасы өте жоғары. Ертеде кептерлер пошта қызметін атқарған. Әнші құстар бізді үнемі қуантады. Үкі қауырсыны адамдарды түрлі жамандықтан қорғайды. Қаламсаптар болмаған кездерде біздің аталарымыз құс қауырсынымен жазған. Аңшылардың көмекшісі қырандар деп білеміз. Орман шаруашылығында, ауыл шаруашылығында құстар зиянды жәндіктер мен  ұсақ кемірушілерді құртып көп пайда әкеледі. Құстардың еш зияны жоқ.

2-топ
Құстардың зияны туралы жазу.
Құстар жаңа өсіп келе жатқан өскіндерді жұлады.Көктем мезгілінде  жеміс ағаштарының жас жемістерін үзеді. Олардың ішінде қарға, құзғындар  кей құстардың ұясындағы жұмыртқаларын жарады.  Жыртқыш құстар өздерінен кіші құстарды аулайды.                                                                                                                                                               ҮІ. Сөзжұмбақ.   

Жауабын тапқан оқушы құстар атауын жазады.
1. Суда  жұбын  жазбай  жүзетін,  ең  әдемі  достыққа берік құс.   (Аққу)                                                                                                       

2.Күндіз тіпті ұшпайды,

Түнде тышқан ұстайды,

Көзі шамға ұқсайды. (Жапалақ)

3.Бір құс бар,екі аяқты сегіз бармақ,

Түлкі,қасқыр,қоянның бәрін алмақ.

(Бүркіт)

4.Ұшқаны қызық жалпылдап,

Өзі сондай қарқылдақ. (Қарға)                                                                                                                        

5. Басында айдары, иекте сақалы бар. (Әтеш)

6. Сөйлей алатын, қолға үйретілген құсты қалай атаймыз? (Тоты)
7. Бейбітшілік белгісі атанған құс. (Көгершін)                                                                                                     

8.Қос қанатын иіп ап,

Жарға келіп қонады.

Қара киім киіп ап,

Балшықтан үй соғады. (Қарлығаш)                               

9. Орман емшісі атанған құс. (Тоқылдақ)

10.Аяғы түйеге ұқсайды,

Құс болса да ұшпайды. (Түйеқұс)
ҮІІ. Шығармашылық тапсырма.
Екі топ та ұйқас сөздерді пайдаланып, құс туралы бір шумақ өлең құрастырады.
———————— көктемде,
————————-жеткенде.
————————-қонғайсың,
————————- тоңбайсың.

                          ҮІІІ. Қорытындылау.
Әңгімелеу кестесі.

Шығарманың аты: Қараторғай

Авторы:   Жүсіпбек Аймауытов
Шығармадан қандай мәтелді үйрендің?  «Қонағым қол басындай, мінезі қорғасындай»
Шығармадағы кейіпкерлерді  ата.   Қамбар ата, балалар, қараторғай    
Шығармадағы  негізгі  ой:   құстарды қорғау, олардың пайдасын білу, оларға үнемі  қамқор болу.

ІX.Бағалау.

Оқушылардың білімін бағалау.

X. Үйге тапсырма беру.
«Қараторғай» шығармасын түсініп оқу, мазмұнын айту.