Отбасы – адам ?шін е? жа?ын ?леуметтік орта. Отбасы белгілі д?ст?рлерді?, жа?ымды ?негелерді? м?ралар мен салт-д?ст?рлерді? са?таушысы. Отбасында бала ал?аш рет ?мірмен, ?орша?ан ортамен танысып, мінез-??лы? нормаларын игереді. Отбасы баланы? азамат болып ?суіні? негізі болып табылады.
Отбасыны? басты ?ызметі баланы т?рбиелеу. Отбасы т?рбиесі – б?л жалпы т?рбиені? е? басты б?лігі. Ата-ана ж?не отбасы м?шелері жас н?ресте д?ниеге келген к?ннен бастап, оны? ?міріне ?ам?орлы? жасап, болаша?ын жоспарлайды ж?не саналы азамат болып ?суі ?шін ?ажет жа?дай жасайды. Б??ан баланы? ?ажеттігін толы? ?ана?аттандыру, оны дене ж?не ой е?бегіне ?йрету, к?н т?ртібін д?рыс реттеуге, салауатты ?мір с?руге, адал болу?а т?рбиелеу, жа?сылы?ты ?йретуге, жаманды?тан жиренуге ?йрету, бойында жастайынан м?дени ??ндылы?тар мен адамгершілік ?асиеттерді ?алыптастыру жатады.
?аза? отбасы т?рбиесіні? ?зекті м?селелері педагог- ?алымдар С. ?алиев, М.Смайылова, М.Оразаев, С. ?за?баева, К. ?ожахметова, Ж.Б. ?оянбаевтарды? е?бектерінде жан-жа?ты с?з бол?ан.
?р халы?ты? бала т?рбиесіндегі ?зіндік ерекшеліктері ар?ылы сол халы? отбасы т?рбиесіні? де ?зіне ?ана т?н м?дени ??ндылы?тары ?алыптасады.
?аза? отбасы т?рбиесіні? ?зіне т?н ерекшеліктері оны? халы?ты? педагогика м?раларыны? мазм?ны мен т?рлерінде бейнеленген. К?не заманнан-а? ?аза? хал?ында жазбаша педагогикалы? е?бек жазып ?алдырмаса да білгір педагогтар, т?рбиешілер, ?стаздар бол?ан. Олар ?з к?з?арастары мен ?рекеттерінде белгілі бір д?ст?рлі д?ниетанымды ?станып, халы?ты? м?раттары мен арман тілектеріне с?йеніп отыр?ан.
?аза? отбасында дене, е?бек, а?ыл-ой, адамгершілік, экономикалы?, экологиялы?, ???ы?ты?, с?лулы? т?рбиелері ж?ргізілген. ?аза? отбасында атал?ан т?рбие т?рлерін ж?зеге асыруды? ма?саты жан-жа?ты жетілген азамат т?рбиелеу болды.Отбасында?ы дене т?рбиесіні? ма?саты бала денесін дамыту, денсаулы?ын ны?айту, а?засын шыны?тыру ж?не к?н т?ртібін д?рыс ?йымдастыру?а, салауатты ?мір салтына т?рбиелеу болды.
?аза? хал?ы е?бекті б?кіл т?рбие ж?йесіні? к?ретамыры деп ?арастырды. Е?бекке асыл м?рат де?гейінде ?арады. Е?бек т?рбиесі деп баланы е?бекке с?йіспеншілікпен, е?бек адамдарына ??рметпен ?арау?а, халы? шаруашылы?ыны? салаларында?ы е?бек т?рлеріне баулу, е?бек іс – ?рекетіні? барысында оларды? да?дысы мен іскерлігін ?алыптастыру, болаша??а маманды? та?дау?а дайындауды т?сінді. Отбасында е?бекке т?рбиелеу, баулу мен к?сіптік ба?дар беру баланы? ?о?ам?а пайдалы, ?німді е?бекке тікелей ?атысуы о?у?а деген сапалы к?з?арасты т?рбиелеуді?, жеке адамды адамгершілік ж?не зиялылы? жа?ынан ?алыптастыруды? негізгі к?зі болып табылады. ?аза? отбасы баланы ?о?амны? моральды? нормасын орындау?а ?атыстыру, оларды? т?ртіп ж?не мінез ??лы? т?жірибесін ?алыптастыру, Отан?а, хал?ына, е?бек ж?не ?о?амды? іс-?рекетке жауапкершілік сезімін т?рбиелеу ар?ылы адамгершілікке т?рбиелей білді.
Сондай-а?, ?аза? отбасында адам зиялылы?ыны? негізі – а?ыл-ой т?рбиесі деп есептелінді. А?ыл-ой т?рбиесі ар?ылы баланы ойлау іс-?рекетіні? шарты болатын білім ?орымен ?аруландыру, негізі ойлау операцияларын ме?герту, зиялылы? біліктері мен д?ниетанымын ?алыптастыру міндеттері шешілді. Т?рбиені? бас?а да салаларымен ты?ыз байланысты т?рбиені? т?рі экономикалы? т?рбиеге де ?аза? хал?ы ерекше м?н берген. ?аза? хал?ы бала т?рбиелеуде экономикалы? т?рбие деген ??,ымды пайдалаба?анымен, т?рбиені? б?л т?рі отбасында ма?ал, ?сиет айту, ?неге к?рсету ар?ылы ж?зеге ас?ан. Мысалы, «Е?бегі ?аттыны? ембегі т?тті», «Е?бек- ?мірді? т?т?асы, тіршілікті? к?зі», « Е?бек – т?бі береке», «?немшілдік-сара?ды? емес», «Ескі киімді бапта?аны?, жа?а киімді са?та?аны?», «Сара? д?ниені? малын жыйса да тоймайды» деген ма?алдары д?лел бола алады. Б?л ата-бабамызды? экономикалы? т?рбиені? негіздері е?бек т?рбиесінде екенін жа?сы т?сінгенін бай?атады. ?аза? отбасында экономикалы? т?рбие ар?ылы айырбас, б?лісу ж?не табыс табу сия?ты негізгі экономикалы? ?атынастарды т?жірибеде ме?геру ж?зеге асты.
?аза? хал?ы ежелден ?л бала мен ?ыз баланы? т?рбиесін б?ліп ?ара?ан. ?лды мал ба?у?а, отын шабу?а, ?ол?нер шеберлігіне, мал табу?а, отбасын асырау?а, ал ?ыз баланы ас пісіруге, кесте тігуге, ?рмек то?у сия?ты ?й ішіні? ішкі ж?мыстарына ?йрету ар?ылы экономикалы? т?рбиені? к?зі болып табылатын ?немшілдікке, т?уекелшілдікке ?ндеп, сара?ды??а салынып кетуден жирендіріп отыр?ан.
?аза? хал?ыны? к?нделікті к?сібінде, т?рмыс- тіршілігінде т?рт-т?лік мал ба?у, а? аулап к?сіп етуді ?йымдастыруында да экономикалы? т?рбиені? нышандары ай?ын а??арылады. М?селен, «Мал ?сірсе? – ?ой ?сір, ?німі оны? к?л-к?сір» деп ?ой малыны? пайдасыны? зор екенін ??ындырса, ешкіні? ?сімталды?ымен оны? да пайдасы к?п екендігін: «Есі? кетсе ешкі жи, ешкі жи да, есі?ді жи» деп на?ты ??ымды ке?естер береді.
Ал, ата-бабаларымызды? ?орша?ан ортаны аялауы мен о?ан деген,ізгі, мейірбан ?арым-?атынасын ма?танышпен айту?а т?рады. Себебі олар к?шпенді ?мір с?ргендіктен ?ркез ?здерін таби?атты? бір б?лігіміз деп есептеген. Жер Ана?а деген ??рмет пен ізет оларды? санасында ?асырлар бойы ?алыптас?ан.
Сонды?тан, экологиалы? нормаларды?, ережелерді? ?ажеттілігін жастарды? мінез-??л?ында т?рбиелеу ж?не экологиялы? м?дениет да?дысын ?алыптастыру ?рекеттері ?аза? отбасында бала ая?ы шы?ып, апыл- тапыл ж?ре баста?ан кезден-а? ?ол?а алын?ан. Мысалы, баланы? т?сауын к?к ш?ппен кесуді? тере? т?рбиелік м?німен бірге тірі таби?ат?а деген к?з?арасын білдірген. ?аза? отбасында?ы т?рбие ??ралдарыны? бірі болып есептелетін тыйым с?здерді? мазм?ны ата-бабаларымызды? экологиялы? т?рбиеге зор м?н бергеніні? д?лелі болып табылады. М?селен «су?а д?рет сындырма», «к?к ш?пті ж?лма», «от?а т?кірме» ж?не т.с.с.
?аза? хал?ы адамны? с?лулы? сезімдеріні? т?л?а ?мірінде зор р?л ат?аратынын жете т?сінген.?семдікті к?ре, т?сіне, жасай білу адамны? рухани ?мірін байытады ж?не ?нер деп білген.?аза? отбасында?ы с?лулы? т?рбиесіні? ма?саты баланы к?ркемдік пен с?лулы?ты тану?а, о?ан ба?а беруге, к?нделікті ?мірдегі адамны? жеке басыны?, ?атынас, ?й-жа?дай ж?не киім-кешек м?дениетін,сырт?ы м?дениеті мен ішкі д?ниесіні? ?штасуыны? ?алыптастыру ж?не тал?ампазды??а т?рбиелеуді к?здеді.
?аза? отбасында баланы? ерте есеюіне к?п к??іл б?лген. Оны ж?зеге асыруда олар ?лгі-?неге к?рсету, жауапкершілікке арту ?дістерін шебер пайдалан?ан. Баланы ерте жастан-а? жауапты іс-?рекетке тартып отыр?ан. Мысалы, бес жасында ат?а мінгізіп, б?йгеге ?осу, ?озы ба??ызу, ?лкендерді? арасында?ы дауды шешу, келісс?з ж?ргізу т.с.с. істерге бірге ертіп ж?рген. Сондай-а? ?аза? отбасы т?рбиесінде ?асырлар бойы ?алыптас?ан, ?рпа?тан-?рпа??а жал?асып келе жат?ан отбасы м?шелеріні? ?атынасыны? ма?ызы зор.?аза? хал?ыны? отбасы т?рбиесіндегі ?зіне т?н жарасымдылы?тын бір ?шы оларды? жасы кішісіні? ?лкеніне «сен» деп с?йлемеуі, алдын кесіп ?тпеуі, ?лкен т?рып кішіні?, ?ке т?рып ?лды?, шеше т?рып ?ызды? орынсыз с?йлемеуінде деп есептемейміз. Ж?не ?аза? отбасында?ы бала т?рбиесін ?л т?рбиесі, ?ыз т?рбиесі деп жеке- жеке м?н беріп ?арастыруда оны? ?зіндік ерекшеліктеріні? ішіндегі ма?ыздысыны? бірі.
?лкенді ??рметтеу отбасы м?шелеріні? бір-біріні? т?рбиесіне жауапкершілік, борыштылы?, адамгершілік сезімдерін ту?ыз?ан.
?аза? отбасында?ы арнайы жазылып бекітілмеген «за?дары» ?ке мен ?лды?, шеше мен ?ыз баланы?, ?ке мен ?ызды?, ?ыз бен же?гені?, келін мен енені?, келін мен атаны?, на?ашы мен жиенні?, бажа, жезде, б?лелерді? арасында?ы ?зара ?арым- ?атынастары ?р?айсысын ?дептілікке т?рбиелеуді? ерекше ?ымбат ?лгісі іспетті.
Егер жапон хал?ы бас?алар ?шін т?йы? халы? болса, онда а?ылшын хал?ы бас?аларды ?ойып, ?з ішінде т?йы? халы?. Оларды? отбасында?ы ?р адам жеке ?міріні? ??пия бол?анын ?алайды. Бір с?збен айтса?, а?ылшынды?тарды? жаны-?з ?йінен де жа?ын, я?ни берік ?амалмен те?. Бас?а халы?тар ?шін жан?я ?иыншылы? пен ?уанышты бірге б?лісетін е? басты байлы? болса, а?ылшын хал?ы ?иыншылы? кезінде жа?ындарынан к?мек к?те ?оймайды. Тіпті жа?ындарына к?мек к?рсетуді ?з жауапкер- шіліктеріне алмайды.
А?ылшын хал?ында е? ал?аш?ы с?би д?ниеге келісімен (бай болса да) отбасында?ы бар байлы? тек сол бала?а ?ана м?ра?а беріледі. Оны? бас?а іні, сі?лілері бол?анымен олар?а еште?е берілмейді олар ?з тірліктерін ?здері жасайды. Француздар мен немістерге ?ара?анда а?ылшындар ?ыз баланы? жасауына да аз к??іл б?лген. Олар баланы? ?мірін ?амтамасыз еткеннен г?рі, олар талпын?ан с?тте ?ядан итеруге ?рекет етіп, ?здіктерінен ?шу?а жа?дай жасайды.
А?ылшын ?желері ?з немерелерін ?те жа?сы к?ргенімен, тек сенбі, жексенбі к?ндері ?ана немерелерін ?она??а ша?ырып, к?теді немесе ата-аналары демалыста ж?ргенде бір-екі апта ?ана немерелеріне ?арайды. Біра? олар тегін ж?не ?немі бала ба?ушы болу?а еш?ашан да келіспейді.
А?ылшын отбасы баланы ішкі ?лемінен аз ?ор?айды. Олар баланы ?з ортасында, ?з ??рбыларымен ?атар ?скендіктерін ?алайды. Сол себепті бала кішкентай кезінен бастап ?з ?зіне жауап бере алатын ж?не ?леуметтік жауапкершілігі бар т?л?а болып ?алыптасады.
А?ылшын жас?спіріміні? білімі аз бол?анымен, ?арым-?атынаста адамгершілік ?асиетіні? жо?ары екенін, ?лкендер арасында бас?а шет елдік ??рбыларынан г?рі ?зін ?те жа?сы ?стай алатынды?ын к?рсете біледі. ?зіні? жан?ясына жа?ынды?ы да аз сезіледі, алайда ?орша?ан ?леуметтік ортада ?зіні? ???ы?ы мен міндеттерін жа?сы біледі.
?леуметтік жауапкершілікке т?рбиелеу Британияда е? басты адамгершілік характерді? бірі болып есептеледі. Саяси-?о?амды? жауапкершіліктер белгілі бір жатты?улар мен о?ытуды? ар?асында емес, олар бала бойына а?ылшын біліміне ба?ыттал?ан т?рбие мен ?р т?рлі ба?ытта?ы еркін е?бекті? ?мірлік т?жірибелері ар?ылы сі?іріледі.
?з ?алау бойынша е?бекке араласу а?ылшынды?тар ?шін ке? тарал?ан ж?не игі іс болып есептеледі. ?з с?здеріне ?ара?анда а?ылшынды?тар ?ызметтік міндеттемесі жо? кез- келеген ж?мыс?а ?те ?лкен ы?ыласпен беріледі, ал ?о?амды? міндет олар ?шін «?леуметтік хобби».
?орыта айт?анда, а?ылшынды?тарУ.Черчиллиді? : «Егер жал?ыз а?аш тірі ?алса, ол мы?ты болып ?седі» деген с?зін к?п ?олдан?анды жа?сы к?реді екен. Ал Лондонда: Француз жан?я мен мемлекет т?р?ысынан ойласа, а?ылшынды?тар ?шін жеке т?л?а мен ?о?ам е? басты ба?ыт. Б?гінде жа?ашыл ?лыбритания мектептерінде адамгершілік пен ?лтжандылы? т?рбие м?селелерін ?арастыратын жа?а реформа жасал?ан.
