Особенности преподавания башкирского (государственного) языка в начальных классах

министерство образования Республики Башкортостан  

управление образования администрации муниципального района

Уфимский район Республики Башкортостан

муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение средняя общеобразовательная школа имени Алымова А.М. с. Михайловка муниципального района Уфимский район Республики Башкортостан

Доклад

Башлан1ыс синыфтар2а баш3орт (д97л9т) телен у3ытыу 72енс9лект9ре.

А.М. Алымов исеменд9ге Михайловка урта

м9кт9бене4 баш3орт теле

89м 929би9те у3ытыусы8ы

Ф9рхетдинова Г5лнара (1л9м

3ы2ы 92ерл9не.

Башлан1ыс синыфтар2а баш3орт (д97л9т) телен9 5йр9те72е, баш3а т5рл5 сит телд9р ке7ек 7к, коммуникатив й7н9лешт9 алып барыу – и4 т5п ма3саттар2ы4 бере8е*. Был й7н9леш у3ытыу процесыны4 барлы3 5л5шт9рен т9шкил итерг9 тейеш. Уйын элементтары яр2амында аралашыу2ы булдырыу ма3сатында т5рл5 организацион формалар2ы 3улланыу, аралашыу1а булышлы3 итк9н т5рл5 шарттар2ы 7т97 – у3ытыу2ы ю1ары ким9лд9 ойоштороу1а булышлы3 ит9. Баш3орт телен9 5йр9те72е, и4 т97ге сиратта, телд9н й9ки 85йл97, диалог т5257, 8орау2ар1а яуаптар ке7ек методтар2ан башлау м58им, с5нки шул у3 башлан1ыс синыф у3ыусылары ишетк9нде я3шыра3 и6т9 3алдырыу 89л9тен9 эй9.

Был, беренсен9н, телде4 коммуникатив функция8ын асыр1а, у3ытыу процесында м5мкин тиклем реаль аралашыу шарттарын тыу2ырыу1а, баш3орт телен 5йр9не7г9 мотивация уятыр1а булышлы3 ит9.

Икенсен9н, 85йл9ше7 89м аудирование – у3ыусылар1а тел материалын ти2ер9к туплар1а, телм9р к7некм9л9рен тейешле ким9лд9 72л9штерерг9 яр2ам ит9с9к.

Баш3орт (д97л9т) телен у3ытыу2а шуны ла и6т9н сы1арыр1а ярамай – у3ыусылар2ы 872, 872б9йл9неш, грамматик к7ренешт9р мен9н таныштыр1анда тел бер9мегене4 функция8ын, т919йенл9нешен к7р89тер29й т5рл5 отошло ситуациялар 3улланыу 2ур 989ми9т бир9. (г9р 29 у3ытыусы был бер9мекте4 тик форма8ына 89м м919н98ен9 ген9 акцент биреп, бындай ситуациялар 3улланмай ик9н, у3ытыу2ы4 коммуникатив й7н9леше бо2ола. Материалды 72л9штере7 72 й989тен9н к7п тап3ыр 3абатлау2ы талап ит9, шуны4 5с5н 89р этап3а нинд9й2ер я4ылы3 индере7 мотла3. М969л9н: 19ф7 7тене72е т5рл5 ситациялар2а 3улланыу 89м драмалаштырыу (8у41а 3ал1анда, яр2ам 8ора1анда, б7лдерг9нд9 8.б.)

Коммуникация – ул 85йл97сене4 89м ты4лаусыны4 72-ара б9йл9неше, шу1а к7р9 у3ытыусы тарафынан д9рест9 у3ыусылар2ы4 актив эшен т9ъмин ите7 – т5п ма3саттар2ы4 бере8е. Был процесты4 м58им шарттары:

- у3ыусылар1а ты4лау, а4лау, у3ыу, я2ыу 5с5н психологик я3тан шарттар булдырыу;

- у3ыусылар2ы4 хаталарын коррект р97ешт9 т529те7;

- улар2а ышаныс той1о8о т9рби9л97, хаталар1а 3ара1анда к7бер9к у4ыштар2ы и1тибар1а алыу;

- текстар2ы а4лы р97ешт9 у3ыу1а к7бер9к акцент бире7.

Д97л9т теле булара3 баш3орт телен9 5йр9те729 у3ыусылар2ы4 ту1ан телен9(к7п осра3та уры6 телен9)ниге2л9не7 мотла3. У3ытыусы тарафынан ту1ан телде4 72енс9лект9ре у3ыусылар2а лексик, грамматик к7некм9л9р2е формалаштырыу2а 3улланылыр1а тейеш. М969л9н: уры6 теленд9 85йл9мд9 3ылым к7бе8енс9 икенсе урында, 9 баш3орт теленд9 85йл9мде4 а2а1ында 3улланыла. Экспрессив телм9рг9 (диалог, монолог) 5йр9те7 процесында у3ыусылар2ы4 85йл97, фекерл97, ва3и1алар2ы тасуирлау, и6батлау ке7ек формалаш3ан м5мкинселект9рен9 таяныу м58им (м969л9н: картина буйынса эшл97 процесында).

Телде 5йр9те729 72л9штерелг9н материалды т5рл5 ким9лд9 а4лау, синтезлау ке7ек процестар2ы булдырыу 5с5н т5рл5 шарттар тыу2ырыу - т5п бурыстар2ы4 бере8е. Быны4 5с5н у3ытыусы барлы3 алымдар2ы 89м д9 ту1ан телде4 м5мкинселект9рен 3уллана. Л9кин был алымдар у3ытыу2ы4 б5т5н коммуникатив ориентация8ы мен9н ярашыр1а тейеш. Шуны4 5с5н, беренсен9н, к9р9к тип тапма1ан урындар2а к7п тап3ырлы а4латыу2ы 89м т9ржем9не 3улланма63а. Икенсен9н, у3ыусылыр2ы 72 аллы эш алымдарына 5йр9терг9. %с5нс5н9н, телде 72л9штерг9нд9 у3ыусылар1а м5мкин тиклем к7бер9к улар2ы4 эш 8525мт9л9рен9 и1тибар бир2ертерг9**.

Телм9р2е а4лау, аралашыу2ы4, тел коммуникация8ыны4 т5п ниге2е булара3, аудирование1а и1тибар бире7 2ур 989ми9тк9 эй9. Ул ним9л9р29н 1иб9р9т?

- Ишетк9н 5нд9р2е дифференциялау;

- м919н97и комплекстар1а 8алыу;

- ты4лау ва3ытында и6т9 3алдырыу;

- прогнозлау, анализлау, телм9р сылбырын а4лау.

У3ытыу процесында у3ытыусы балалар2ы и1тибар мен9н ты4лар1а, 85йл9г9нде конкрет ситуация, мимика мен9н тура килтереп, 8ы1ымта я8ар1а 5йр9т9, ты4лау культура8ын т9рби9л9й.

И4 т5п шарттар2ы4 бере8е – у3ытыусыны4 д9ресте тейешле ким9лд9 алып барыуы, ошо й989тт9н уны4 телм9рен9 л9 2ур талаптар 3уйыла:

- телм9р2е4 д5р56л5г5;

- тел алымдарыны4 оптималь р97ешт9 8айлап алыныуы 89м 3абатланыуы;

- эмоция, артистизм.

Аудирование шулай у3 у3ыусылар2ы я4ы материал мен9н таныштырыу алымы булып тора, 9 был и89 8722е4 м919н98ен, форма8ын, 3улланылышын а4латыу. М969л9н: я4ы 87229р мен9н таныш3анда к7п тап3ыр 3абатлау, т9ржем98е2 8722е4 м919н98ен а4латыу, т9ржем9 мен9н а4латыу, т5рл5 отошло ситуациялар 3улланыу ке7ек алымдар яр2ам ит9.

Таныштырыу – ул бер б5т5нд5 танып а4лау2ан, й9ки ситуация мен9н аралаштырыл1ан тел бер9меген 9йте729н башлана 89м шундай сылбыр барлы33а кил9: бер б5т5нд9н – бер9мекк9, телм9р29н – 872г9, 87229н – 5нг9. Я4ы 87229р мен9н танышыу процесында аудированиены метод булара3 3уллан1ан у3ытыусы1а кил98е талаптар 3уйыла:

- коммуникатив функцияны ас3ан ситуациалар 3улланыу;

- 8722е презентациялау 5с5н д5р56 структура 8айлау;

- ту1ан телде4 яр2амы;

- 8722е4 м919н98ен а4лар1а яр2ам ите7, контроль 7тк9ре7.

*722е4 м919н98ен асыу т5рл5 фактор2ар1а б9йле. М969л9н: 872 конкрет м919н919 эй9 бул1анда т9ржем98е2 к7рг92м9 материал яр2амында бирел9 (эт, бес9й, 8ыйыр). Абстракт м919н919 эй9 бул1анда т9ржем9 м58им (уйлай, бара, 3арай). Интернациональ 87229р2е у3ыусылар 7229ре л9 а4лар1а 89л9тле (музей, магазин, футбол).

Таныштырыу2ан тыш аудирование практик к7неге729р 7тк9ре729 л9 т5п алым булып тора. М969л9н:

- фонетик к7неге729р «И1тибар мен9н ты4ла, 9г9р 87229 «2» 5н5н ишет894, 3улы4ды к7т9р»;

- грамматик к7неге729р «И1тибар мен9н ты4ла, 9г9р к7плект9 тор1ан 872 ишет894, 3улы4ды к7т9р»;

- лексик к7неге729р «И1тибар мен9н ты4ла, 9г9р т56т5 а4лат3ан 87229р ишет894, 3улы4ды к7т9р»;

- ишете7 89л9тен 76тере7г9 й7н9лтелг9н к7неге729р «И1тибар мен9н ты4ла, и6т9 3алдырыр1а тырыш. Артабан 87229р2е 3абатла»;

- и1тибарлы3ты т9рби9л97г9 й7н9лтелг9н к7неге729р «И1тибар мен9н ты4ла 89м Азаматты4 апа8ыны4 исемен 9йт: «Мине4 апайым бар. Уны4 исеме - Айг5л. Азаматты4 апа8ы ю3. Уны4 а1а8ы бар»;

- фараз ите7 89л9тлеген 76тере7г9 й7н9лтелг9н к7неге729р «Ты4ла 89м бер 872 яр2амында 9йт. «Бында у3ый2ар, я2алар, ты4лай2ар, м9сь9л9 сис9л9р (синыф). Бында й7гер9л9р, спорт уйындары уйнай2ар, 8икер9л9р (спортзал). Бында у3ый2ар, я4ы китаптар алалар (китапхана). Бында ашай2ар, эс9л9р, тама3 ял1ай2ар (ашхана)»;

- логик фекерл972е 76тере7г9 й7н9лтелг9н к7неге729р: «*5йл9мд9р2е ты4ла. Улар д5р56 урынлаштырыл1анмы? «Ул 3ы2ыл т56т9. Мине4 тубым бар.» Й9ки «Уны4 исеме Р9сим. Мине4 а1айым бар».

Шулай итеп, 7р29 8анап кителг9н шарттар2ы 7т97 - баш3орт (д97л9т) телен у3ытыу2а ы41ай 8525мт9л9р бир9 89м д9 ошо телд9 аралашыусы, 85йл9ше7се кешел9р мен9н а4лы р97ешт9 контакт булдырыр2ай 76ешк9н ш9хес т9рби9л9не7ен9 булышлы3 ит9.

* «Баш3орт телен9н программалар (У3ытыу уры6 теленд9 алып барыл1ан м9кт9пт9р2е4 1 -11 синыфтары 5с5н)», %ф5, 2003, 4 –се бит.

** Верещагина И.Н. Инглиз телен у3ытыусылар 5с5н методик к7р89тм9, М.:М91ариф, 2001, 11- се бит.