Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу әдістері

                         Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу әдістері

   1. Педагогика ғылымы ретінде еңбекке баулу әдістемесінің зерттеу объектісі,  міндеттері мен әдістері.

1. Бастауыш сыныптардағы еңбекке баулу бойынша бағдарламалардың құрылымы.

2. Еңбекке баулу пәнінің ерекшелігі.

3. Пәннің басқа оқу пәндерімен байланысы (пәнаралық байланыс)

4. Бастауыш мектеп оқушыларын еңбекке баулу әдістері

5. Ұйымдастыру формалары мен құралдары

1. Оқуға сапалы қатынасты азамат болып қалыптастыруды жеке тұлғаның және интелектуалды дамуын дара білімнің даму тәрбиесі.

2. Еңбек сүйгіштікке, еңбектегі қажеттілігін, еңбек адамына құрметпен қарауға, табиғаттың байлығын ұқыпты қарауын тәрбиелеу.

3. Еңбек дағдыларын және техникалық, техникалық конструкторлық және экономикалық білімдерін қалыптастыру.

4. Политехникалық көзқарастарын кеңейту.

5. Еңбек  түріне байланысты жұмыста мамандарды қалыптастыру.

  Жалпы білім беретін орта мектептердің оқу-тәрбие жұмыстарында еңбекке баулу сабағы Қазақстан Республикасының бастауыш білімінің мемлекеттік стандартына сүйеніп құралатын оқу бағдарламасы бойынша өтіледі. Еңбекке баулу сабағының мазмұнының құрылымы мынандай. Негізгі 4 блок бойынша оқытылады.

І Өзіне - өзі қызмет ету.

ІІ Ауылшаруашылық еңбек.

ІІІ Техникалық еңбек.

ІV Көркем еңбек.

Бұл блоктың бөлімдер мынандай еңбек түрлерінен қамтылған.

  І. Өзіне - өзі қызмет ету

  1. Киімді күту, жөндеу (жамау)

2. Бөлмені, сыныпты тазалау.

  ІІ. Ауылшаруашылық еңбек.

1. Сыныпта атқарылатын жұмыстар.

2. Тәжірибе үлесімінде атқарылатын жұмыстар.

3. Тірі табиғат бұрышында атқарылатын жұмыстар.

4. Мектеп фермасында өткізілетін жұмыстар

  ІІІ. Техникалық еңбек

  1. Қағаз және қатырма қағазбен жұмыс.

  2. Құрастыру, техникалық үлгілеу.

  3. Ағашпен жұмыс.

  4. Металлмен жұмыс.

  ІҮ. Көркем еңбек

1. Ермексаз және сазбалшықпен жұмыс.

2. Матамен жұмыс.

3. Қолданбалы қолөнер.

Оқушылар 4 жыл ішінде бейнелеу пәнімен байланысты архитектура (сәулет өнері)  мүсін, графика, техника, сәндік қолданбалы қолөнер шығармасымен танысады. Дизайндық білім негіздерімен танысады.

    Өзіне-өзі қызмет ету еңбегі барысында оқушылар  күнделікті тұрмыста кездесетін жұмыстарды атқаруды үйренеді. Мысалы: Кластағы жұмыс орнын (парта үстін) таза ұстау, кітаптары мен дәптерлерін ұқыпты ұстай білу, киімдерін таза ұстау, тазарта білу, жамау, түйме қадау ілгек түрін қадай білуге үйренеді.

   Ауылшаруашылық еңбегі қала және ауылдық мекендерде екі бағытта жүргізіледі.

Ауылшаруашылық жұмыстары көбінесе жергілікті жердің жағдайымен мектептің мүмкіндіктеріне қарай жоспарлануы тиіс.

Күнтізбелік тақырыптың оқу жоспарын тізген кезде бастауыш сынып мұғалімдері өзгеріс, қосымша материалдар енгізе алады.

   2002 жылы оқу жылынан бастап Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы жалпы бастауыш білімінің “Еңбекке баулу” пәні бойынша (І-ІҮсыныптар үшін) 1998 жылы қабылданған білім стандартын қайта қарап еңбек бөлімдері қайтадан өзгертілді.

Жаңа нұсқада “Еңбекке баулу” пәнінің мақсаты – білім беру мәнінің жаңа бағытына сәйкес еңбек іс-әрекеті негізінде оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыру деп айқындалды. Осыған орай “Еңбекке баулу” пәнінің міндеттерінің желісі түзілді:

- оқушының жеке тұлғасын мотивтік саналарын дамыту.

- оқушының шығармашылық қабілетін дамыту.

- оқушының қарапайым құралдармен және әртүрлі материалдармен жұмыс жасау біліктілігін қалыптастыру.

- пәндік практиканың дағдыларын қалыптастыру.

Стандартта “Еңбекке баулу” пәні оқушының технологиялық даярлығын жүзеге асыратын оқу пәні ретінде жаңа сипаттамаға ие болды:

- еңбек мәдениеті туралы алғашқы түсініктер.

- өмірдің әртүрлі саласында қолданылатын жалпы еңбек дағдылары.

- түрлі материалдармен және басқалармен ерекшеленеді.

- техникалық еңбек негіздері.

- көркем еңбек негіздері.

- тұрмыстық еңбек негіздері.

- дизайн негіздері.

Еңбекке баулу пәнінің базалық бағдарламасы мына бөлімдермен қамтылды:

1. Техникалық еңбек.

2. Көркем еңбек.

3. Дизайн.

4. Тұрмыстық еңбек.

Барлық оқу жүктемесінің көлемі 272 сағат көлемінде сақталды.

Ауылшаруашылық еңбек бөлімі “Дизайн” бөлімімен өзіне-өзі қызмет ету бөлімі тұрмыстық еңбек, еңбек бөлімімен өзгертілді.

Дизайн бөлімінің мазмұны бұйымдарды көркемдеп өңдеу, оларды эстетикалық жүйеде безендіруге машықтандыру.

2. Еңбекке баулу ерекшелігі

     Мектеп оқушыларын еңбекке баулудың басты міндеттерінің бірі-балаларды негізінен еңбекке тәрбиелеу,  қоғам игілігі үшін еңбек жасату, оқушылардың еңбекке деген көзқарастарын шығармашылық қатынаста тәрбиелеу. Еңбекке баулу сабағында баланың ой-өрісінің  дамуына түсініктерінің кеңеюіне, ғылым мен техника туралы білімнің негізделуіне әсерін тигізу үшін біріншіден еңбекке баулу пәнінің мұғалімдерінің өзінің саяси сауаттылығымен бірге техникалық сауаттылығы қатар болып,  білім аясы терең әрі жан-жақты болуы  шарт. Екіншіден, өз бойындағы білімін мектептің бастауыш сатысында білім алып жатқан жас жеткіншектерге жеткізіп, асқан шеберлікпен меңгерте білу. Еңбекке баулу пәнінің міндеті-осы мақсаттарды шешуді көздейді.  Пәннің негізгі мақсаты, жалпы білім беретін орта мектептердегі оқу-тәрбие үрдісі барысында өтілетін еңбекке баулу сабағын оқытудың әдісі мен оқытудың әдіс-тәсілдерін,формаларын игеру. Пәнге берілген жалпы сағат саны көп болмағанымен оқу материалының ауқымы көлемді. Жалпы білім беретін орта мектептерде өтілетін еңбекке баулу  сабағы жасөспірім оқушылардың еңбекке ынтасын, сабаққа ықыласын арттыруда, оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда орасан зор негіз болып табылады.  Адамдардың ең бірінші өмірлік қажеттілігі-еңбек екені,  сол арқылы өз бойындағы еңбек қабілеттерін дамытып отыратыны, үлкейе келе өзінің бойындағы асыл қасиеттерінен өмірлік нәр алатындығын мектеп табалдырығын  аттаған жасөспірімдердің бойына  ерте бастан дарыта білу керек.  Педагогика ғылымының негізгі ұстанымдары бойынша бастауыш сыныптарда өтілетін барлық пәндердің ара салмағы бірдей болып саналатындығы белгілі екенін ескерсек те дегенмен әрбір  пәннің өзіндік ерекшеліктері, мүмкіндіктері әркелкі болып келеді. Еңбек сабағы - мектеп оқушыларына жай ғана білім беріп қана қоймай, ең бастысы оқушыларды ізденімпаздылыққа, еңбекқорлыққа баулитын тәлім сабағы болып келеді. Еңбекке баулу сабақтары арқылы баланың бойында еңбек қабілеттері, дүниетанымдары кеңейе түсіп, олардың бәрін жинақтау қабілеттері, техникалық сауаттылықтары арта түседі.  Еңбек сабақтары арқылы баланың бойында еңбексүйгіштік қабілеттері дами түсіп адамгершілік қасиеттері қалыптасады және еңбек адамдары туралы түсініктері кеңейе түседі.  Бастауыш сыныптарда өтілетін еңбекке баулу  сабақтарында оқушылардың орындайтын жұмыстары қаншалықты қарапайым әрі оңай болғанымен еңбек жөніндегі тәжірибесі аз балаға оны орындап шығу қиынға соғады.  Бұл  жұмыстар алғашқы күннен бастап мұғалімнің көмегімен жүзеге асырылып отырады. Сондықтан алғашқы сабақтан бастап түрлі жұмыстарды жүйелі түрде орындай білуге оқушыларды дағдыландырсақ, іске төселдірсек олардың қандай істі болса да атқара алатындығына сенімдері арта түседі. Ондай кездерде оқушы бойында еңбекке деген құштарлықтары, сабаққа ынтасы, ықыласы да арта түседі. Бастауыш сынып мұғалімдері жаңа оқу жылы бас кезінде әрбір жекелеген сыныптар үшін бөлінген сағат сандары бойынша бағдарлама талаптарына сәйкес атқаратын тапсырмаларды енгізе білуі тиіс. Еңбек сабағының  блоктық бөлімдеріндегі жұмыс түрлерін,  тапсырмаларды орындауға ыңғайлы оқу кезеңдерінің жыл мезгілдеріне байланысты рет-ретімен жоспарлай білуі тиіс.  Біріншіден, бастауыш сынып мұғалімдері еңбекке баулу сабағының тақырыптарының негізгі оқу мақсатын, сабаққа қойылатын негізгі талаптарды орындай білуі керек. Екіншіден, күнделікті өтілетін әрбір сабақты сапалы әрі жауапты түрде өткізе білуі тиіс. Аталған еңбек сабағының негізгі талаптарын орындай білуін мұғалім өз-өзінен және оқушылардан талап ете білуі шарт. Сабақтың  жемісті болуы мұғалімнен үлкен шеберлікті талап етеді. "Сабақ мұғалім, күнбе-күн  оқушыларға білім, тәрбие беретін және жан-жақты дамытатын оқу-тәрбие процесінің негізгі саласы", деген Сухомлинский.  Сабақта мұғалімнің жеке басының үлгісі оқушылар үшін маңызды екені белгілі. Бұл туралы Сухомлинский былай деп  жазған : "Сабақ мұғалімнің жалпы педагогикалық мәдениетінің бет-бейнесі, оның зияттық байлығының өлшемі, оның ой-өрісінің, білімдарлығының көрсеткіші".

2. Оқыту әдістері.

Еңбекке және кәсіпке баулуда төмендегідей оқу әдістері  кеңінен тараған.

1. Жаттығу (ақыл-ой қозғалыс, аралас)

2. Оқу эксперименті (лабораториялық, практикалық жұмыстар, ауылшаруашылық тәжірибе)

3. Оқу өндірістік жұмыстар.

4. Тапсырмаларды шешу. (техникалық, технологиялық, экономикалық)

5. Техникалық құжаттармен жұмыс жасау (оқу, схемалар сызбаларды, технологиялық карталарды оқу, құру, т.б)

6. Ғылыми техникалық әдебиеттермен жұмыс жасау.

5. Ұйымдастыру формалары мен құралдары

Оқушылардың құралымен оқушылар іс-әрекеті қажеттілігімен және оларды мұғалім тарапынан басқару тәсілдерімен анықталады. Еңбекке және кәсіпке баулудағы негізгі ұйымдастыру формалары болып 1. Сабақ немесе оқу. 2. Практикум. 3. Экскурция. 4. Өндірістік жағдайларға ұйымдастырылған еңбек практикасы.

1. Оқу материалдарын түсіндіруде,  ауызша мазмұндауда төмендегідей талаптар қойылады: дидактикалық принциптерде біркелкі және өз ара байланыста ұдайы сақтау.

2. Тірек білімдерді қолдану және нақтылау жолымен жаңа оқу материалдарымен меңгеру мен қабылдауға оқушыларды дайындау.

3. Тақырыпта немесе проблеманы, мақсат пен міндетті хабарлау.

4. Хабарланатын білім мен ептіліктер есебін оқу материалдарының мазмұнын іріктеу.

5. Логикалық ретіліктті сақтау.

6. Аргументтілігі, делелдеушілікті сақтау.

7. Оқу материалдарын  меңгеруді ұдайы басшылыққа алу.

8. Оқу материалдарын жалпылау, қорытындылау, жүйелеу, қорытындыны жүргізу, игеруді  түзету.

      Оқу материалдарын ауызша баяндау және түсіндіру әдістерін қоданудың тиімділігі әдсітемелік тәсілдерді дұрыс пайдалануға байланысты.

      Әдістемелік тәсілдер оқу тәрбие мақсатына жетуде бағаланған мұғалім мен оқушылардың жекеленген іс-әрекеті немесе әдістемелік құраушы элементтері мұғалімнің жұмыс істеу әдістерінде әр түрлі әдістемелік тәсілдер өмір сүреді немесе көрінеді.

Логикалық тәсілдер, оқушылардың ойлау қызметін қалыптастыру тәсілдері, оған жататындар басты сын, маңызды сын бөлу, салыстыру, талдау, жинақтап қорыту және т.б. Техникалық тәсілдер мұғалім мен оқушы қызметіндегі құралдарды әр түрлі жабдықтарды, материалдарды, бейімдеу құралдарын, тиімді оқу құралдарын, техникалық оқу құралдарын тиімді пайдаланып қарастырады.

     Дүниеге келген сәбидің адам болып, жеке тұлға ретінде дамуына себепкер - еңбек. Демек, еңбек тәрбиесі адам өмірі үшін ең қажет маңызды тәрбие. Сондықтан  бала өміріне қажет тәрбиені және тәрбиеге қатысты маңызды мәселелерді бір ғана мақсатпен шешу мүмкін емес.

Оқушыларды  еңбекке баулу мен тәрбиелеудің мақсаттары мынадай:

1. Баланың еңбекке қабілеттілігін дамытып, жетілдіру, еңбекті сүюге баулу.

2. Баланы еңбекке машықтандыру арқылы іске икемділігін, іскерлік пен шеберлік дағдыларын қалыптастыру.

3. Еңбекті шығармашылықпен, қызығушылықпен орындауға, ерікті түрде еңбек етуге үйрету.

4. Баланың ынта- ықыласын, икемділігін, талантын бағдарлап оны дамыту.

5. Баланың өзін-өзі тану қабілетін жетілдіру және оған ықпал жасау.

6. Баланың ұлттық санасын қалыптастыру, адамгершілікке тәрбиелеу.

7. Білім және тәжірибе  негізінде еңбекті сапалы, өнімді етіп жасауға және кәсіби еңбек түрі мен өнертануға баулу.

    Қазіргі заман талабына сай технологиялық әдістерді кеңінен пайдаланып сабақты қызықты және жан-жақты тәсілмен өткізе алсақ, болашақ ұрпақтың білімді, тәрбиелі, қабілетті болатынына сенемін.