Баяндама "БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ЭКОЛОГИЯЛЫ? БІЛІМ МЕН Т?РБИЕ БЕРУ ЖОЛДАРЫ
Баяндама "БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ЭКОЛОГИЯЛЫ? БІЛІМ МЕН Т?РБИЕ БЕРУ ЖОЛДАРЫ
БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ЭКОЛОГИЯЛЫ? БІЛІМ МЕН Т?РБИЕ БЕРУ ЖОЛДАРЫ
А.Е.Са?атбекова
№46 орта мектеп, Тараз ?.
21-інші ?асырды? табалдыры?ын адамзат ?ркениеті орасан зор экологиялы? проблемалармен бірге аттады. Экономикалы? дамуды? жа?а белесіне к?терілген к?птеген мемлекеттер, б?гінде аса к?рделі экологиялы? ?иынды?тар?а ?шырап, оларды т?бегейлі шешуді? шараларын ?арастыруда.
Т?уелсіз ?аза?стан мемлекетіні? территориясында ?орша?ан орта?а экологиялы? ?ауіп т?ндіріп отыр?ан айма?тар пайда болуда. ?кімет пен ?о?амды? бірлестіктер тарапынан экологиялы? проблемаларды шешуге ба?ыттал?ан ау?ымды іс-шаралар?а ?арамастан – б?л проблема б?гінде к?пшілік ?ауымны? назарын ?зіне аударып отыр.
Ендеше елімізде жастар?а ?здіксіз экологиялы? білім беруді ?йымдастыруды? к?н т?ртібіне ?ойылуыны? ?зіндік мынадай ма?ызды себептері бар. Олар:
ту?ан ?ткемізді? таби?аты мен оны? таби?и ресурстарыны? ?за? жылдар бойы орынсыз пайдалану н?тижесінде азаюы, ластануы ж?не есепсіз сар?ыла бастауы;
?ндіріс пен ?нерк?сіп кешендеріні? к?н санап дамуы, ?арыш айла?ыны? са?талуы, полигондар зардаптары, жерді? жарамсаздануы мен адам денсаулы?ыны? нашарлауы;
экологиялы? білім, т?рбие ж?не м?дениетті? ?алыптасуы мен «т?рмысты?» ?ажеттілік пен «таби?атты пайдалану» арасында?ы ?арама-?айшылы?тарды? туындауы.
Осындай к?рделі м?селелерді бірлесе отырып шешуде, ?скеле? жас ?рпа? ?кілдеріне экологиялы? т?лім-т?рбие беруді? ма?ызы ?те зор деп санаймын. О?ушылар?а экологиялы? т?лім-т?рбие беру – оны? болаша?та жас ?рпа??а жауапты бір саланы? маманды?ын игерту барысында экология м?селесіне тере? м?н беретін т?л?а болып ?алыптасатынына негіз болады деп санаймын. Сол себепті, б?гінгі мектеп ж?йесінде о?ушылар?а экологиялы? т?лім-т?рбие беру ж?мыстарын барынша ?йымдастыру – педагогилы? талаптарды? бірі бол?аны шарт.
Б?гінгі та?да?ы мектеп м??алімдеріні? аса жауапты міндеттеріні? бірі – о?ушыларды? санасына ?орша?ан орта?а, ту?ан ?лке таби?атына с?йіспеншілікті ?алыптастырып, сол ар?ылы ту?ан ?лке таби?атыны? байлы?ын са?тау ж?не молайта т?суге ба?ыттал?ан сезімдерін т?рбиелеу ж?не о?ушылар?а экологиялы? т?лім-т?рбие беру.
Экологиялы? т?лім-т?рбие беруді? ма?саты ?о?ам мен таби?атты? ?йлесімділік ?сер идеяларын т?сіну, адам мен айналада?ы таби?и ортаны? ?алпын са?тау жауапкершілігіне балаларды баулу болып саналады.
О?ушылар?а экологиялы? т?лім-т?рбие беруді? ерекшеліктері мен м?мкіндіктеріні? теориялы? негізі ертеден ай?ындал?ан. М?селен, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци классикалы? педагогикада баланы? таби?ат?а ?атынасын т?рбиелеу, білім беру, д?ниетанымын ?алыптастыру за?дылы?тарын негіздесе, хал?ымызды? ?лы ойшылдары мен а?артушылары Ш.У?лиханов, Ы.Алтынсарин, А.??нанбаев ?з е?бектерінде таби?ат?а деген с?йіспеншілік к?з?арастарыны? ?ылыми педагогикалы? т?р?ыда аш?ан.
Болаша? ?рпа??а экологиялы? т?лім-т?рбиені тек п?наралы? саба?та емес, сонымен ?атар к?нделікті т?рмыс-тіршілікте, ата-бабаны? салт-д?ст?рлерін, ?дет-??рыптарын пайдалану ар?ылы да беруге болады. Экологиялы? т?рбие отбасында ана ?лдиінен бастал?ан: адам баласы шыр етіп ?мірге келгеннен бастап, ата-бабаларымыз ту?ан ел, ?скен жер туралы, оны ?астерлеп, тазалы?ын са?тап, байлы?ты, таби?атты аялау?а ?рпа?тарын т?рбиелеген. Б?л т?рбие отбасында басталып, балаба?ша, мектеп ж?не бас?а о?у мекемелері болып ?здіксіз білім беруді? ?айнар к?зі, білім б?ла?ы ж?не ?йымдастырушысы болуы тиіс.
Экологиялы? білім беруде ж?зеге асыруда оны? негізгі міндеттеріне к??іл б?лу ?ажет:
экологиялы? білім мен т?рбие ж?йесіне басымды? беру;
?орша?ан ортаны ?ор?ау?а деген жо?ары адамгершілік сезімі мен жауапкершілігін т?рбиелеу;
экология саласында?ы білім жетістіктері мен нормативті-???ы?ты? ??жаттарды білу.
Экологиялы? білім беруді ж?зеге асыру міндетіне с?йкес к?пшілікті? санасында «экологиялы? т?рбие», «экологиялы? білім» туралы ??ымдар ?алыптаса бастады. Ал, б?л ?ос ??ым м?ні мен ма?ынасы бір, бірін-бірі толы?тырып отыратын т?сініктер. Я?ни, экологиялы? т?рбие мен білімні? бірге ?алыптасуы о? ж?не тиімді н?тиже береді.
Отбасы мен бастауыш сыныптарда ж?ргізілетін т?рбие ж?мыстарында сол т?рбие т?ріні? м?мкіндігіне ?арай таби?атты? бірт?тас екенін, тіршілік ?абатында?ы ?сімдіктер мен жануарлар д?ниесі бірімен-бірі ты?ыз байланыста дамып, адам?а да, таби?ат?а да пайда келтіретінін ата-аналар мен т?рбиеші-?стаздар ?здері толы? ??ына отырып ж?ргізуі тиіс. Сонымен ?атар, сыныптан тыс т?рбие ж?мысыны? мазм?ны мен ма?саты ж?йелі т?рде келешек ?рпа?ты таби?ат ?ор?ау?а т?рбиелеу идеясымен саба?таса ж?ргізілуі ?ажет.
Экологиялы? білім мен т?рбие беруді ?йымдастыруды? негізгі формасы – саба?. Ал, м??алім мен о?ушы арасында?ы барлы? о?у-т?рбие ж?мыстары сынып са?аты ?стіндегі іс-?рекет ар?ылы ж?ргізіліп отырады.
Таби?ат ??былыстарын ба?ылау, салыстыру, ?орытынды жасау
3
?сімдіктерді? адам ?міріндегі ма?ызы
М?дени ?сімдіктерді? т?рлері, ?суіне жа?дай жасау, т??ымын ?сіру
Пайдалы е?бек т?рлерін орындау
4 сынып
1
Жануарлар мен ??старда?ы маусымды? ?згерістер
??старды ?я жасап ?арсы алу, жем беру
Проблемалы? жа?даяттарды шешу
2
?аза?станда?ы пайдалы ?азбалар
?аза?станда?ы пайдалы ?азбалар туралы деректер жинап, альбом, буклеттер жасау
Пайдалы ?азбаларда ?алай ?немдеуге болатыны туралы пікір алмасу
3
Таби?ат ?ор?ау ж?мыстары
Таби?атта?ы мінез-??лы? ережелері, пайдалы е?бек т?рлері
Халы?ты? педагогиканы пайдалану, мысал келтіру, ?лгі болу
Кесте1 – ?здіксіз білім беру ?дерісіндегі экологиялы? т?рбие саба?тасты?ы.
«Адам – ?о?ам - таби?ат» д?ниені? ?ш ??рамдас б?лігі туралы ?арапайым д?ниетанымды? білім берілгенде негізгі к??іл таби?ат б?ліміне беріледі. Таби?ат, оны? т?рлері, ?лі ж?не тірі таби?ат заттары, ??былыстар жайлы ма?л?маттар, ?р жас ерекшеліктеріне с?йкес ?сімдіктер мен жануарлар, ?азба байлы?тар, жер ?ыртысы мен таби?атты ?ор?ау ?рекеттері, жолдары туралы айылады.
Ал?аш?ы ?арапайым ?ылыми т?сінікті? негізі бастауыш сыныпта?ы т?рбиеден ?алыптасады. Мысалы, баланы? а?аш т?рлері жайында т?сінігі м??алім басшылы?ымен ж?не о?ушыны? топ серуен кезінде ?з к?зімен к?ріп, ба?ылауы, сезінуі ар?ылы сондай-а? бас?а заттармен салыстырып ой т?юі н?тижесінде ме?геріледі. О?ушы тек м??алімні? айтуынан ???ан т?сінігіне ?ана емес, ?мірден к?нделікті к?ріп, біліп ж?рген м?ліметтеріне де с?йенеді.
?орша?ан орта, таби?ат?а ба?ылау жаса?анда к?ркем ?дебиет, тіл дамыту ба?ытында?ы т?рбие ж?мыстарында та?ырып?а сай ма?ал-м?тел, ж?мба?, ертегі, жа?ылтпаш, тыйым с?здерді пайдалануда да баланы? таби?ат туралы ойын, ойлау ж?йесін, ?иялын дамытып, шы?армашылы? белсенділіктеріні? артуына м?мкіндік береді, тап?ырлы??а ?йретеді.
О?ушыларды? жыл мезгілдері ж?ніндегі т?сінігін ке?ейтіп, ?орша?ан ортада?ы алуан т?рлі ?ажайып ??былыстар мен тылсым тіршіліктер ??пиясына тере? бойлауда дидактикалы? ойынны? сюжеті ар?ылы ?ткізілетін ?дісі ?лкен роль ат?арады. Суреттерді пайдалану ар?ылы оны? мазм?нын толы?тырып, ойын т?рін ??былта, т?рлендіре ойнату?а болады. М?ндай ойындар таби?ат ж?ніндегі т?сініктерді бекітеді. ?ыс?а ??гіме, ма?ал-м?тел, с?зж?мба?, жа?ылтпаштарды? пайдалануы ойынны? мазм?нын байыиып, о?ушыны? ой-?иялын дамыту?а септігін тигізеді.
?орша?ан орта, экология туралы білім мен т?рбие беруде топ серуенні? ролі жо?ары. Топ серуен мазм?ны ба?дарламада белгіленген та?ырыпты ?амтумен ?атар, ?тілген ж?не ?тілетін келесі та?ырыптармен байланыстыра, саба?тастырыла ж?ргізіліп, ?р уа?ытта жа?а ??ымдармен толы?тырылып отырылады ж?не ол ?ткен та?ырыптарды бекіту, ?айталау, ?орытындылау ма?сатымен ?ткізіледі. Топ серуенге шы?у кезінде берілетін т?рбие т?рі на?ты объектілер мен ??былыстар?а негізделеді. М?ндай жа?дайда балалар білімі на?тыланып, ба?ылап к?ру ар?ылы теориялы? ??ымдарын іс-ж?зінде тексеру да?дылары ?алыптасады.
О?ушыларды? экологиялы? білімді игеруі о?у-т?рбие ж?мысында екі т?рлі ба?ытта ж?ргізілуі керек:
Біріншіден, о?ыту ?дерісі барысында экологиялы? м?селелерді? бір-бірімен байланыстылы?ын ?ылыми негізде ?арапайым т?рде о?ушыларды? жас ерекшеліктері ар?ылы беріліп, саба?тан тыс уа?ытта ж?ргізілетін т?рбие ж?мыстарыны? н?тижесінде, олар таби?ат пен ?айта т?леген орта?а тиімді ы?пал ету ж?ніндегі на?ты білім мен практикалы? т?жірибені, да?дыны ме?гертеді.
Екіншіден, саба?тан тыс ж?мыстарды ж?ргізгенде о?ушылар?а экологиялы? білім беру мен таби?ат ?ор?ау?а т?рбиелеу.
М?нда?ы негізгі ма?сат – о?ушылар?а таби?ат за?дылы?тарын ?арапайым, о?ушы т?сінігіне сай ??ындыра, білім бере отырып, оны, я?ни ?зін ?орша?ан таби?и ортаны ?ор?ау?а ?дайы дайын т?ру?а т?рбиелеу.
?здіксіз білім беру ?дерісіндегі экологиялы? т?рбие беруде бір?атар т?жірибелер жина?талып, педагогика ?ылымдарыны? ?станымдарына с?йкес оны? мынадай ма?саттарын ай?ындалды:
бастауыш сынып о?ушыларына экология ?ылымы бойынша оны? ?а?идалары мен за?дарын, салаларын таныстыру ж?не оны ?мірде ?олдана білуге ?йрету;
бастауыш сынып балаларын таби?атты с?юге, о?ан к?нделікті іс-?рекетте ?ам?ор болып ж?руге т?рбиелеу;
?здіксіз білім беру процесінде балаларды? экологиялы? т?рбиелілігі мен мінез-??лы? ережелерін жетілдіру;
таби?атпен ?арым-?атынас кезіндегі таби?и ??ндылы?ты ба?алай білу;
?о?амда?ы ?згерістерден хабардар болып, экологиялы? б?секелестікке дайын болу.
Сонымен экологиялы? білім беру дегеніміз – адамзат ?ауымы мен ?о?амны? ?йлесімділігі н?тижесінде ж?зеге асатын білім беру ж?йесі мен о?ыту ?дерістеріні? е? тиімді жолдарын ?мірше? ету деп білеміз. Оны? ішінде ?орша?ан орта мен оны? таби?ат ресуртарын тиімді пайдалану барысында таби?атты ?ор?ап, аялай білетін, ізгілікті экологиялы? білімі мен м?дениеті жо?ары жа?а ?рпа?ты т?рбиелеу ерекше орын алады.
Сарыбеков М.Н. Методика работы с младшими школьниками по воспитанию у них бережного отношения к природе. Автореферат на соиск.к.п.н. – Москва:1984.21с.
Просмотр содержимого документа
«Баяндама "БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ЭКОЛОГИЯЛЫ? БІЛІМ МЕН Т?РБИЕ БЕРУ ЖОЛДАРЫ »
БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ МЕН ТӘРБИЕ БЕРУ ЖОЛДАРЫ
А.Е.Сағатбекова
№46 орта мектеп, Тараз қ.
21-інші ғасырдың табалдырығын адамзат өркениеті орасан зор экологиялық проблемалармен бірге аттады. Экономикалық дамудың жаңа белесіне көтерілген көптеген мемлекеттер, бүгінде аса күрделі экологиялық қиындықтарға ұшырап, оларды түбегейлі шешудің шараларын қарастыруда.
Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің территориясында қоршаған ортаға экологиялық қауіп төндіріп отырған аймақтар пайда болуда. Үкімет пен қоғамдық бірлестіктер тарапынан экологиялық проблемаларды шешуге бағытталған ауқымды іс-шараларға қарамастан – бұл проблема бүгінде көпшілік қауымның назарын өзіне аударып отыр.
Ендеше елімізде жастарға үздіксіз экологиялық білім беруді ұйымдастырудың күн тәртібіне қойылуының өзіндік мынадай маңызды себептері бар. Олар:
туған өткеміздің табиғаты мен оның табиғи ресурстарының ұзақ жылдар бойы орынсыз пайдалану нәтижесінде азаюы, ластануы және есепсіз сарқыла бастауы;
республиканың көптеген аймақтарында экологиялық апатты жерлердің көбейе түсуі;
өндіріс пен өнеркәсіп кешендерінің күн санап дамуы, ғарыш айлағының сақталуы, полигондар зардаптары, жердің жарамсаздануы мен адам денсаулығының нашарлауы;
экологиялық білім, тәрбие және мәдениеттің қалыптасуы мен «тұрмыстық» қажеттілік пен «табиғатты пайдалану» арасындағы қарама-қайшылықтардың туындауы.
Осындай күрделі мәселелерді бірлесе отырып шешуде, өскелең жас ұрпақ өкілдеріне экологиялық тәлім-тәрбие берудің маңызы өте зор деп санаймын. Оқушыларға экологиялық тәлім-тәрбие беру – оның болашақта жас ұрпаққа жауапты бір саланың мамандығын игерту барысында экология мәселесіне терең мән беретін тұлға болып қалыптасатынына негіз болады деп санаймын. Сол себепті, бүгінгі мектеп жүйесінде оқушыларға экологиялық тәлім-тәрбие беру жұмыстарын барынша ұйымдастыру – педагогилық талаптардың бірі болғаны шарт.
Бүгінгі таңдағы мектеп мұғалімдерінің аса жауапты міндеттерінің бірі – оқушылардың санасына қоршаған ортаға, туған өлке табиғатына сүйіспеншілікті қалыптастырып, сол арқылы туған өлке табиғатының байлығын сақтау және молайта түсуге бағытталған сезімдерін тәрбиелеу және оқушыларға экологиялық тәлім-тәрбие беру.
Экологиялық тәлім-тәрбие берудің мақсаты қоғам мен табиғаттың үйлесімділік әсер идеяларын түсіну, адам мен айналадағы табиғи ортаның қалпын сақтау жауапкершілігіне балаларды баулу болып саналады.
Оқушыларға экологиялық тәлім-тәрбие берудің ерекшеліктері мен мүмкіндіктерінің теориялық негізі ертеден айқындалған. Мәселен, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци классикалық педагогикада баланың табиғатқа қатынасын тәрбиелеу, білім беру, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздесе, халқымыздың ұлы ойшылдары мен ағартушылары Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев өз еңбектерінде табиғатқа деген сүйіспеншілік көзқарастарының ғылыми педагогикалық тұрғыда ашқан.
Болашақ ұрпаққа экологиялық тәлім-тәрбиені тек пәнаралық сабақта емес, сонымен қатар күнделікті тұрмыс-тіршілікте, ата-бабаның салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын пайдалану арқылы да беруге болады. Экологиялық тәрбие отбасында ана әлдиінен басталған: адам баласы шыр етіп өмірге келгеннен бастап, ата-бабаларымыз туған ел, өскен жер туралы, оны қастерлеп, тазалығын сақтап, байлықты, табиғатты аялауға ұрпақтарын тәрбиелеген. Бұл тәрбие отбасында басталып, балабақша, мектеп және басқа оқу мекемелері болып үздіксіз білім берудің қайнар көзі, білім бұлағы және ұйымдастырушысы болуы тиіс.
Экологиялық білім беруде жүзеге асыруда оның негізгі міндеттеріне көңіл бөлу қажет:
экологиялық білім мен тәрбие жүйесіне басымдық беру;
қоршаған ортаны қорғауға деген жоғары адамгершілік сезімі мен жауапкершілігін тәрбиелеу;
экология саласындағы білім жетістіктері мен нормативті-құқықтық құжаттарды білу.
Экологиялық білім беруді жүзеге асыру міндетіне сәйкес көпшіліктің санасында «экологиялық тәрбие», «экологиялық білім» туралы ұғымдар қалыптаса бастады. Ал, бұл қос ұғым мәні мен мағынасы бір, бірін-бірі толықтырып отыратын түсініктер. Яғни, экологиялық тәрбие мен білімнің бірге қалыптасуы оң және тиімді нәтиже береді.
Отбасы мен бастауыш сыныптарда жүргізілетін тәрбие жұмыстарында сол тәрбие түрінің мүмкіндігіне қарай табиғаттың біртұтас екенін, тіршілік қабатындағы өсімдіктер мен жануарлар дүниесі бірімен-бірі тығыз байланыста дамып, адамға да, табиғатқа да пайда келтіретінін ата-аналар мен тәрбиеші-ұстаздар өздері толық ұғына отырып жүргізуі тиіс. Сонымен қатар, сыныптан тыс тәрбие жұмысының мазмұны мен мақсаты жүйелі түрде келешек ұрпақты табиғат қорғауға тәрбиелеу идеясымен сабақтаса жүргізілуі қажет.
Экологиялық білім мен тәрбие беруді ұйымдастырудың негізгі формасы – сабақ. Ал, мұғалім мен оқушы арасындағы барлық оқу-тәрбие жұмыстары сынып сағаты үстіндегі іс-әрекет арқылы жүргізіліп отырады.
Сабақтың дидактикалық мақсаттары:
1) білімділік: білім, іскерлік дағдылар жүйесін қалыптастыру.
Табиғат құбылыстарын бақылау, салыстыру, қорытынды жасау
3
Өсімдіктердің адам өміріндегі маңызы
Мәдени өсімдіктердің түрлері, өсуіне жағдай жасау, тұқымын өсіру
Пайдалы еңбек түрлерін орындау
4 сынып
1
Жануарлар мен құстардағы маусымдық өзгерістер
Құстарды ұя жасап қарсы алу, жем беру
Проблемалық жағдаяттарды шешу
2
Қазақстандағы пайдалы қазбалар
Қазақстандағы пайдалы қазбалар туралы деректер жинап, альбом, буклеттер жасау
Пайдалы қазбаларда қалай үнемдеуге болатыны туралы пікір алмасу
3
Табиғат қорғау жұмыстары
Табиғаттағы мінез-құлық ережелері, пайдалы еңбек түрлері
Халықтық педагогиканы пайдалану, мысал келтіру, үлгі болу
Кесте1 – Үздіксіз білім беру үдерісіндегі экологиялық тәрбие сабақтастығы.
«Адам – қоғам - табиғат» дүниенің үш құрамдас бөлігі туралы қарапайым дүниетанымдық білім берілгенде негізгі көңіл табиғат бөліміне беріледі. Табиғат, оның түрлері, өлі және тірі табиғат заттары, құбылыстар жайлы мағлұматтар, әр жас ерекшеліктеріне сәйкес өсімдіктер мен жануарлар, қазба байлықтар, жер қыртысы мен табиғатты қорғау әрекеттері, жолдары туралы айылады.
Алғашқы қарапайым ғылыми түсініктің негізі бастауыш сыныптағы тәрбиеден қалыптасады. Мысалы, баланың ағаш түрлері жайында түсінігі мұғалім басшылығымен және оқушының топ серуен кезінде өз көзімен көріп, бақылауы, сезінуі арқылы сондай-ақ басқа заттармен салыстырып ой түюі нәтижесінде меңгеріледі. Оқушы тек мұғалімнің айтуынан ұққан түсінігіне ғана емес, өмірден күнделікті көріп, біліп жүрген мәліметтеріне де сүйенеді.
Қоршаған ортамен таныстыру, экология негіздері бағытындағы экологиялық тәрбие жұмысын еңбек түрлерімен байланыстыра жүргізу (гүл суару, құстарға жем беру, ұя жасау, ағаша отырғызу) оқушыларды еңбекке машықтандыруға септігін тигізеді. Оқушылардың күнделікті табиғат бұрышындағы еңбек түрлерін бақылап қана қоймай, өздерінің де еңбектің жеңіл түрімен айналысуы барысында табиғатқа жауапкершілікпен қарау дағдылары қалыптасады, өсімдікті жұлмау, құстарды қорғау сияқты жағымды іс-әрекеттері арқылы өз істерінің нәтижесін байқау, оған деген шаттану қызығушылық сезімдері дамиды.
Қоршаған орта, табиғатқа бақылау жасағанда көркем әдебиет, тіл дамыту бағытындағы тәрбие жұмыстарында тақырыпқа сай мақал-мәтел, жұмбақ, ертегі, жаңылтпаш, тыйым сөздерді пайдалануда да баланың табиғат туралы ойын, ойлау жүйесін, қиялын дамытып, шығармашылық белсенділіктерінің артуына мүмкіндік береді, тапқырлыққа үйретеді.
Оқушылардың жыл мезгілдері жөніндегі түсінігін кеңейтіп, қоршаған ортадағы алуан түрлі ғажайып құбылыстар мен тылсым тіршіліктер құпиясына терең бойлауда дидактикалық ойынның сюжеті арқылы өткізілетін әдісі үлкен роль атқарады. Суреттерді пайдалану арқылы оның мазмұнын толықтырып, ойын түрін құбылта, түрлендіре ойнатуға болады. Мұндай ойындар табиғат жөніндегі түсініктерді бекітеді. Қысқа әңгіме, мақал-мәтел, сөзжұмбақ, жаңылтпаштардың пайдалануы ойынның мазмұнын байыиып, оқушының ой-қиялын дамытуға септігін тигізеді.
Қоршаған орта, экология туралы білім мен тәрбие беруде топ серуеннің ролі жоғары. Топ серуен мазмұны бағдарламада белгіленген тақырыпты қамтумен қатар, өтілген және өтілетін келесі тақырыптармен байланыстыра, сабақтастырыла жүргізіліп, әр уақытта жаңа ұғымдармен толықтырылып отырылады және ол өткен тақырыптарды бекіту, қайталау, қорытындылау мақсатымен өткізіледі. Топ серуенге шығу кезінде берілетін тәрбие түрі нақты объектілер мен құбылыстарға негізделеді. Мұндай жағдайда балалар білімі нақтыланып, бақылап көру арқылы теориялық ұғымдарын іс-жүзінде тексеру дағдылары қалыптасады.
Оқушылардың экологиялық білімді игеруі оқу-тәрбие жұмысында екі түрлі бағытта жүргізілуі керек:
Біріншіден, оқыту үдерісі барысында экологиялық мәселелердің бір-бірімен байланыстылығын ғылыми негізде қарапайым түрде оқушылардың жас ерекшеліктері арқылы беріліп, сабақтан тыс уақытта жүргізілетін тәрбие жұмыстарының нәтижесінде, олар табиғат пен қайта түлеген ортаға тиімді ықпал ету жөніндегі нақты білім мен практикалық тәжірибені, дағдыны меңгертеді.
Екіншіден, сабақтан тыс жұмыстарды жүргізгенде оқушыларға экологиялық білім беру мен табиғат қорғауға тәрбиелеу.
Мұндағы негізгі мақсат – оқушыларға табиғат заңдылықтарын қарапайым, оқушы түсінігіне сай ұғындыра, білім бере отырып, оны, яғни өзін қоршаған табиғи ортаны қорғауға ұдайы дайын тұруға тәрбиелеу.
Үздіксіз білім беру үдерісіндегі экологиялық тәрбие беруде бірқатар тәжірибелер жинақталып, педагогика ғылымдарының ұстанымдарына сәйкес оның мынадай мақсаттарын айқындалды:
бастауыш сынып оқушыларына экология ғылымы бойынша оның қағидалары мен заңдарын, салаларын таныстыру және оны өмірде қолдана білуге үйрету;
бастауыш сынып балаларын табиғатты сүюге, оған күнделікті іс-әрекетте қамқор болып жүруге тәрбиелеу;
үздіксіз білім беру процесінде балалардың экологиялық тәрбиелілігі мен мінез-құлық ережелерін жетілдіру;
экологиялық жағдайлардың себептерін ажырата білуге үйрету, жағдаттарды дұрыс шеше білуге үйрету;
табиғатпен қарым-қатынас кезіндегі табиғи құндылықты бағалай білу;
қоғамдағы өзгерістерден хабардар болып, экологиялық бәсекелестікке дайын болу.
Сонымен экологиялық білім беру дегеніміз – адамзат қауымы мен қоғамның үйлесімділігі нәтижесінде жүзеге асатын білім беру жүйесі мен оқыту үдерістерінің ең тиімді жолдарын өміршең ету деп білеміз. Оның ішінде қоршаған орта мен оның табиғат ресуртарын тиімді пайдалану барысында табиғатты қорғап, аялай білетін, ізгілікті экологиялық білімі мен мәдениеті жоғары жаңа ұрпақты тәрбиелеу ерекше орын алады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030 бағдарламасы – Алматы:1998.110б.
Сарыбеков М.Н. Методика работы с младшими школьниками по воспитанию у них бережного отношения к природе. Автореферат на соиск.к.п.н. – Москва:1984.21с.
Сарыбеков Н.с. Қазақтың табиғат қорғау дәстүрлері. – Тараз:1997.12б.
Мамбетқазиев С.Қ. Табиғат қорғау. Алматы:1992.67б.
