Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
Адам?а екі н?рсе керек тегі,
Бірі – тіл, бірі – ділі? ж?ректегі.
( Ж?сіп Баласа??ни )
«?ос тіл — ?ос ?анаты?» деп ?лы Абай айт?андай, бізді? елімізде ?ос тілді білу — ?мір талабы. ?аза?станда ?аза? тілі 1989 жылдан бастап мемлекеттік тіл бол?аннан бері, ?аза? тілі біртіндеп ?з орнын тапты. Халы? т?уелсіздігіні? е? басты белгісі – оны? ана тілі, ?лтты? м?дениеті. ?зіні? ана тілі, ?лтты? м?дениеті жо? ел ?з алдына мемлекет болып ?мір с?ре алмайды. Мемлекеттік тіл – т?уелсіз елді? негізгі р?міздеріні? бірі. Кез келген ?ркениетті елді? ?зіні? Туы, Елта?басы, ?н?раны, шекарасы болатыны секілді мемлекеттік тілі де болады. Бізді? ?аза? хал?ыны? тілі ?те бай, айтылу?а орамды, к?ркем тіл. Тіл – адамны? барлы? саналы ?міріні? ??ралы: ?нер-білімді, м?дениеттілікті, ?о?амны? белсенді азаматы болуды тіл ар?ылы ?йренеді. Тіл оны? ішінде бізді? ана тілі еліміздегі халы?тарды? барлы? іс-?рекетіні?, ?арым-?атынасыны? ??ралы болуы тиіс, оны? м?дениетін жо?ары саты?а к?теру ?рбірімізді? борышымыз. Тіл туралы за?ны? ?абылдан?аны, оны? баптарыны? ж?зеге асырылуыны? ба?дарламаларыны? жаса?тал?аны, мемлекет басшысыны? тіл саясатында д?рыс ба?ыт ?стап, ?олдау танытып отыр?аны к?пке м?лім. Атал?ан ?рекеттерді? бастауы мектептерде ?аза? тілін о?ып ?йретуді д?рыс жол?а ?ою болып табылатыны с?зсіз. Сол себепті басты жауапкершілік тіл мамандарына, я?ни біздерге ж?ктеліп отыр. Ата за?ны? баптарында сонымен ?атар «Тіл саясатыны? т?жырымдамасы» мен «Тіл туралы За?да» айтыл?ан басты м?селе — мемлекеттік тілді дамыту.
?аза? тілі — ?лемдегі алты мы??а жуы? тілдерді? ішіндегі ?олдану ?рісі жа?ынан жетпісінші, ал тіл байлы?ы мен к?ркемдігі, оралымды?ы жа?ынан ал?аш?ы онды?тар ?атарында?ы тіл. Сондай-а?, ол д?ние ж?зіндегі ауызша ж?не жазбаша тіл м?дениеті ?алыптас?ан алты ж?з тілді?, мемлекеттік м?ртебеге ие екі ж?з тілді? ?атарында т?р.
Тіл – ?астерлі де, ?асиетті ??ым. Ол ?рбір адам?а ана с?тімен бірге еніп, ?алыптасады. Ана тілін с?йген адам ту?ан жерін, елін, Отанын, атамекенін с?йеді деген с?з. Ал, б?ларды? б?рі – адам баласы ?шін е? ?асиетті ??ымдар. ?мірді? алмастай ?ырын, абзал сырын т?сіне білуіне басты себепкер – ана тілі.
Тіл туралы с?з ?оз?ал?анда, б?л м?селені? ішінен бас?а ?лт ?кілдеріне ?аза? тілін о?ытуды жеке б?ліп алмаса болмайды. ?йткені, ?азіргі та?да?ы к?п ж?мыс істелініп, жан-жа?ты ?арастырылып отыр?ан проблема – орыс аудиториясында ?аза? тілін о?ыту. Сонымен ?атар, б?л тілдік коммуникацияны? тікелей зерттеу объектісі бола келіп, ?азіргі кезе?де ?зекті болып отыр?ан ?аза?ша с?йлеуге ?йретуді? тиімді жолдарын табу?а к?мектеседі. Орыс аудиториясында ?аза? тілі саба?ын ж?ргізумен айналысып ж?рген ?стаздар, тілшілер, ?алымдар: Ш.Х.Сарыбаев, И.В.Маманов, ?.Бегалиев, С.Жиенбаев, Т.Аяпова, Ш.Бект?ров, К.Сариева, А.Ж?нісбеков, Ф.Р.Ахметжанова, Ф.Оразбаева, ?.Бітібаева т.б. Б?ларды? ?р?айсысы ?р т?рлі м?селелерді ?арастыра келіп, ?аза? тілін о?ыту саласыны? дамып, жетілуіне ?лес ?осуда.
Б?гін бізді? алдымызда т?р?ан ма?сат — ?зге тілді аудиторияны ?аза? тіліне ?йрету ?ана емес, сонымен ?атар алдымызда отыр?ан ш?кірттерді? Отаныны? ?адір-?асиетін сезініп, оны? алдында?ы ?лт жауапкершілігін ??ынып, ол ?шін басын б?йгеге тігетін т?уекелге баратын т?л?а ?алыптастыру. Сол сия?ты, барлы? отандастарды? Отанымен рухани ж?не материалды? ты?ыз байланыста болуы, ?зі ?сіп -?нген айма??а деген с?йіспеншілігін арттыру — патриотизмні? ?айнар к?зі.
Мемлекеттік тілді ?зге ?лт мектептеріндегі о?ушылар?а ?йрету – аса к?рделі ізденісті ?ажет ететін ж?мыс. М?ны мектеп м??алімдерімен с?хбат барысында бай?ады?. Мемлекеттік педагогикалы? практикадан ?ткен №17 мектеп-гимназияны? ?аза? тілі мен ?дебиеті п?ні м??алімі Кенже?алиева Г?л?нда Мынжасаровнаны? пікіріне с?йенсек, «О?ушылар?а мемлекеттік тілді ?йретуде жа?сы жетістіктерге жетуі ?шін: біріншіден, п?нді ?йрету, ?ылым негіздерімен ?аруландыру; екіншіден, саналы, мазм?нды, ба?дарлама мен о?улы?тар; ?шіншіден, ?рі тиімді, ?рі пайдалы инновациялы? технологияларды пайдалана білу керек, сонда ?ана біз о?ушы бойында?ы тілге деген ?ызы?ушылы?ты арттыра аламыз» — дейді. Саба?ты? ?ызы?ты, сапалы ?туі тікелей м??алімні? шеберлігіне байланысты болады. ?ызы?ушылы?ты арттыру?а арнал?ан ?азіргі кезде к?птеген технологиялар бар.
Со??ы жылдарда?ы тілші, ?діскер ?алымдарды? зерттеу ж?мыстарыны? н?тижесіне с?йенсек, мектеп о?ушыларыны? к?пшілігіні? с?здік ?оры ж?та?, с?з тіркестерін, с?йлем ж?не м?тін (топик) ??рауда д?рменсіздік танытатынды?ын, ойын ж?йелі т?рде жеткізе алмайтынды?ын, ауызша с?йлеу да?дысыны? т?мендігін бай?ау?а болады деген пікірді тілге тиек етіп отыр. ?азіргі кезде ?зге тілді о?ушыларды? ауызша с?йлеу ?рекетін ?алыптастыру – б?гінгі к?нні? ?зекті м?селесі болып табылады. Осы жерде К.Г.Мынжасаровнаны? мына с?зін айта кеткім келеді: «?р м??алім мектепте ж?мыс ат?ару барысында білім беру мен т?рбиелеуде о?тайлы н?тиже беретін ?з ?дістемесін ??р?аны ж?н. Сол жа?дайда ?ана жыл сайын о?ушыларыны? білім де?гейіні? ?суін бай?ау?а болады. Мемлекеттік тілді ?йретудегі басты ма?сат – тіл дамыту бол?анды?тан, саба? барысында к?здейтін м?селе – о?ушыларды? с?йлеу тілін, сауаттылы?ын таныту, тілді ?ызы?тырып о?ыту амалдары ар?ылы ?аза? тілінде еркін с?йлей білу да?дыларын ?алыптастырып, о?ушыларды? лексикалы? ?орын байытып, мемлекеттік тілде с?йлей, жаза, о?и білуге ?йрету ».
?азіргі кезде тілді коммуникативтік о?ыту м?селесіне ерекше назар аударуда. ?зге тілді ?лт мектептеріне ?аза? тілін о?ытуды? жа?а технологиясы тілді? коммуниктивтік ?ызметін ескере отырып, оны коммуникативтік танымды? жа?ынан ме?гертуді к?здейді.
Коммуникативтік о?ыту технологиясы дегеніміз пікір алысу?а негізделген ?дістеме. Ал, адамдар тілді с?йлем т?рінде ?олдан?анда ?ана бірін-бірі т?сініп, пікірлесе алады. О?ушыларды белгілі бір д?режеде с?йлеуге, ?з ойын бас?а?а жеткізе алатын, біреуді? с?йлеген с?зін, жаз?анын т?сіне алатын д?режеге жеткізу ?шін, ал?аш?ы саба?тан бастап с?йлем т?рінде ?йретілуі тиіс. Себебі, жеке атау т?л?алы с?здер де, грамматикалы? формалар да ?зара бір-бірімен байланысып, с?йлем ??рамына енгенде ?ана т?тас ая?тал?ан ойды білдіре алады. ?зге тілді ?лт мектептерінде ?аза? тілін о?ушылар?а ?йрету барысында коммуникативті о?ыту
технологиясын пайдалану ?з жемісін береді деген ойдамын, себебі о?ушылар?а тілді ?йреткенде жала? с?зден г?рі с?йлем ар?ылы ?йрету, о?ушыларды? тілді тез ме?геруіне септігін тигізеді. ?зім осы технологияны практика барысында ?олдан?анымда, о?ушыларымны? с?йлеу,пікір алысу де?гейлеріні? ?скендігін бай?адым.
О?ушыларды? саба?та айтыл?ан хабарларды? ма?ынасын т?сінуі, оларды? т?пкі ма?сатын танып білуі ж?не ?зіні? жеке ма?сатын іске асыруы ?те ма?ызды іс. Осы біліктілік коммуниктивтік деп аталады. О?ытуда?ы коммуникативті біліктілік де?гейді Германияны? о?у ба?дарламасын жаса?ан неміс ?алымдары Г.Нойнер, Г.Хунфельд былай т?сіндіреді: коммуникация – тіл ж?не іс-?имыл (к?лу, дауыс ыр?а?ы сия?ты) ?рекеттер ар?ылы болады. Ол алдын-ала жоспарлан?ан, дайындал?ан болуы немесе жоспарланба?ан болуы м?мкін. Саба? ?стінде ?детте дайындал?ан, жоспарлы с?йлеу коммуникациясына к?п к??іл б?лінеді.
Коммуникативтік біліктілік мынадай о?у ма?саттарын ?амтиды:
1. Когнитивті ма?ыналы? ма?сат, я?ни о?ушы коммуникативтік жа?даяттарды ??гімелесу, с?йлесу, ?арым-?атынас туындайтын жа?дайларды таба білуі керек. Ол ?зіні? іс-?рекетіні?, с?йлесуіні?, ?арым- ?атынас жасауыны? барысында — осы жайттарды ескеруге да?дылануы, ?йренуі ?ажет.
2. ?леуметтік ма?сат оны ж?зеге асыру кезінде о?ушы ?зін-?зі ?алай ?стайтынын біле отырып, ?з іс-?рекетіне жауап бере алады. Ал?а ?ой?ан ма?сатына бас?алармен бірге жетуге ?мтылады, сондай-а? ?арым-?атынас жасайтын ?ріптесімен жеке т?л?а ретінде те? жа?дайда болу?а тырысады.
3. Лингвистикалы? біліктілік ма?сат. Б?л ма?сат?а с?йкес о?ушы ойларын, іс-?рекетін с?йлеп жеткізе алу?а ынталы болады.
Г.Нойнерді? пайымдауынша, б?л ?ш компонент б?лек-б?лек емес, керісінше, ?зара ты?ыз байланыста болады.
?аза? тілін о?ытуда коммуникативтік ма?сат?а жетуде ауызша с?йлеуді? ма?ызы зор. С?йлеуге ?йрету ?шін о?ыту ?дісі ситуативті болуы керек, себебі: ситуативтілік с?йлеу ?рекетіні? таби?и ?асиеті болып табылады.
С?йлеуге ?йрету ?шін ?ажетті ситуацияларды мынадай жолдармен беруге болады:
Атал?ан мектепті? о?ушылармен ??гіме барысында бай?а?анымыз, т?рлі суреттер, ситуациялы? с?ра?тар, жарыс саба?тар біріншіден, оларды? бойында?ы ?ызы?ушылы?ты оятса, екіншіден, ?з ойларын жеткізе білуге да?дыландырады, белсенділігін, ынтасын арттырады. Ж?не де к?нделікті ?мірдегі болып жат?ан ??былыстар, ?орша?ан ортамен байланысты, т.б. да т?рлі с?ра?тар о?ушыларды? с?йлеу тіліні? дамуына зор ы?пал етеді. Мысалы, «Б?гін ауа райы ?андай?» деген с?ра??а біреуі «к?шті», екіншісі «Б?гін к?н жылы, м?ндай ауа райы ма?ан ?найды»,енді бірі «Ауа райы тамаша»,т.б. жауаптар беруі м?мкін.
Коммуникативті о?ыту технологиясы о?ыту процесінде ма?ызды р?лге ие. ?рт?рлі ?діс-т?сілдерді, о?ушылар?а ты? м?лімет, ?ызы?ты тапсырмалар беріп отыру м??алімні? ?йымдастыру ?абілетіне байланысты.О?ушылар?а ?алайда ?аза? тілін жа?сы ме?гертсем деген ?стаз о?ытуды? т?рлі т?сілдерін ?олданады. ?андайда бір ?діс болмасын, оны? ?зіне т?н арты?шылы?тары мен кемшіліктері болады. Коммуникативті о?ыту технологиясы негізінде а?паратты инновация технологияларды ?олдану барысында к?птеген арты?шылы?тар?а к?з жеткізуге болады, себебі осы технологияларды? негізінде білім беру — о?ушыны ауызша (ты?дау, т?сіну, с?йлеу) ж?не коммуникация?а (о?у, жазу) тарту я?ни, о?ылып жат?ан тілде ?арым-?атынас ?алыптастыру деген с?з. Коммуникативті о?ыту технологиясы ?аза? тілін о?ытуда?ы о?у-т?рбие ?дерісіні? барлы? ма?сат міндеттерін ?амтиды.
Бізді? ма?сатымыз ?зге ?лт ?кілдерін ?аза? ?ылып шы?ару емес, олар?а мемлекеттік тілді т?сініп, ?дет-??рпымызды сыйлап, ал?ан білімдерін іс-ж?зінде іске асыра білуге т?рбиелеу. ?йренушіге жала? с?здермен с?з тіркестерімен жаттанды с?йлеуге ?алыптастырмай, ?йренген с?здерін с?йлеуде, ??гімелескенде д?рыс ?олдана білуге жатты?тыру.
Республикамызды? президенті Н.?. Назарбаевты? «Мемлекеттік тілді игеру — ?рбір азаматты? ізгілікті борышы» деген с?зі ?аза?станда т?ратын ?рбір адамды ойландыру?а тиіс.
С?з со?ында?ы айтарым, ?аза? тілі – д?ст?рлі, т?ра?ты, ?ата? тілдік нормасы бар, стильдік тарма?тары саралан?ан, жалпы халы?ты? тілден ?лтты? де?гейге к?терілген тіл.
Бізді? ана тіліміз — ?аза? тілі:
Елбасымыз: «?аза? тілі ?ш тілді? біреуі болып ?алмайды. ?ш тілді? біріншісі, негізгісі, бастысы, ма?ыздысы бола береді. ?аза? тілі – ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі» — деп атап к?рсетті.
Мемлекеттік тіл Елбасымыз атап айт?андай, «барша ?аза?станды?тарды біріктіруді? басты факторы» екендігін ?р?ашан есте са?тауымыз керек.
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт