ПРОГРАММА
«Ужуглел»
1 КЛАССТАРГА
Тайылбыр бижик.
Бо программаны 1-4 класстарның тыва дыл болгаш номчулга кичээлинге таарыштыр тургускан. Бо класстарда өөренип турар уругларның билиг мергежилиниң бедиин барымдаалааш, бердинген темаларга немелде материалдарны киирген. Ол ажылдың кол угланыышкыны уругларның чугаазын сайзырадыры, ниити билиин бедидери, өөренип турар чүүлдерин сайгарып, бөлүктеп, деңнеп, түңнеп билиринге оларның иштинден кол болгаш чугула чүүлдерни тып тайылбырлаарынга өөреникчилерни чаңчыктырар.
Программаның кол угланыышкыны дараазында сорулгаларны чедип алырынче угланган.
а) уругларны чечен чогаал оранынче углап, сөстүң уран чурумалдыг овур-хевирин дамчыштыр сөзүглелдиң долу болгаш делгем утка-шынарлыын хөй талазындан угаап билип алырынга дузалааар;
б) чечен сөстүң чогаалдары уругларны номчулгага ынак, бүгү-ле чараш чүүлге хандыкшылдыг, ону шын үнелеп билир кылдыр чаңчыктырар ужурлуг;
в) номчаан чүүлүнүң утказын шиңгээдиринден аңгыда уругларның ниити билииниң деңнелин делгемчидериниң дуржулзазын байыдар болгаш амыдыралга оларның мөзү-шынарлыг, эстетиктиг хамаарылгазын база хевирлээр;
г) чечен чогаалды уруглар боттары шилип ап, ону таалап номчуксаар күзелин боттандырар.
Башкы уругларны бичиизинден эгелеп коллективтиг езуга бот-боттарынга негелдени, шынчы ак сеткилдиг, быжыг туруштуг, эрес-дидим болурунга, күш-ажылга киириштирер сорулгалыг.
Класс бүрүзүнге номчулга кичээлиниң 30-35 минутазын чогаалды номчуурунга болгаш сайгарарынга, а киирилде беседага, словарь ажылынга сөзүглелдиң уткзын илередиринге херек. Өске-даа ажылдарга 10-15 минутадан хөй эвес үени чарыгдаар.
Сөзүглел-биле ажыл бир класстан өске класстан чоорту нарыыдап чоруп орар.
Берге эвес сөзүглелди литературлуг шын адаанын езугаар, медерелдиг шын аянныг чүгүртү номчуур.
Номчулганың темпизин шын сагып билир. Чыл төнчүзүнде таныш эвес сөгүглелди номчуурунуң дүргени бир минутада 90-дан өрү сөстерни номчуур.
Тыва дылдың лексика болгаш фонетика талазы-биле эге билигни алыры.
Шын номчулга болгаш бижилгеге чаңчыктырып, ийи болгаш оон хөй кижилер аразынга чугаалажыышкынынга киржир;
Чаңгыс кижиниң сагыш-сеткилин илереткен чугааны тургузар болгаш бичии хемчээлдиг шинчилел болгаш медээ сөзүглелдерни бижиир.
Тыва дылга хумагалыг болур, сагыш-сеткилинден ооң арыын онзагайын үнелеп, камнаарынга харыысалгалыг болур.
Тыва дылынга сонуургалын оттурар болгаш бодунуң чугаа домаан сайзырадырга чүткүлүн бедидер.
Эге школага тыва дыл болгаш номчулга өске эртемнерни өөрениринге болгаш уругларның коллективке ижиктиреринге эң-не кол черни ээлеп турар.
Өөреникчилерниң кичээлге болгаш кичээлден дашкаар ажылдарга киржилгези:
1. Дыңнап тургаш, адаар:
башкының берген үлегерин өттүнүп үннү шын адаар;
сөске үннүң туружун шын илередип, тода адаар;
эжеш ажык эвес үннерниң ылгалын тода адаар;
узун, кыска, өк-биле адаар ажык үннерни онзагайлап адаар;
алфавитти чурум-чыскаал аайы-биле адаар;
үлегерлээн болгаш словарь сөстерин дыңнап адаар.
2. Бөлүктел ажылы:
эге болгаш сөөлгү үннериниң аайы-биле сөстерни бөлүктээр; бердинген үнге сөстерни шилип тывар;
дөмей уткалыг сөстерни бөлүктээр;
узадыр адаар ажык үннерлиг сөстерни бөлүктээр;
өк-биле адаар ажык үннерлиг сөстерни бөлүктээр;
үнү биле үжүү дең сөстерни бөлүктээр;
үжүү хөй, үнү эвээш сөстерни; үнү хөй, үжүү эвээш сөстерни бөлүктээр;
бижиири чаңгыс дүрүмге чагыртыр сөстерни бөлүктээр;
эжеш ажык эвес үннерлиг сөстерни бөлүктээр;
тема аайы-биле бөлүктээри: ногаа аймаа, ыяш аймаа, хеп аймаа, сава, аъш-чем дээш оон-даа өске.
3. Хайгаарал ажылы:
башкының номчаан шүлүүнден бердинген үн кирген сөстерни тывар, ол сөсте үннүң туружун (эгезинде, ортузунда, сөөлүнде) тодарадыр;
бердинген үннерден херек үннү тывар, оон характеристиказын чугаалаар. Чижээ: Б...р )е,ээ) келем, акый!
Сөзүглелге дөмей уткалыг сөстерни ажыглаар
Сөзүглелден медээ, айтырыг, кыйгырыг домактарын тывар;
Сөзүглелден чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарны тывар;
Сөзүглелден хуу аттарны көргүскен сөстерни тывар;
4. Хевирлеп - дүрзүлээр ажыл:
сөстүң үн тургузуун дүрзүлел чуруун шыяр;
демир дузак, пластилин болгаш өске-даа материалдарның дузазы-биле үжүктерни дүрзүлеп кылыр;
домактарның тургузуун дүрзүлеп чуруун шыяр;
сөс тургузуун дүрзүлеп шыяр;
дорт чугаалыг домакты дүрзүлеп чуруун шыяр;
кескен үжүктер-биле кассага сөстер тургузар;
5. Деңнээри:
бердинген дүрзүге тааржыр сөстерни тывары;
номчаан сөзүнге дүүштүр чурукту дөмейлээр;
үн болгаш оон үжүүн деңнээр;
улуг болгаш бичии үжүктерниң бижээнин деңнээр;
үлегерлиг бижилге биле өөреникчиниң бижээнин деңнээр;
домак биле сөстү деңнээр;
6.Хынаары:
бөлүк аайы-биле бодунуң ажылын хынаар болгаш үнелээри;
частырыгларны тыпкаш, ону эдер, слог бүрүзүнде ажык үннерниң барын хынаар;
чурукта чүгле бердинген үжүк бар кезээн будуур;
бөлүк сөстерден артык сөстү тывар.
7. Тайылбырлаары:
узун, кыска болгаш өк-биле адаар ажык үннерни шын адаарын, оларның туружун, дүрзүге көргүзүп тайылбырлаар;
чымчак болгаш кадыг демдектерниң ужур-дузазын тайылбырлаар;
улуг үжүк-биле бижиир сөстерниң дүрүмү;
сөстү слогтарга чарарының дүрүмү;
сөстүң дорт болгаш доора утказын тайылбырлаар;
чаңгыс аймак кежигүннерлиг домакты шын бижиириниң дүрүмү.
8.Шинчилээри:
сөстерни слогтарга чарары, сөсте каш слог барын тодарадыры, бердинген слогтарга тааржыр сөстерни тывары (-- мал-чын-нар);
чурукка ат тыпсыр;
домактың эгезин, төнчүзүн утка-аайы-биле эде тургузар;
номчаан сөзүглелинде кандыг болуушкуннар болуп турарынга хамаарышкан салдынган айтырыгларга харыылаар;
сөзүглелдиң кол утказын чугаалаар;
сөстерниң утказының аайы-биле (чүвелерни көргүзүп турар сөстер, чүвелерниң ылгавыр демдээн көргүзер сөстер, чүвелерниң кылдыныын көргүзер сөстер) шинчилээр.
9. Номчулга:
слогтап номчуур;
бодунуң иштинде номчуур;
химиренип номчуур;
рольдап номчуур;
бижик демдектерин сагып, домактарны аянныг номчуур
шиижидип ойнаары;
хевирин өскерткен домакты азы сөзүглелди эдип номчуур.
10. Дүжүрүп бижилге:
башкының бижээн үлегеринден дүжүрүп бижиир;
парламал болгаш бижимел сөзүглелди дүжүрүп бижиир;
бердинген даалга-биле сөстерни болгаш домактарны дүжүрүп бижиири;
хевирин өскерткен сөзүглелди эде тургуспушаан бижиир.
Өөреникчилерниң номчулга талазы-биле алган билиглеринге, мергежилдеринге, чаңчылдарынга кол негелделер
1-ги классты доозуп турар уруглар төрээн дылының бүгү үннерин болгаш үжүктерин, оларның кол ылгалын билген турар.
Өөреникчилерниң кол мергежилдери болгаш чаңчылдары: сөстерде үннерни ылгап, оларның туружун тодарадып билир; ажык, ажык эвес үннерни болгаш үжүктерни, кыска, узун ажык үннерни болгаш үжүктерни бот-боттарындан ылгап билири; домактарның болгаш сөстерниң анализ-синтезтиг сайгарылгазын кылып, домактардан сөстерни ылгап тывар; улуг болгаш биче үжүктерни шын, чараш, тода бижип билир; бижимел болгаш парламал шрифт-биле бижиттинген сөстерни, домактарны иштинде слогтап адап ора, шын дүжүрүп бижип; адаары болгаш бижиири дүүшкек 3—4 берге эвес сөстен тургустунган домактарны адап бээрге, үжүктер кагбайн шын бижиир; домак эгезинге улуг үжүктү бижиири; сөөлүнге улуг секти салыры.
Нарын эвес сөстерни слогтавайн чүгүртү номчуп, оларның шын, медерелдиг, аянныг болурун сагыыры; сөстерни тода адавышаан, домак сөөлүге интонацияны, домактар аразынга паузаны кылыр; башкының номчаан азы чугаалаан чүүлүн кичээнгейлиг дыңнаар болгаш утказын сактып алыр; номчаан чүүлүнге хамаарышкан айтырыгларны харыылаары болгаш башкының дузазы-биле оон, кол утказын илередири; ону кезектерге чарары; сөзүглелди иштинде номчааш, утказын билип алган шаа-биле чугаалап шыдаар; номчаан номнарының адын, авторун шын адап билир; доктаадып алган шүлүктерин аянныг чугаалап билир; номчулганың негелделерин болгаш шынарларын шын сагывышаан, номчуурунуң, темпизин дүргедедип шыдаары; чыл төнчүзүнде номчуурунуң, дүргени 1 минутада 25—35 хире сөс; сюжеттиг чуруктар-биле харылзаалыг чугаа тургузары.
Номчаан номнарының авторун, адын шын сактып ап, 5—8 хире биче хемчээлдиг шүлүктерни шээжи-биле аянныг чугаалап билир.
Бижик демдектерин (. ! ? ) барымдаалап домактарны шын номчууру; оларның аразынга үн доктаашкынын кылып билир.
Сюжеттиг болгаш темалыг чуруктарны көрүп тургаш, 3—4 домактан тургустунган харылзаалыг аас-даа, бижимел- даа чугааны тургузуп билир.
Долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус-биле таныжылганың түңнелинде өөреникчилер дараазында кол-кол билиглер болгаш чаңчылдарны чедип алыр: чурттап турар республиказының болгаш найысылалының адын билир; кудумчу кежериниң, транспорту оюп эртериниң, кудумчуга чадаг кижилерниң оруктарга чоруур чурумнарын, өрт болдурбазының чамдык дүрүмнерин сагып билир; чылдың янзы-бүрү үелеринде агаар-бойдустуң, онзагай демдектерин эскерип билир; чурттап турар черинде чанар болгаш кыштаар элээн каш куштарның аттарын билир; оларны ылгап шыдаар.
Чараштыр бижилге
Улуг болгаш бичии үжүктерниң кезектериниң аттарын болгаш бижиириниң дөмейлешкээн барымдаалап дараазында чурум ёзугаар бөлүктерге чарар.
Бичии үжүктер
1. Дорт шугумдан база үстүнде ээтпектиг, адаанда ээтпектиг шугумнардан тургустунган үжүктер: и, ш, г, п, р, ү, Ү
2. Үстүнде айыткан шугумнарга точкалар болгаш дүүшкүннер немешкенинден тургустунган үжүктер: й, л, м, ц, щ, н, ң, ь, ы
3. Төгериктерден тургустунган үжүктер: о, ө , а, ю, ф, б, д, я
4. Солагай талакы чартык төгериктерден тургустунган үжүктер: с, е, ё, ч, ъ, ъ, в
5. Бир талакы чартык төгериктерниң каттышканындан тургустунган үжүктер:
э, х, ж, з, к
Улуг үжүктер
1. Кол элементизи үстүкү азы адаккы кезектеринде ээтпек шыйыглыг үжүктер:
И, Ш, Ч, Ц, Щ, Л, М, А — 8
2. Кол кезээ чартык болгаш бүдүн төгерик үжүктер:
О, Ө, С, Э, X, 3, Я, Е, Ё, Ж — 10
3. Кол элементизи чалбыыш хевирлиг шугумдан тургустунган үжүктер:
У, Y, Н, К, Ы, Ю, Р, В, Ф — 9
4. Кол элементизи чалбыыш хевирлиг шугумнуң чалгыгланчак шугум-биле каттышканындан тургустунган үжүктер: Г, П,Т, Б, Д — 5
1—4 класстарга класстан дашкаар номчулга
Класстан дашкаар номчулга — уругларны чечен чогаалга хандыкшыдарының бир аргазы, литературлуг номчулганың чарылбас кезээ. Класстан дашкаар номчулганың кол сорулгалары өөреникчилерни уруглар чогаалы-биле таныштырбышаан, номга ынак болурунга кижизидер; уран чогаал дамчыштыр угаан-билииниң ниити деңнелин бедидер; эстетиктиг мөзү-бүдүжүн хевирлеп, ниити сайзыралын чедип алыры; сагыш-сеткил культуразын бүгү талалыг байыдары болур.
Класстан дашкаар номчулга өөреникчиниң назы-харын, амыдыралчы дуржулгазын шыңгыы барымдаалаар болганда, номчуурунга сүмелеп турар номнар шын шилиттинген турар ужурлуг. Уругларның номчулгазын шын, системалыг, ажыктыг кылдыр чорударынга башкының медерелдиг шилилгези албан негеттинер. Кол черни улустуң аас чогаалы, тыва чечен чогаал, орус болгаш өске-даа хөй национал улустуң чогаалдары, даштыкы классика ээлээн турарын чугула деп сүмелеп турар.
Тыва улустуң аас чогаалының эң-не дээре үлегерин эге класстарга өөредип тура, ук чогаалдарда улусчу чаңчыл-сагылгаларны уругларга билиндирип база уруглар боттары ону эскерип билиринге чаңчыктырар аргаларны ажыглаар. Программада айыткан кол-кол темалар, чогаалдың хевирлери, авторлар, чогаалдардан аңгыда, класстан дашкаар номчулгага кайы авторларны, кандыг номнарны, чогаалдарны сүмелээри башкыдан улуг хамааржыр. Ооң-биле чергелештир башкы уругларның кандыг чогаалдарга сонуургалдыын, ук чогаалчының амгы үе-чадада, ниити литературада ээлеп турар туружун, ролюн барымдаалап көөрү база чугула.
Класстан дашкаар номчулга программазының база бир кол хевири, кол өзээ — ооң хөй янзылыг (вариантылыг) болуп турары. Ол чорук башкыга уругларның номчулгага хереглел-сонуургалын болгаш бот-тускайлаң номчуп база сайгарып билиринге дузалаар.
БЕЛЕТКЕЛ ҮЕЗИ
Башкының кол сорулгалары:
1) уругларны школаның чурум-сагылгазы-биле таныштырып, оларны аңаа чаңчыктырары;
2) уруглар коллективин тургузуп организастаары;
3) бижикке өөредиринге белеткел;
Ол ажылдарнын кол утказы-биле уругларның сөс курлавырын байыдып, чугаазын сайзырадыры. Уругларны доктаамал кичээнгейлиг, хайгаараачал, сонуургаачал, өөредилгээ сундулуг болурунга белеткээр. Билип алган чүүлдерин деңнеп, сайгарып, түңнеп билиринге чаңчыктырар.
Уругларның школага келген баштайгы хүннеринден эгелээш-ле улусчу педагогиканың кижизидилгеге салдарлыг аргаларынга даянып алгаш, чараш аажы-чаңга, найыралдыг болурунга, хүндүлээчел биче-сеткилдиг, ажылгыр болурунга, бойдуска болгаш ниитиниң өнчү-хөренгизинге камныг болурун кижизидип чаңчыктырар.
Парта азы стол артынга шын олурары. Бижилге, номчулга үезинде бодун шын алдынары, демир-үжүктү шын тудары, кыдыраашты салыры, кичээл үезинде башкыны эки дыңнаары. Бо негелделерни хүннүң-не кичээл санында чорудуп тургаш, уругларны чаңчыктырар. Белеткел үезиниң бир кол сорулгазы уругларны үннер болгаш үжүктер-биле таныштырып, номчуп өөрениринге белеткээр. Ынчангаш:
а) ном-биле таныжар;
б) оон чуруктары, схемаларын ажыглап тургаш ажыл чорудар;
в) үннүң анализ-синтезтиг методун ажыглавышаан, бижикке өөредиринге белеткел ажылдары; «домак», «сөс», «слог», «үн» деп терминнер-биле таныжылга, сөстү дыңнап, адап тургаш, ында кирген ажык болгаш ажык эвес үннерни ылгап билиринге чаңчыктырар.
ҮЖҮГЛЕЛ ҮЕЗИ
Уругларны шын номчуурунга өөредири - башкының эң харыысалгалыг ажылы.
Үжүглел үезинден эгелеп-ле, үннүг анализ-синтезтиг методту ажыглап тургаш, номчуурунга өөредир үннүң анализин кылырда чугаадан домакты, домактан сөстү, сөстен слогтарны, слогтардан үннерни, үннерден чаңгыс херек үннү адап, дыңнап тургаш, ылгадып үндүрер.
Үннүң синтезин кылырда, чаңгыс үннү өске үннерге кожар, үннерден слог, слогтардан сөс, сөстерден домак тургузуп өөредир.
Үннүң анализ-синтезин чорудуп тургаш, кол-ла чүве - уругларны шын дыңнап бижииринге чаңчыктырары. Оларның чугаалап, бижип, номчууру оон дыка хамаарылгалыг. Номчулга үезинде сөстерни шын адап, номчаан чүүлүнүң утказын медереп билиринче угланган ажылды чорудар.
Үжүктер бижий берген үеде уруглар-биле бижилгениң белеткелин шын чорудары чугула. Баштай үжүктернин кол-кол элементилерлерин бижип өөредир:
Үжүктерни тода болгаш номчуттунгур кылдыр бижидип чаңчыктырар. Сөстү бижиириниң мурнунда ооң утказын тодарадып, ында каш үн, үжүк барын сайгарып, орфографияның дүрүмнери-биле харылзаштырар. Парламал болгаш бижимел сөстерни домактарны дүжүрүп бижиири. Бижиириниң темпизин чоорту дүргедедип, кыдыраажын арыг-силиг эдилеп, кызыл шыйыг-биле аңгылаан шөлдү сагыыры.
ҮЖҮГЛЕЛ СООНДАГЫ ҮЕ.
Үжүглел соондагы үеде бижилгеге чорудар ажылдар:
1. Үжүглел үезинде билип алган билиглерин быжыглап, системажыдары.
2.Үннер болшаг үжүктерниң ылгалы. Ажык болгаш ажык эвес үннер.
3.Үн илеретпес үжүктер. Алфавит-биле практиктиг таныжылга.
4.Сөс, домак, чугааның чүден тургустунары.
5.Сөстү слог аайы-биле көжүрери.
6.Бижиириниң темпизин чоорту дүргедедип, бижимел, парламал сөстерни, домактарны, улуг болгаш биче үжүктерниң кезектерин барымдаалап шын бижиири.
7.Адаары болгаш бижиири карышкак эвес сөстерни, домактарны башкы адап бээрге бижиири. Домак эгезинге, улуг үжүк бижиири, сөөлүнге улуг сек салырынга чаңчыктырары. Кижиниң ат, фамилиязын, адазының адын шын бижииринге мергежилгелер чорудар.
Номчулганың чаңчылдарын ханылыдыр болгаш быжыглап, слогтап-даа, слогтаашкын чокка-даа шын адап номчуп өөредир. Сөзүглелде абзацтарны эскерип билири болгаш абзац бүрүзүнүң утказын чугаалап билиринге чаңчыктырар. Номчаан чүүлүнүң утказын дүүштүр айтырыгларга харыылаары, сөзүглел иштинден тып номчууру. Диалогтарны, сөзүглелдерни аянныг кылдыр рольдап номчууру.
Сюжеттиг чуруктарга сөзүглелди тургузары.
Номчулганың темпизин чоорту дүргедедириниң аргаларын башкы ажыглаар, чыл төнчүзүнде 1 минутада 25-35 хире сөс номчуурун чедип алыр.
Тыва дыл болгаш номчулга.
Бирги класска класстан дашкаар чорудар кичээлдерниң сорулгалары:
1. Уругларны школа-биле болгаш школачы амыдырал-биле таныштырар болгаш өске-даа ажылдакчыларны танып, оларның ажылын хүндүлеп билиринге чаңчыктырары.
2. Бүдүн төлептиг ап билири. Бодунуң болгаш өскениң үезин үнелээри. Каржы болбас.
3.Улуг улусту хүндүлеп, бичии кижилерни кээргеп, чаптап билири. Хире-шаа-биле дузазын чедирип, ачы-буянныг, биче сеткилдиг болурун хевирлээр.
4.Школанын хөй-ниити ажылынга ак-сеткилдиг киржири. Эш-өөрү –биле эп-найыралдыг, дузааргак болуру. Сагылга-чурумга хамаарышкан мораль-этиктиг билиглерни сагып билиринге чаңчыктырар.
5. Төрээн чурту - Тывазынга, Россияга ынаа болгаш чоргааралы.. Ооң бойдузунга, дириг амытаннарынга, үнүштеринге, арга-арыынга, сагыш-човангыр, хумалалыг хамааралгазы болгаш сагыыр ужурлары.
6.Уругларга номну үнелеп, «Ном-билиглерниң үндезини» деп угаадыгны билиндирер. Уругларның делегей көрүүшкүнүн , номга сонуургалын бедидер. Номчулга-амыдыралдың бир кол негелдези кылдыр, номчуурунга чаңчыктырып, бибилиотека-биле харылзаазын быжыглааар.
№
Тема
Хереглээр сөстер
шагы
хүнү
сорулгазы
билиир ужурлуг чуулдери
1-ги улдуң ( шак)
Белеткел үези (12ш)
1.
Билиг кичээли
өөреникчи, школа, башкы, чечек, уруглар, оолдар
1
Билиг хуну
Хоойлу, конституция;класска сагыыр дурумнер
2.
Школа-биле таныжылга
библиотека, ном, журнал, класс, спортзал, чемненир чер(столовая), библиотекарь, компьютер
1
Таныжылга кичээли
Школага сагыыр дурумнер
3.
Чугаа
аас чугаа, , сөс, домак
1
Куш- ажыл дугайында таныжылга
Аас чугаа бижимел чугаа дугайында ниити билиг
4.
Бижилге кыдыраажы-биле таныжылга
улуг шугум, биче шугум, сан шугум, кызыл шугум
1
Ужуглелдин бижилгези №1 биле таныжылга
Ооредилге херекселдерин шын салыры, шын олурары
5, 6.
Домак
домак, сөстер,домактың эгези, домактың төнчүзү
2
Чурук езугаар домактар тургузары
Домактарны демдеглеп, схемазын коргузери
7, 8.
Сөс
үн, сөс
2
Сос дугайында билиин быжыдар
Домактарны состерге чарары
9, 10.
Слог
үн, үжүк, слог, сөс, домак, чугаа
2
Состерде слогтар санын тывары
Состу кезектерге (слогтарга) чарары
11.
Үн
үн органы, аас, дыл, думчук, өк
1
Унну дыннаар болгаш адаар, уннер
биле таныжылга
Состе уннерни ылгап тывары
12.
Ажык болгаш ажык эвес үннер-биле таныжылга
ажык үн, ажык эвес үн, шаптараазынныг үн, хостуг үн
1
Ажык болгаш ажык эвес үннер дугайында нити билиг
Ажык болгаш ажык эвес үннерни тогериктер биле демдеглээри
Үжүглел үези (107 ш)
1.
Аа деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ава, аяк, ай, стакан,тавак,
1
Улуг бичии А,а үжүк-биле таныжылга
Кыска, узун а-деп ужукту адап,улуг, бичи а –ны шын бижиири
2.
Бичии а -ны бижиири
аржыыл, анай, соңга.
1
3.
Улуг А -ны бижиири
Аът, аа, а-а-а! ала бөмбүк.
1
4.
Лл деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ала, сааскан, лаа, барабан.
1
Улуг бичии Л, л үжүк-биле таныжылга
Уннер катыжыышкынынга ужуктер, слогтар немеп казып тургаш номчууру
5.
Бичии л -ды Улуг Л -ды бижиири
Аал-ал, ла-лаа, ала Аът, кадарчы, кажаа.
1
6
Тоол «Кушкаш биле дилги»
Дилги, кушкаш, күске, тал. Мыйыс, кушкаш оглу.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Л-ды а- биле тудуштур бижиири
7
Оо деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Бичии о -ну Улуг О -ну бижиири
Ол, оол, стол.
Одаг, оолдар, уруглар, орай. Ол оол. Ол лаа
1
Улуг бичии О,о үжүк-биле таныжылга
О-оо-деп кыска, узун слог-состерни номчууру
1
8
Мм деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ма, ам, маа, мал
1
Улуг бичии М, м үжүк-биле таныжылга
кыска, узун слог-состерни номчууру
9
Бичии м -ныУлуг М -н бижиири
Мөге, майгын, маргылдаа Ма, ал! Оол сумкаң ал. Амаа ам ал..
1
10
Сс деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Соңга, суур, сандай, суг.
1
Улуг бичии С,с үжүк-биле таныжылга
Немээр, казыыр арганы ажыглап тургаш, хаалчак слогтарны кожугулаар
11.
Бичии с -ты Улуг С -ты бижиири
Саар, сал, соо, салаа, сал Амаа, маа ас! Ам саал. Ол салаа..
1
12
Нн деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
На-наа, но-ноо, сан, ном. Ол ном. Санаа сана. Сонам ном ал.
1
Улуг бичии Н,н үжүк-биле таныжылга Слогтарны дедир номууру
Дедир слогтардан хаалчак слогтарны кожуглаары
13
Бичии н -ны бижиири Улуг Н -ны
Санаа мал санаан. Саан манаан. Оон ам санаал.
1
14
КАТАПТААШКЫН
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Ажык болгаш ажык эвес үжуктерин номчууру
15
Чч деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ча-чаа, чо-чоо, ача, чан, чон, чаан, чоон Ол чаан. Чаан ам чан. Чалаа, чан.
1
Чч деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ча-чаа, чо-чоо деп уннер катыжыышкынындан тургустунган состерни номчууру
16
Бичии ч -ны Улуг Ч -ны бижиири
Чала ном аалчы. Сана, чаа ном ал. Чамаа, ам мана.
1
17
Ыы деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Чы-чыы, сы-сыы, сын-сыын, чыл-чыыл.
1
Ыы деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Чы-чыы, сы-сыы кирген состерни номчууру
18
Бичии ы- ны бижиири
Улуг Ы -ны бижиири
Намчыл-малчын. Санчы – сыынчы.
Сынаа – аалчы. Ачам аалчыны чалаан. Ол чаа ном.
1
19
Тоол «Анай биле кымыскаяк»
Анай, хураган, кымыскаяк, бөрγ.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Ужуктерни шын адап, слогтарны кожуп номчуур.
20
Уу деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
у- уу, лу- луу, су- суу, чу- чуу, Солаан, номчу, мал- чын, солун, номчу, аалчы.
1
Уу деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
хаалчак слогтарны кожуглаары
21
Бичии у -ну Улуг У -ну бижиири
Солаан солун номчу. Со- лун- оол, номну ал! Ол солун ном.
1
Бижилгеде домактарны номчудар
Шын кожуп бижиири
22
Рр деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ра, ры, ру, ары, а-ры,Аран, ча- лаан, чары Лораны, мунар, Саар, соор, суур. Чары солун мал. Аран Лораны чалаан. Лора чары мунар.
1
Рр деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Ра, ры, ру кирген состерни номчудуп ооредир
Слог болгаш ун катыжыышкынарын танып барымдаалап номчуру
23
Бичии р -ны Улуг Р -ны бижиири
Олар солун ыры ырлаан. Маны чарлаан. Уран, Маны ырлаан.
1
24
КАТАПТААШКЫН
Суур чаны. Солун-оол чарар. Чалаа чыыр. Оон олар чанар.
1
Ооренген ужуктерин катаптап номчууру
хаалчак домактарны кожуглаары
25
Үү деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Чγ-чγγ, чγл, чγнγ, алыр, Орус-оол
1
Чγ-чγγ, чγл, чγнγ кирген состерни номчудуп ооредир
Слог болгаш ун катыжыышкынарын танып барымдаалап номчуру
26
Бичии ү -нү Улуг Ү -нү бижиири
Орус-оол ном алыр. Ол солун чγγл номчуур. Очур-оол чγнγ алырыл?
Чγс. Сγγр-оол ону санаар. Чγсγмаа сγγр сын γн. Оон суур чору.
1
1
27
Ии деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ми-мии, чи-чии, ли-лии.Чинчи. имир.
1
Ии деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ужуктерни шын адап, слогтарны домактарны кожуп номчуур.
28
Бичии и -ни Улуг И -ни бижиири
Амыр мону чи. Чинчи ам Саар. Мана, мана, Амыр!
1
29
Ээ деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Эм-ээм, Эл-ээл, эр-ээр, мээ, лээ, рээ, эмчи. Элээн, эмнээн.
1
Э,э деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Эм-ээм, Эл-ээл деп уннер катыжыышкынындан тургустунган состерни номчууру
30.
Бичии э- ни Улуг Э -ни бижиири
Эмма араан. Эмчи эмнээн. Эмма эм алыр.
1
Бижилге
Чараш бижиири
31
е деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ле, ме, се, че, ре, серээ. Чем, Чечена. Серен.
1
е деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Бичии е- ни бижиири е деп үжүктуг сөстерни номчууру
32
Бичии е- ни бижиири е деп үжүктуг сөстерни номчууру
Семис, челер. Сен чуну чиир сен, Серен? Серен, Чечена чем чиир. Чечена серээ чуур.
1
33
Э, ээ, е деп үжүктерге катаптаашкын
Суур чаны эрээн. Чечена, Эрес хеме салыр. Ону сал, Эрес!
1
Э, ээ, е деп үжүктерге бижилге
Э, ээ, е деп үжүктерни катаптаары
34.
Шш деп үн болгаш үжүк-биле таны жылга
ша, шо,шу, шы, шала, шору, шуру, чааш.
1
Шш деп үн болгаш үжүк-биле таны жылга
Бичии ш -ты Улуг Ш -ты бижиири, номчууру
35.
Бичии ш -ты Улуг Ш -ты бижиири
Шура шары мунар. Шу-у! шарым шору чааш. Оон сен чанар мен.
1
36.
Өө деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
өр-өөр, өрγ-өөрγ, өөм.
1
Өө деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Бичии ө -нү Улуг Ө -нү бижиири, номчууру
37
Бичии ө -нү Улуг Ө -нү бижиири
өөренир, өөрγγр, өрээл, шөлээн. Өрγ өөр мал чор. Шары чөрγγ мал. Ол мөөрээр
1
38
Катаптаашкын
А-аа, ы-ыы,о-оо, у-уу, э-ээ, и-ии, ө-өө, γ-γγ. Лл, Мм,Сс,Нн, Чч, Рр, Шш,Оо
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Номчулга
Ийиги чада
39
Дд деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Дадар, чада, Дамдын, диис, дγγн.
1
40
Бичии д -ны бижиири
Чадада диис олур. Дγγн Дадар ону чуруду. Дамдын денди чараш чураан.
1
Дд деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Бичии д -ны Улуг Д -ны шын бижиири
41
Улуг Д -ны бижиири
Аалда улус долу. Долума ном номчаан. Оолдар даалы салыр. Дарыма чонар-даш алды.
1
42
Бб деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Бады, Бичен, бичии, бодал, бөлер.
1
Бб деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Бичии б- ны Улуг Б -ны бижиири
57.
Бичии б- ны бижиири
Бады Бичен биле Бораны дилээн. Бора бичии чадырда барды.
1
58.
Улуг Б -ны бижиири
Барбада чγγ барыл? Боо –биле чγнγ боолаар?
1
59.
Гг деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Агаар, арыг,онаалга, чугула, угаан. Биче чалгаа улуг чалгаага чедер дээр. Оргу, ам онаалганы номчуулу. Оон агаарлаар бис
1
Гг деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Бичи улуг г -ны бижиири
Ужуктерни шын адап, слогтарны домактарны кожуп номчуур.
60.
Бичии г -ны бижиири
Аал чанында даг бар. Ол даг улуг. Дагда арга бар. Оолдар аргага агаарлаар
1
61.
Улуг Г -ны бижиири
Ча, согун адар маргылдаа болган.маргылдаага Чигир-оол, Дугар суг барган. Дугар чиге адар болган.
1
62.
Вв деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ава, сава, шевер, шоваа, Севил, Севээн.
1
63.
Бичии в -ны бижиири
Авам уруглары-биле олур. Севил, Севээн шоваа улус. Олар сава чуур. Савва арыг болур. Авам шевер. Ол даараныр.
1
Вв деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Бичии в- ны Улуг В -ны бижиири
64.
Улуг В -ны бижиири
Иви аал малы. Ивилерде Вера, Слава барды. Олар ивилерни чемгерер.
1
65.
Тт деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Тараа, торга, торлаа, теве. Шөлде тараа тараан. Бо чылын тараа сава долган. Тараадан далган алыр.
1
Тт деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Бичи, улуг т -ны бижиири
Слог болгаш ун катыжыышкынарын танып барымдаалап номчуру Бичии т- ны Улуг Т -ны бижиири
66.
Бичии т -ны бижиири
Шет чанында ыт олур. Ында ис бар болган. Ыт ону истээн. Аргада дыт. Ында торга олур. Дытты торганы Сат танаан.
1
67.
Улуг Т -ны бижиири
Дыттыр, шеттер адаанда торгу чыдыр. Ыт ону ээрди. Тооргу борта чытты. Оолдар эрте чана бердилер.
1
68.
Катапташкын
Тас-дус, тон-диш, тос-дос. Дагаага тараа берген. Диис чем дилээн. Дагаа тоовас болган.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Номчулга
69.
Кк деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Кас,куш, кодан, күске, камнаар, Кара-оол.
1
Кк деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Кк –ны бижиири
70.
Бичии к -ны бижиири
Сугга куу олурган. Кара-оол ону кас кылдыр бодаан. Куу кастан улуг.
1
71.
Улуг К -ны бижиири
Элик, идик, инек, орук. Ол улуг тук. Школа тугу-дур. Ону эки өөреникчи тудар. Тукту бедик тудаал.
1
Слог болгаш ун катыжыышкынарын танып номчуру
72.
Катаптаашкын
Карак, кадык, кадак, кулак. Кара-кыс-кадарчы. Малды ол кадарар, карактаар. Күштүг кылдыр семиртир. Кадарчы Маадыр ат алган.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Ужуктерни шын адап, слогтарны домактарны кожуп номчуур.
73.
Пп деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Пага, пар. Пага, пар чурудум. Пар шокар, пага ногаан.
1
Пп деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Бичи улуг п -ны бижиири
Слог болгаш ун катыжыышкынарын танып номчуру Ужуктерни шын адап, домактарны кожуп номчуур.
74.
Бичии п -ны бижиири
Пөш, пөс. Пөш γргγлчγ ногаан. Оон тоорук γнер. Пөштγг аргага чордум. Пөште тоорук элбек болган.
1
75.
Улуг П -ны бижиири
Итпик, какпа, деспи. Седип какпа салган. Деспиге тараа урар. Апыш итпик көрген.
1
76.
Катаптаашкын
Пар-бар, пак-бак, пага-бала, пакта-барба. Белекмаа суг пактаан. Борбакта пага бар.
1
Бижилге. номчулга
Ооренген ужуктерин катаптап номчууру
77.
ң деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Аң, даң, дииң, доң, коңга, муң, маң, соңга.
1
ң деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
ң деп үжүкту бижиири
78.
ң деп үжүкту бижиири
Даң адып келген. Уруглар кичээлгче маңнашкан. Коңга коң-коң кылдыр эде берген.
1
79.
ң деп үннүг сөстерни номчууру
Оңгар, аңаа, эңдерик. Мен Коңгар-оол-биле оңгар кастым. Аңаа Терек, дыт олуртур бис. Аңгыр-оол биле Каң-оол эңдерик чодураа тарыыр.
1
ң деп үннүг сөстерни номчууру
80.
Хх деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Хеме, Херел-оол, Хуурак, хол.
1
Хх деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Улуг . бичи Х -ны бижиири
Ужуктерни шын адап, слогтарны кожуп номчуур.
хаалчак слогтарны кожуглаары
81.
Бичии х -ны бижиири
Хүн үнген. Херел-оол биле Хуурак хемелеп чор. Хөл терең. Хем эриинге хек эткен.
1
82.
Улуг Х -ны бижиири
Хорлуу хомустаан. Хомус γнγ тааланчыг болган.Хүлер-оол биле Хуурак хомустап өөренип турар.
1
83.
Эзир, бызаа, эзер, эзим, мезил, изиг, база, болза.
1
Зз деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Улуг.бичии З -ны бижиири
хаалчак слогтарны кожуглаары Ужуктерни шын адап, слогтарны домактарны кожуп номчуур.
84.
Бичии з -ны бижиири
Долзат бызаа азырап турар. Ол бызааларга сиген берген.Сγт база берип турар.
1
85.
Улуг З -ны бижиири
Роза, авазы, Узумаа. Узумаа роза чечек өстγрγп алган. Оозун авазынга белекке берген. Сима база тудускан. Авазы уругларынга дыка өөрээн.
1
86.
Жж деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Кажаа, бажын, тудугжу, ужудукчу,лыжа, кажык, эжик.
1
87.
Бичии ж -ны бижиири
Даржаа, Адыгжы, Деспижек – эки ажылчыннар. Олар совхозта чылыг кажаалар болгаш бажыңнар тудуп турар.
1
Жж деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Улуг, бичии Ж -ны бижиири
Слог болгаш ун катыжыышкынарын танып номчуру
88.
Улуг Ж -ны бижиири
Дүгержаа биле Ажыкмаа лыжалап турлар. Кыжын лыжалаарга солун.
1
89.
Ӣӣ деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Хой, Сайлык, дарый, Дарый, найырал.
1
Ӣӣ деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Ӣӣ -ны бижиири
Номчулга, бижилге
90.
Бичии ӣ- ны Улуг Ӣ -ны бижиири
Сайлык самбырага тайбың деп сөс бижээн. Дайын кажан-даа болбазын!
1
92.
Катаптаашкын. Номчулга, бижилге.
М, с, ч, л, н, р, ш, б, г, в, т, к, п, н, х, з, ж, й.
1
М, с, ч, л, н, р, ш, б, г, в, т, к, п, н, х, з, ж, й.
Ужуктерни шын адап, слогтарны домактарны кожуп номчуур.
93.
Катаптаашкын. Номчулга, бижилге.
Үжγк билбес кижи
Үнγ чоктан дора.
1
Ушку чада
95.
ъ деп үжүк-биле таныжылга
Оът-сиген. Ойнаар аът. Инек эът, сγт бээр. Чаъс чаап тур.
1
ъ деп үжүк-биле таныжылга ъ деп үжүктү бижиири
Ъ демдек кирген сөстерни номчууру
96.
ъ деп үжүктү бижиири
Ат-аът, кат-каът, от-оът, час-чаъс, эт-эът.
1
97.
ъ деп үжүктүг сөстерни номчууру
Аът совхозта хой. Ону камнаар херек. Чаъс хой чагган. Оът-сиген болгаш тараа чаагай болган.
1
98.
Ее деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Елена, γер, иешкилер, γележир, γе-шаг.
1
Ее деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга Бичии е -ни,улуг Е-ни бижиири
Ужуктерни шын адап, домактарны кожуп номчуур.
99.
Бичии е -ни бижиири
Үержаа иези-биле кады агаарлап олурган. Оларның чанынга оолдарлыг дагаа келген. Үержаа ону чемгерген.
1
100.
Улуг Е -ни бижиири
Чайын улуг чаъс чагган. Оон γер болган. Үер γезинде күскелер γнгγрлерден γнγп келген.
1
101.
Ёё деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ёлка, Ёндан, ёзулуг, Ёнзак, ёзу.
1
Ёё деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ёё кирген сөстерни номчууру
102.
Бичии ё -ну Улуг Ё -ну бижиири
Школага ёлка болган. Ёлкага Ёндан шүлүктээн. Ёнзак ыры ырлаан.
1
104.
Яя деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ыяш, аян, уя, хая, аяс, аяк, чаяр.
1
Яя деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга, бижиири
Яя кирген сөстерни номчууру,шын бижилгези
105.
Бичии я -ны бижиири
Аян биле Саая куштарга уя кылып берген. Куш уялыг, кижи чурттуг.
1
106.
Улуг Я -ны бижиири
Буян биле Аля бодалга бодаан. Аля мурнай бодаан.
1
107.
Юю деп үн богаш үжүк-биле таныжылга
Дуюг, оюн, моюн, хоюг, хоюган,хоютку. Оюм муңгаш, оюн оя саяктадыйн. Дуюгбан тура дүшпейн халдып олур.
1
Юю деп үн богаш үжүк-биле таныжылга
Юю кирген сөстерни номчууру
108.
Бичии ю -ну Улуг Ю -ну бижиири
Хоюм оъттаар кожагарда хоютку бар. Кокай аңаа черле келбес.
1
109.
Катаптаашкын.
Моюнда баш чок, чидиг каң диштерлиг.аксын чаза ажыдыпкаш, даш, довуракты казырадыр узуп алыр.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Ужуктерни шын адап, домактарны кожуп номчуур.
Дортку чада
110.
ь деп үжүк-биле таныжылга
Коньки, кисель, рубль, печенье. Хоккей бистиң ынак оюнувус. Шуптувуста коньки бар. Андрюша – бисте тренер.
1
ь деп үжүк-биле таныжылга
Ь демдек кирген сөстерни номчууру
111.
ь деп үжүктү бижиири
Оолдар каток кылганнар. А Буян ыяш артынга чаштынып тур. Ооң холунда коньки бар.
1
112.
Катаптаашкын
Календарь. Мен календарь садып алдым. Декабрь, январь, февраль – кышкы айлар.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
ь деп үжүктү бижиири
113.
Фф деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ферма, фартук, форма, физика, фамилия, телефон.
1
Фф деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Слог болгаш ун катыжыышкынарын танып номчуру
114.
Бичии ф -ны бижиири
Федяның авазы фабрикада ажылдап турар. Оон фамилиязы Фёдоров.
1
115.
Улуг Ф -ны бижиири
Кудумчуда светофор бар. Ногаан өң хып кээрге машиналар туруптар.
1
116.
Катаптаашкын
Ооренген ужуктерин катаптаары
1
Катаптаашкын
Картофель, фонарь, шарф.
117.
Цц деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Танцы, концерт, циркуль, мотоцикль, цирк.
1
Цц деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ужуктерни шын адап, домактарны номчуур
118.
Бичии ц -ны бижиири
Цирк дыка көрγксээр мен. Пар төгерикти өде халыыр. Адыг мотоциклде халдып тур.
1
119.
Улуг Ц -ны бижиири
Садывыска чыглып келгеш, самнап-ойнап, танцылаар бис.
1
120.
Щщ деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Щи, плащ, щётка, борщ. Айлаңның ачазы – повар. Ол борщ, щи хайындырып тур.
1
Щщ деп үн болгаш үжүк-биле таныжылга
Ужуктерни шын адап, домактарны номчуур
121.
Бичии щ -ны Улуг Щ- ны бижиири
Улгадып өскеш, бажым дыдырарып, агарып келди. Кым щиге ынагыл – оон мени дилезин.
1
122.
Катаптаашкын
Щёткалар, щёткалар чогум эки эдилелдер – хевим аштаар щёткам бо: идик аштаар щёткам бо: дижим аштар щёткам бо: дөгерези чугула-дыр.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Номчулга, бижилге
Үжүглел соондагы үе (36 шак)
1.
Алфавит. Парламал, бижимел үжүктер.
1
Ооренген ужуктерин катаптаары
Номчулга, бижилге
2.
Э. Кечил-оол «Аалчы час».
Ийлер, талыйт черлер, өргуп туру.
1
Аянныг номчулга
3.
Домак.
Домактың эгези, төнчузу.
2
4.
Чугаа сайзырадылгазы.
Бистиң суурувус ады Арыг-Бажы. Ол бичии. Суурувус кыдыында Сой деп хем агып чыдар. Суурувуста садыг, эмчи, почта, школа, садик, клуб, чагырга чери бар. Суурувуска дыка ынак бис.
1
Дыл домаан сайзырадыр
Сос курлавырын байлакшыдар
5.
Байлак Тыва. (1 кезээ).
Киш, ас, кγзен, чадан, дозургай, мизиргей.
1
Сос курлавырын байлакшыдар
Дыл домаан сайзырадыр Аянныг номчулга
6.
Байлак Тыва (2 кезээ)
Ажылчы чон, хөгжγп орар, эртем-билиг, сайзыраар, γлγг-хуувус, сорук киирер.
1
7.
С. Сарыг-оол «Алышкы бис, угбашкы бис».
Төлγ мен, уруг чаштар, опчоктар, таныштарым.
1
Аянныг номчулга
8.
КДН.
9.
Л. Чадамба «Час».
Кара-баарзыктар, тааннар, чымыштыг, уя-бажыңнар, шергилер.
1
Аянныг номчулга
10.
Л. Воронкова «Тарып каан ыяштар».
Ыяштар, өшкγлер, кырган-ачай,кажаа.
1
Аянныг номчулга
11.
Чугаа сайзырадылгазы.
Час дγшкен. Хаар эрээн. Кушкаштар чылыг чурттардан чанып келген. Бис кушкаштарга уялар кылып азып турган бис. Уруглар часка өөрγп турлар.
1
Дыл домаан сайзырадыр
Сос курлавырын байлакшыдар
12.
Баштайгы космонавт.
Космонавт, корабль «Восток», космос, Юрий Гагарин.
1
Сос курлавырын байлакшыдар
Дыл домаан сайзырадыр
13.
Н. Крупская «В. Ульянов канчаар номчуп чорааныл?».
Симбирск, Волга хем, тергиин, хγн чуруму, чардыкпас.
1
Аянныг номчулга
14.
КДН.
1
15.
Л. Чадамба «Майның бири».
Найырал, тайбың, ада-чурт, ажыл-ишчи алдарлыг ай.
1
Аянныг номчулга
16.
Чугаа сайзырадылгазы.
Саяна, Айлана, Идегел – биргиклассчылар. Бир-ле катап олар өөренгеш чанып олурда улуг чаъс чагган. Уругларның хеви өткγлеп калган. Эртенинде Саяна өөренип келбээн. Кичээл соонда Айлана биле Идегел эжинге чеде бергеннер.Саянаның боостазы аарый берген болган. Уруглар эжинге хγннγң-не кээп, өөренген γжγктерин айтып берип турганнар.
1
Дыл домаан сайзырадыр
Домак тар чогаадыыры
17.
Май 9 – Тиилелге хγнγ.
Фашист, халап, салют, тиилелге.
1
Беседа-таныжылга
Дидим, дузааргак болуурун билиндирер
18.
Сөс. Слог. С.Пюрбю «Элик оглу».
Үн, γжγк, сөс, слог. Эзирик, чагырыштырап, азырап турган, дγгγ ояра берген, дириг-булуң.
2
Сос дугайында билиин быжыдар
Схемалар биле ажылдап билиири
19.
КДН.
1
20.
А. Шоюн «Хойларым аттарлыг болур».
Чадагай, дешкилежир, Шивит, малчын, омааш, барба.
1
Аянныг номчулга
21.
В. Осеева «Чаа ном».
Садып берген, бичии турда, өзγп келген, аажок өөрээн.
1
Аянныг номчулга
22.
Э. Кечил-оол «Тенекпей».
Бөрбеңейнип, кγдγйγпкен, хере көргеш, чаяан болуп, эстеп чыткан, чазыыл чоктар, дегийт дораан.
1
Дыл домаан сайзырадыр
Сос курлавырын байлакшыдар
23.
А. Толстой «Бичии оол».
Аяк бузупкан, шынын чугаалаан, четтирдим.
1
Рольдап номчуур
Шынчы.кежээ болуурун барымдаалаар
24.
Чугаа сайзырадылгазы.
Кырган кадай кудумчуга улуг аар сумкаларлыг чоруп орган. Аңаа уткуй оолдар халып эрткеннер. Олар кырган кадайны таварыпканнар. Кырганның сумказы кээп дүшкеш, төктү берген. Оолдар буруузун билингеш, кырганның сумказын бажыңынга чедирип бергеннер.
1
Чурук-биле ажыл
Чурук езугаар харылзаалыг чугаа тургузуп оорениир
25.
Тоол «Анайлар болгаш бөрγ».
Анайлар, оъттап чорупкан, бөрγ, чаштына берген.
1
26.
Үн, γжγк. Л. Чадамба «Авай, ачай».
Ааттынган кавайымдан, ынак сөзγм, чоргаар сөзγм, аадып өстүргеш.
2
Аянныг номчулга
Ун, ужукти ылгап билиири
27.
К.Чуковский «Айболит эмчи».
Буянныг эмчи, Айболит, чараа-чечен, аңнар,куштар.
1
Рольдап номчуур
Коргузуглуг тоол коргузери
28.
Л. Толстой «Ийи эжишки».
Халдап келген, дезип ыңай болган, доңгайып чыдыпкан, сымыранган, айыыл.
1
Дыл домаан сайзырадыр
Сос курлавырын байлакшыдар
29.
Л. Чадамба «Номну канчаар эдилээрил».
Эки, бак, эртем угаан, Элетпейн, ора тыртпа, кадагала, сыга бербе.
1
Аянныг номчулга
30.
КДН.
1
31.
Хыналда номчулга.
1
32.
Ниити катаптаашкын. «Үжγглелим», байырлыг!
Эргим номум, эзерлиг ак аъдым, γγле херээн бγдγрген.
1
Ооренген ужуктерин .чуулдерин катаптаары
