Рабочая программа по окружающему миру. 3 класс.

Верхневилюйский р-н, с. Быракан

(территориальный, административный округ (район, село))

МБОУ- Быраканская основная общеобразовательная школа

(название общеобразовательного учреждения)

Рабочая программа по

Окружающему миру (Аан дойду уонна мин торообут кыраайым).

3 класс

Учебник: Аан дойду уонна мин торообут кыраайым. Г.М. Федоров, З.П. Федорова,

Количество часов в неделю – 1 часа.

I четверть – 9 уроков

II четверть – 7 уроков

III четверть – 10 урок

IV четверть – 9 уроков

За год – 34 урока

Быьаарыы сурук.

Саха норуота тулалыыр эйгэ туьунан сааьыламмыт филосовскай ойдоох-санаалаах. Былыргы саха ойдобулугэр айыл5аны, киьи этин-сиинин, сиэрин-майгытын, ойун- санаатын харыстыыр,суруллубатах эрээри норуот оло5ор булгуччу тутуьуллар угэстэр бааллара. Ол сааьыламмытой-санаа билигин да5аны саха дьонун этигэр-хааныгар инэн сылдьар. Онон бастакы клаастан са5алаан обугэлэрбит угэстэрин, билинни олох костуулэрин уонна науканы алтаьыннаран киллэрэн,уорэтии ис хоьоонун тосту уларытар сорук турар.

Уорэнээччи айыл5а туьунан олус элбэх ыйытыылаах буолар. Ити кэмнэ кини билиитин наардыыр кыа5а суох (ботаника, зоология, экологияуо.да.). Ол да буоллар, халлааны да, хамсыыр-харамайы да бииркэлим тэннэ кэтээн корор, кэрэхсиир, билэ сатыырга дьулуьар ба5алаах.

О5о ойо, мэйиитэ сайдар кэмигэр уунээйи, хамсыыр-харамай, сулус туьунан бэлэм билиини ким эмэ хаьан эрэ этэн, быьааран биэриэ5ин куутуон ба5арбат. Уорэнээччи уорэ5и чэпчикитик ылынар буолла5ына, дьарыктанарыгар интэриэстиэх, ба5алаах буолар, ол эбэтэр уорэнэр уопута уорэнэр дьулуурга кубулуйар. Уорэтэргэ о5о билиитин, тус опытын, ону таьынан уорэнээччи уонна учуутал бииргэ дьарыктаналларыгар табан туьаннахха , уорэх ыарахаттарын туоруур быдан чэпчэки буолар.

Маныаха о5о тулалыыр эйгэтин туьунан соптоох билиини ыларын туьугар алын суьуох кылаастан са5алаан араас ньыма5а, албаска уорэтии эрэйиллэр. Уорэнээччи тулалыыр эйгэтин ьэлэм матырыйаалынан уорэппэккэ, баьылаабыт ньыматын туьанан, Аан дойду хартыынатын тутулун бэйэтэ онорор, чочуйан таьаарар буолуохтаах. Бу сорук кэккэ ирдэбиллэрдээх:

1. Уорэнээччи улэ хаамыытын, сыалын-соругун,былаанын барытын барытын бэйэтэ онорорго уорэнэрэ;

2. Уорэх хаамыытыгар оло5уран, сатаан соругу туруорара, ону ситиьэргэ улэтин тэринэрэ, тумугун сыаналанара;

3. О5о айар, онорор ньыманы баьылаан, сана ылбыт билиитин ханнык ба5арар тугэннэ туьанар сатабылы инэринэр кыахтанара.

Ити инниттэн о5о тобулук ойо сайдарыгар соптоох усулуобуйаны тэрийии, кини дьо5урун сайыннарыы эрэйиллэр. Уорэнээччи сана билиини ыларыгар, билэриттэн билбэтигэр тиийэн иннэ туьэр. Онуох сорук уоскуур. Уорэнэр сорук уорэнэр тугэни кытта дьуорэлэьэн, о5ону уорэнэр дьарыкка киллэрэр. Уорэнээччи уорэх дьарыгар дьайыы ньыматын булан «арыйыыны» онорор. Маныаха уруок соругун быьаарарга о5о араас ньымалары туьанан, билбэтин быьаарар. Ол курдук, о5о тулалыыр эйгэ туьунан, билбэтин быьаарар. Ол курдук, о5о тулалыыр эйгэ туьунан сананы билэр ба5аттан биирдиилээн билии ньымаларын арыйар: билгэ органнарын туьанан, улахан киьиттэн ыйытан, кинигэни аа5ан ,кэтээн корон. Ити кэнниттэн уорэнээччи учуутал комотунэн билиини ылыы сана ньыматын – чинчийиини бабылыыр. О5оуруок соругун быьаарарга санаатын этэр, ол эбэтэр научнайдык этэр буоллахха,саба5алааьыны онорор, ол кэннэ бэриллибит сорукка соптоохусулуобуйаны булан, тутан-хабан, эбэтэр кэтээн корон хоруйу ылар. Ити барыта о5о5о улэ хаамыытын тэтимин быьыытынан инэн хаалыахтаах.

Уьус кылааска сурун бол5омто о5олор саба5алааьыны онорор дьо5урдарын диринэтэн сайыннарыыга ууруллар. Итини сэргэ чинчийэр улэни ыытарга то5оостоох моделлары, макеттары о5олор бэйэлэрэ талан, толкуйдаан таьаараллара уорэнээччилэр улахан ситииьилэринэн буолар. Ити барыта чинчийэр улэ5э тирэ5ирэр.

Уорэтии тумугэр ирдэбил.

Уорэх аналлаах программатын баьылааьынна тумук ирдэбил сурун туьаайыытынан о5ону уорэх дьарыгар киллэрии буолар.

Уорэнээччи тулалыыр эйгэ туьунан уорэх дэгиттэр тустаах дьайыыларын баьылаан, ылбыт билиитин олоххо сатаан туьанара уорэтии тумугэр киирэр. Маныаха о5о уорэнэр дьарык уонна дьайыы ньымаларын баьылыырыгар, атын о5олру кытта тэннэ улэлииригэр кыах бэриллэр, итиэннэ сана билиитин хонтуруоллана уонна сыаналана уорэнэр.ити курдук о5о дэгиттэр дьайыыларын баьылаан, бэйэтин сайыннарар кыахтаах уорэнээччи буолар.

Уорэх дэгиттэр дьайыыларын коруннэригэр киирэр:

• Тус суолталаах дьайыы;

• Бэйэни салайынар дьайыы;

• Билиини –корууну ылар дьайыы;

• Бодоруьарга уорэнэр дьайыы.

Тус суолталаах дьайыыны баьылыырыгар уорэнээччи уорэх дьарыгын тус суолтатын ойдоон, бэйэкутун-сурун, билиитин коруутун быьааран, сиэр-майгы оттунэн тускулланыы курдук сыаннастары инэриэхтээх. Тумугэр, уорэнээччи бэйэтин тус уратытын, бэйэтин дьо5урун сыаналана уорэнэр, сайдыысана уктэлигэр дабайар, тус суолталаах дьайыылары оло5урдар.

Бэйэни салайынар дьайыы – о5о уорэнэр соругу бэйэтэ туруорар, онуоха учуутал соптоох тугэни тэрийэрэ ирдэнэр. Оччотугар, уорэнээччи сана билиини ыларыгар, билэриттэн билбэтигэр тиийэн иннэ туьэр, уорэнэр сорук уоскуур, ол о5ону уорэнэр дьарыкка киллэрэр. О5о тугу билэрин-билбэтин арааран ойдуур буолуохтаах. Оччо5о уорэнэр соругу о5о добоннук быьаарар. Уорэнээччи уорэх дьарыгар соругу быьаарарга, бастатан, бэйэтин санаатын этэр, саба5алааьыны онорор, араас ньымалары туьанан соптоох хоруйу ылары ситиьэр.

Бэйэни салайынар дьайыы биир сурун кэрдииьинэн уорэнээччи бэйэтин дьарыгын хонтуруолланара, ол эбэтэр, уорэнэр дьарыкка о5о чопчу тугу билэрин-билбэтин арааран ойдуурэ уонна бэйэтин улэтин тумугэр, бэйэ ойдоьулугэр соптоох коннорууну онороро буолар.

Билиини-корууну ылар дьайыы тумугэр о5о бэйэтин улэтин тэрийэр уонна улэтин тумугун сыаналанар. Маныаха билиитин сааьыланан инники кылаастарга ылбыт билиитин сана билиини кытта ситимнээн, ырытан-ырыналаан туьанар. Туруоруллубут соругу ситиьэргэ бэйэ дьарыгын сааьылаан тэринэр, дьарык оноьуллар хаамыытын ото корон, ойго сааьылаан дьаарыстыыр. Манна сурун тоьуу кууьунэн тобулук ойу сайыннарар дьайыы буолар. Холобура, уорэнээччи уруок кэмигэр ханнык ба5арар тиэмэ5э, моккуоргэ кыттан, бэйэ тус толкуйун этэр, ону бэрэбиэркэлииргэ соптоох ньымалары булар, чинчийии улэтин тумугунэн, бэйэ тус ойдобулун уоскэтэр, билиини тумэн сана ойдобулгэ тахсар. Уорэнээччи улэтин тумугун бэйэтэ сыаналанар. Уорэнэр соругу ситиьэргэ билиини ылыы ньымаларын тоьо сопко талбытын сыаналыыр. Улэ хаамыыта хайдах барбытын ырытан корор.

Уорэх дэгиттэр дьайыыларын биир корунунэн бодуруьарга уорэнэр дьайыы буолар. Манна о5о атын о5ону кытта улэлииригэр бэйэтин санаатын олохтоохтук, киьи ойдуурун курдук этэрэ, ыйытыыны сатаан туруорара, моккуоргэ кыттара, атын о5о ойдобулун кытта бэйэ ойдобулун алтыьыннарара, куолаан улэлээьиннэ, кэпсэтиигэ этиллибит санаалары сатаан тумэрэ ирдэнэр.

Уорэх дэгиттэр дьайыыларын баьылааьын.

Тус суолталаах дьайыы.

«Аан дойду уонна мин кыраайым» кууруьу оскуола5а уорэтии кэмигэр о5о уорэх дьарыгын тус суолтатын ойдоон, бэйэ кутун-сурун билиитин-коруутун быьааран, сиэр-майгы оттунэн тускуланыы курдук сыаннастары инэриннэ5инэ, уорэнээччи бэйэтин тус уратытын, бэйэтин дьо5урун сыаналана уорэнэр, сайдыы сана уктэлигэр дабайар тус суолталаах дьайыылары оло5урдар.

Бэйэни салайынар дьайыы

1. Улэни былаанныыр, саба5алааьыны онорор, тутан-хабан, кэтээн корон чинчийиини ыытар, бырайыактааьыны онорорго холонор.

Ыйытыыга хоруйу ылар туьуттан, улэни табыгастаахтык былааннаан, саба5алааьыны онорор. Чинчийэр улэни ыытан, усулуобуйаны хаста да уларытар, эттиги кэтээн корор то5оостоох моделлары, макеттары туьанар. Тумугэр сана билиини, сатабылы инэринэр. Ити курдук о5о «уорэнэргэ уорэнэр» - научнай бырайыактааьыны бэйэтэ онорорго холонор.

1. Бэйэни хонтуруолланар уонна соптоох коннорууну онорор. Уорэнэр дьарыкка о5о чопчу тугу билэрин-билбэтин арааран ойдуур, то5оостоох тугэннэ бэрэбиэркэлэнэн. Бэйэ ойдобулугэр соптоох коннорууну онорор.

Билиини – корууну ылар дьайыы.

1. Уорэх соругунтуруорар, ону ситиьэргэ бэйэтин улэтин тэринэр, тумугун сыаналанар.

Айыл5а эттиктэрин эбэтэр уларыыларын туьунан интэриэьиргиир бопуруостарыгар хоруйу ыларыгар атын ханнык ба5арар кинигэни ырытан, соптоох матырыйаалы туьанар. Айыл5а араас эттиктэрин тылынан чуолкайдык ойуулуур. Араас костуулэргэ саба5алааьын усулуобуйатын уларытар, моделынан кордорор, бэрэбиэркэлиир ньыманы табыгастаахтык туьанан соптоох эппиэти булар. Билиини ылар ньымалары туьанан, ылбыт билиини тобулан ойдууру ситиьэр.

1. Билиини сааьылааьын.

1,2кылаастарга ылбыт билиитинсана билиини кытта ситимнээн, ырытан, ырыналаан туьанар. Туруоруллубут соругу ситиьэргэ бэйэ дьарыгын сааьылаан тэринэр, дьарык оноьуллар хаамыытын ото корон, ойго сааьылаан дьаарыстыыр уонна инники кылаастарга ылбыт билиини сана билиини кытта ситимнээн, ырытан, ырыналаан туьанар.

1. Тулалыыр эйгэ5э буолар костуулэргэ саба5алааьыны онорор, модельга кордорор, бэрэбиэркэлиир ньыманы булар, айыл5а ситимин кордорор боростуой шкаланы уонна графигы тутар итиэннэ быьаарар. Чинчийии улэтин тумугун ото корор, билиини тумэр сана ойдобулгэ бырайыагы онорорго холонор. Уунээйи уунэр усулуобуйатын онорор. Билиини ылар ньыманы туьанан, ылбыт билиитин тобулан ойдуур. Тордуттэн туорэн-туоргулээн, ыраналаан, анааран чинчийии тумугун бэрэбиэркэлиир ньыманы табыгастаахтык туьанан соптоох хоруйу булар, моккуоргэ кыттан, бэйэ тус толкуйун этэ уорэнэр. Саба5алааьыны онорон, чинчийэн улэ тумугунэн бэйэ тус ойдобулун уоскэтэр, сана ойдобулгэ бырайыактааьыны онорор, рефераты суруйар.

2. Бэйэни сыаналаныы. Уорэнэр соругу ситиьэргэ билиини ылыы ньыматын тоьо сопко талбытын сыаналыыр. Улэ хаамыыта хайдах барбытын ырытан корор.

3. Бэлиэни туьанан уорэнэр дьайыы. Тыыннаах уонна тыыммат айыл5а эттиктэрин, уларыйыы барар усулуобуйатын бэлиэнэн кордорор. Бэлиэни туьанан судургу моделы онорор.

Бодоруьарга уорэнэр дьайыы.

1. Бииргэ уорэниини былааннааьын.

О5о бэйэтин санаатын олохтоохтук, киьи ойдуурун курдук этэр, ыйытыыны сатаан туруорар. Моккуоргэ кыттар, атын о5о ойдобулун кытта бэйэтин ойдобулун алтаьыннарар, моккуор тумугэр бэйэтин ойдобулун кэнэтэр. Куолаан улэлээьиннэ кэпсэтиигэ этиллибит санаалары барытын ырытан тумэр. Болоххо улэ5э бэйэтин билинэн салайынар уонна бэйэтин кылаатын киллэрэр. Инники ылбыт билиилэрин тумэн модельга кордорор.

1. Тус санаатын этэр уонна тумук ойдобулгэ этэр.

Кэпсэтии, моккуор сатабылын баьылыыр, кэпсэтиигэ этиллибит санаалары барытын тумэр. Атын о5о коруутун уонна санаатын сэнээрэр, сатаан истэр уонна бол5омто5о ылар.